حقوق این سه گروه را نادیده نگیرید
در ادامه به شناخت و اهمیت هریک از این موارد اشاره خواهیم کرد.
نحوه برخورد با سالمندان در سیره ائمه علیهم السلام
رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مى فرماید: «وجود پیران سالخورده باعث برکت و افزایش رحمت و نعمتهاى الهى است.»
سالمندان با عمرى تلاش و تجربه به مرحله اى رسیده اند که نیازمند احترام و محبت هستند. تکریم آنها مصداق تعظیم شعائر اسلامى و موجب تحکیم ارزش ها و روابط اجتماعى است. یعنى درست همانطور که فرزندان در سطوح مختلف سنى نیازهاى روحى متفاوتى دارند و والدین و مربیان در راستاى تربیت و بارورى استعدادهاى آنها باید از شیوه هاى رفتارى صحیح استفاده کنند، بزرگسالان نیز نیازمند قدردانى و سپاسگزارى از زحمات گذشته خود از سوى فرزندان اطرافیان مى باشند.
در مکتب اسلام، سالخوردگان و سالمندان از موقعیت و جایگاه ویژه اى برخوردارند چنانکه در روایات ما آمده است:
1) در مورد ارزش معنوى ـ اجتماعى آنان:
رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مى فرماید: «وجود پیران سالخورده باعث برکت و افزایش رحمت و نعمتهاى الهى است.»(نهج الفصاحه، ص222، کلمه ی 1110)
2) در مورد چگونگی رفتار با آنان:
الف: پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «إنَّ مِن إجلالِی تَوقِیرَ الشَّیخِ مِن اُمَّتی؛ احترام به سالخورده امّت من، احترام نهادن به من است.»(منتخب میزان الحکمه)
ب: در جایی دیگر می فرمایند(صلی الله علیه و آله): «إنَّ مِن تَعظیمِ جَلالِاللّه عز و جل کَرامَةَ ذی الشَّیبهِ ، و حامِلِ القُرآنِ ، والإمامِ العادِلِ ؛ احترام نـهادن بـه ریـش سـفید و قـرآن دان و پیشواى دادگر ، بزرگداشت جلال و شکوه خداوند عز و جل است.»(منتخب میزان الحکمة،ح 384)
3) جایگاه کسی که به سالمندان احترام نمی گذارد:
امام صادق علیهالسلام: «لیسَ مِنّا مَن لَم یُوَقِّرْ کبیرَنا ویَرحَمْ صَغِیرَنا ؛ از ما نیست کسى که به بزرگسالان ما حرمت ننهد و با خردسالانمان مهربان نباشد .» (میزان الحکمة،ج2،ص106،ح10084)
رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مىفرماید: «وجود پیران سالخورده باعث برکت و افزایش رحمت و نعمتهاى الهى است»
4) حقوق سالمندان:
از امام سجاد(علیه السلام) روایت شده که فرمود:
1. حق سالخورده این است که حرمت پیریش را بدارى.
2. اگر سوابق فضیلت در اسلام دارد؛ تجلیلش کنى.
3. او را مقدم بدارى.
4. در اختلافات( خصمانه) با او روبرو نشوى.
5. در راه رفتن؛ بر او سبقت نگیرى.پیشاپیش او راه نروى .
6. نادانش نشمارى .
7. اگر رفتار جاهلانه اى کرد تحمل کنى .
8. به مقتضاى سوابق مسلمانى و سالمندى احترامش کنى که حق سن و سال نیز چون حق اسلام است. (رساله حقوق امام سجاد(علیه السلام)، حق شماره43)
5) پاداش اخروی کسی که حقوق سالخوردگان را مراعات می کند:
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): «مَنْ عَرَفَ فَضْلَ شَیْخٍ کَبِیرٍ فَوَقَّرَهُ لِسِنِّهِ آمَنَهُ اللَّهُ مِنْ فَزَعِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ قَالَ مِنْ تَعْظِیمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِجْلَالُ ذِی الشَّیْبَةِ الْمُۆْمِنِ ؛ کسی که فضیلت سالخوردگان و پیران را در یابد و به خاطر سِنش او را احترام کند؛ خداوند او را از عذاب روز قیامت در امان می دارد و ...» (بحارالأنوار، ج72 ، ص137 ، بابِ رحم الصغیر و توقیر الکبیر)
با توجه به آیاتی از قرآن کریم، که توصیه ی فراوان بر احترام گذاشتن به والدین می کند، می توان این نتیجه را گرفت که رعایت حقوق و احترام نهادن به والدینی(هم چنین پدر بزرگ و مادر بزرگ) که سالخورده می باشند؛ باید به صورت مضاعف، مورد توجه واقع شود. و در واقع، و از دو حیث احترام آنان بر ما واجب است؛ یک: به خاطر حق پدر و مادری ، و دو: به خاطر سن و سال.
حافظ قرآن
از جمله ی آن، این آیه ی کریمه می باشد، که می فرماید: « ... که هیچ کس را جز او نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید اگر هر دو یا یکی (از آنها به پیری برسند که موجب رنج و زحمت باشند) زنهار کلمه ای که رنجیده خاطر شوند مگو و کمترین آزار به آنان مرسان و با ایشان با احترام و بزرگوارانه سخن بگو» (اسراء : 23)
ارزش حفظ قرآن از زبان قرآن
قرآن دربارهی به خاطر سپاری كتاب خدا تنها در یك جا سخن به میان آورده است. آنجا كه میفرماید: «وَ اذْكُرْنَ ما یُتْلى فِی بُیُوتِكُنَّ مِنْ آیاتِ اللَّهِ وَ الْحِكْمَةِ إِنَّ اللَّهَ كانَ لَطِیفاً خَبِیراً»[ احزاب 33: 34] حكمت و آیات الاهی را كه در خانههای شما تلاوت میشود، به خاطر بسپارید. (بدانید كه) همانا خداوند مهربان و از همه آگاه است.
«ذكر» در این آیه در قبال نسیان (فراموشی) به معنای حفظ و به خاطر سپردن است.
خداوند متعال در این آیه و آیات قبل وظایفی را برای زنان پیامبر اسلام ـ صلی اللّه علیه و آله ـ معین ساخته است. آخرین وظیفه در این آیه بیان شده است. به آنان سفارش میكند هرچه از كلام الهی در خانههایتان نازل میشود؛ به خاطر بسپارید و آنها را در زندگی خویش به كار ببندید.
این آیه در واقع ارزش حفظ قرآن را برای مسلمانان گوشزد مینماید. مخاطبان آیه، زنان رسول خدایند اما از آن جا كه اساس شریعت بر حفظ قرآن و سنت پیامبر گرامی ـ صلی اللّه علیه و آله ـ است، میتوان گفت: در واقع مخاطب آیه گروهی خاص نیست و همهی مسلمانان در تمسك به قرآن و سنت و حفظ آن شریكند.
پیشوای دادگر
از امام صادق (علیه السلام) پرسیدند : پیشوای دادگر كیست ؟
امام فرمود : آنكه خدا اطاعت او را پس از پیامبر بر همگان واجب كرده است . پیشوایان دادگر ، یكی پس از دیگری میآیند تا سرانجام نوبت به پیشوای دوازدهم خواهد رسید .
امام صادق علیهالسلام: «لیسَ مِنّا مَن لَم یُوَقِّرْ کبیرَنا و یَرحَمْ صَغِیرَنا ؛ از ما نیست کسى که به بزرگسالان ما حرمت ننهد و با خردسالانمان مهربان نباشد»
مردی از یاران آن حضرت پرسید : ای فرزند رسول خدا ! روشن تر بیان فرما.
امام فرمود: این آیت از قرآن كریم ، آنان را معرفی می كند: از خدا و پیامبر و فرمانروایانتان - پیشوایان معصوم - اطاعت كنید كه آخرینشان از آسمان فرود آید و پشت سر او نماز گزارد . او دجال را می كشد و به یاری خداوند، سر تا سر دنیا را می گشاید، و حكومت او تا انجام جهان پایدار خواهد بود.
امام علی علیه السلام در خطبه شماره 131 علت اسرار خویش را در امر حکومت بر مردم بیان میکند و صفات یک پیشوای دادگر را تشریح مینماید.
ای روح های پر اختلاف!و ای قلب های پراکنده!شما که بدنهایتان حاضر و عقل هایتان پنهان است! من شما را به سوی حق میکشانم ولی همچون گوسفندانی که از غرش شیر فرار کنند میگریزید!
که من با کمک شما بتوانم تاریکی را از چهره عدالت بزدایم و یا کجی حقرا راست نمایم. پروردگارا تو میدانی آنچه ما انجام دادیم نه برای این بود که ملک و سلطنتی بدست آوریم، و نه برای اینکه از متاع پست دنیا چیزی تهیه کنیم، بلکه بخاطراین بود که نشانه های از بین رفته دینت را باز گردانیم، و صلح و مسالمت را در شهرهایت آشکار سازیم، تا بندگان ستمدیدهات در ایمنی قرار گیرند،و قوانین و مقرراتی کهبدست فراموش سپرده شده بار دیگر عملی گردد.
بار خدایا!من نخستین کسی هستم که به سوی تو بازگشته و ندای تو را شنیده و پاسخ گفته ام هیچکس جز پیامبر(صلی الله علیه وآله) در نمازبر من سبقت نگرفت (و نخستین نمازگزار در اسلام بعد از او من هستم)
شما میدانید آنکس که بر نوامیس، خونها، غنائم، احکام و امامت مسلمانان حکومت میکند نباید بخیل باشد تا در جمع آوری اموال آنان برای خویش حرص ورزد.
و نباید جاهل و نادان باشد که با جهلش آنان را گمراه کند، و نه جفاکار تا پیوندهای آنها را از هم بگسلد و به نیازهای آنها پاسخ نگوید، و نه ستمکار که در اموال و ثروت آنان حیف و میل نماید،و گروهی را بر گروه دیگر مقدم دارد.و نه رشوهگیر در قضاوت تا حقوق را از بین ببرد و در رساندن حق به صاحبانش کوتاهی ورزد. و نه آنکس که سنت پیامبر را تعطیل کند و بدین سبب امت را به هلاکت بیفکند(اینها هیچ کدام لایق مقام ولایت و سرپرستی مسلمانان نیستند)
منابع:
مفاتیح الحیاة
پرسمان
افکارنیوز
اندیشه قم ،سید مجتبی حسینی
پیشوای دادگر