اجرای اقدام پژوهی
درطول زمانی كه از عمر تعلیم و تربیت مدرن می گذرد، رفته رفته بر دست اندركاران علوم تربیتی محرز گشته است كه تحقیقات دانشگاهی به تنهایی پاسخگوی مسائل و مشكلات عملی آموزش و پرورش نیستند. لذا این نقطه عطفی شد برای شروع نوعی دیگر از پژوهش كه بتواند مسائل واقعی محیط كلاس درس و آموزش را حل و فصل كند این نوع تحقیق همان اقدام پژوهی است. در فرایند اقدام پژوهی، خود معلم همزمان محقق و مجری یافته های پژوهشی است.
دراین نوشته كوتاه سعی شده است مراحل اجرایی اقدام پژوهی مربوطه، به صورت موجز و مختصر بیان گردد. امید است كه در راهنمایی همكاران علاقه مند به اقدام پژوهی، مفید واقع گردد.
در اجرای اقدام پژوهی، الگوهای گوناگونی وجود دارند، از جمله الگوی 8 مرحله ای كه ذیلاً معرفی می شود.
مرحله اول:
پرسش خود را تعریف كنید:
- مسأله مورد نظر چیست؟
- چه پرسشی برای شما مطرح است؟
- چه افرادی مطالعه برروی آنها انجام خواهد شد؟
- كی و چه وقت این اتفاق رخ می دهد؟
مرحله دوم:
وضعیت آموزش مورد تحقیق خود را توصیف كنید:
- از ما می خواهند در این محیط آموزشی چه كاری انجام دهیم؟
- تلاش خواهیم كرد در اینجا چه كاری انجام دهیم؟
- زیر بنای فكری عمل فعلی ما چیست؟
مرحله سوم:
داده های لازم را برای ارزیابی وضعیت موجود، گردآوری كنید:(شواهد1)
- از نظر مشاركت كنندگان در این پژوهش در حال حاضر در این محیط آموزشی چه می گذرد؟
- چه اطلاعاتی و با چه روش هایی می توانیم در باره این مسأله جمع آوری كنیم؟
مرحله چهارم:
داده ها را بررسی كنید تا مطالب متناقص را پیدا كنید.
- بین آن چه برای ما مطلوب است و آن چه در حال وقوع است، چه تفاوت ها و تناقص هایی وجود دارند؟
مرحله پنجم:
با ارائه و معرفی تغییرات عملی لازم ، تناقض ها را برطرف كنید:
- با تفكر نقادانه و خلاقانه در باره تناقص ها، چه تغییری می توانیم به وجود آوریم؟
مرحله ششم:
كنترل و زیر نظر گرفتن تغییر اعمال شده:
- وقتی تغییر مورد نظر به اجرا در می آید،چه نتایجی به دست می آید؟
مرحله هفتم:
داده های مربوط به ارزیابی از تغییر انجام گرفته را تجزیه و تحلیل كنید:
- از نظر مشاركت كنندگان در اثر اجرای تغییرات پیشنهاد شده، در حال حاضر، وضعیت آموزشی چه تحولی پیدا كرده است؟
- چه اطلاعاتی و با چه روش هایی می توانیم در این باره به دست آوریم؟
مرحله هشتم:
در تغییر اعمال شده تجدید نظر كنید و برای اقدام بعدی تصمیم بگیرید: ( در صورت نیاز)
- آیا تغییری كه انجام گرفت، ارزش داشت؟
- آیا در آینده این كاررا ادامه خواهیم داد؟
- پس از این تغییر، چه باید انجام دهیم؟
- آیا تغییر انجام گرفته كافی است یا باید دور دیگری از تحقیق با پرسش روشن تری انجام گیرد؟
- نتایج این تحقیق را باید با چه ملاك و معیاری سنجید و با چه كسی در میان گذاشت؟
برای آشنایی بیشتر با ماهیت و مفهوم اقدام پژوهی (پژوهش در عمل) مطالعه منابع پیشنهادی زیر توصیه می شود:
1- استرینگر، ارنست تی، تحقیق عملی، راهنمای مجریان تغییر و تحول، ترجمه: سید محمد اعرابی و داود ایزدی، تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی،1381.
2- ایرانی، یوسف و بختیاری ابوالفضل، روش تحقیق عملی (اقدام پژوهی)، تهران: لوح زرین، 1382.
3- ساكی، رضا، اقدام پژوهی(راهبردی برای بهبود آموزش و تدریس)، تهران: پژوهشكده تعلیم و تربیت،1383.
4- سرمد، زهره، بازرگان، عباس و حجازی ، الهه، روش تحقیق در علوم رفتاری، چاپ سوم، تهران: نشر آگاه، 1379.
5- سیف الهی، وجه الله، راهنمای اقدام پژوهی در آموزش و پرورش، گیلان: انتشارات گیلان، 1381.
6- قاسمی پویا، اقبال، راهنمای معلمان پژوهنده، تهران: لوح زرین، 1382.
7- مك نیف، جین، لوماكس، پالاما و وایتهد، جك، اقدام پژوهی: طراحی، اجرا و ارزشیابی، ترجمه محمد رضا آهنچیان، تهران: رشد، 1382.
8- وایت، ویلیام فوت، پژوهش عملی مشاركتی، ترجمه محمد علی حمید رفیعی، تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی، 1379.
9- ین، رابرت كی، تحقیق موردی، ترجمه علی پارسائیان و سید محمد اعرابی، تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.1376، چاپ دوم، 1381.
10- ین، رابرت كی، طرح تحقیق و روش های مورد پژوهی، ترجمه هوشنگ نایبی، تهران: مۆسسه فرهنگی آینده پویان، 1378.
