نقش وراثت در تربیت انسان ها از دیدگاه امیرالمومنین

در این مطلب اهمیت وراثت و نقش مهم آن را در تربیت مطرح می کنیم.

برای داشتن جامعه سالم و آرمانی باید نسبت به تربیت تک تک افراد جامعه حساس بود ، زیرا همین افراد هستند که جامعه را می سازند.

هم چنین عوامل بسیار متعددی بر روی تربیت افراد تاثیر می گذارند و تربیت را نمی توان امری تک بعدی دانست .

یکی از عوامل مهمی که بر روی تربیت تاثیر می‌گذارد و با در نظر گرفتن آن می‌توان برنامه صحیح و منسجمی را برای تربیت افراد ارائه داد، وراثت می‌باشد.

تعریف وراثت چیست؟

"وراثت انتقال یافتن صفات و خصوصیات از یک اصل از موجود زنده به نسل است خواه این صفات و خصوصیات مختص آن نسل باشد و خواه میان تمام افراد آن نوع و یا بخشی از آنها مشترک باشد"[کتاب منظر مهر، مصطفی دلشاد تهرانی]

امیر المومنین حضرت علی علیه السلام در نامه ای خطاب به معاویه ، واقعیت تاثیر پذیری تربیت از وراثت را بیان می کند و نقش وراثت و تاثیر گذاری آن بر  شخصیت و تربیت افراد را بازگو می کند .

نامه 17 خطاب به معاویه

" أَمَّا قَوْلُكَ إِنَّا بَنُو عَبْدِ مَنَافٍ فَكَذَلِكَ نَحْنُ وَ لَكِنْ لَیْسَ أُمَیَّةُ كَهَاشِمٍ وَ لاَ حَرْبٌ كَعَبْدِ اَلْمُطَّلِبِ وَ لاَ أَبُو سُفْیَانَ كَأَبِی طَالِبٍ وَ لاَ اَلْمُهَاجِرُ كَالطَّلِیقِ وَ لاَ اَلصَّرِیحُ كَاللَّصِیقِ وَ لاَ اَلْمُحِقُّ كَالْمُبْطِلِ وَ لاَ اَلْمُۆْمِنُ كَالْمُدْغِلِ وَ لَبِئْسَ اَلْخَلَفُ خَلَفٌ یَتْبَعُ سَلَفاً هَوَى فِی نَارِ جَهَنَّمَ  "

"اما گفته تو که ما فرزندان عبدالمناف هستیم درست است که تبار ما یکی است اما امیه در پایه هاشم نیست و حرب را با عبدالمطلب در یک رتبه نتوان آورد و ابوسفیان را با ابوطالب قیاس نتوان کرد . آن که در راه خدا هجرت نمود چونان کسی نیست که رسول خدا آزادش فرمود و خاندانی را که حسبی است شایسته همچون کسی نیست که خود را به آن خاندان بسته و نه با ایمان درست کردار چون دروغگوی دغلکار . بدا پسری که پیرو پدر شود و در پی او به آتش دوزخ در شود. "

در این نامه، حضرت امیر "علیه السلام" علاوه بر این که مقایسه ای میان خاندان پاک خود با بهترین وراثت و خاندان معاویه با وراثتی ناپاک می کند، معاویه را به این نکته توجه می دهد که اگر چه وراثت نقش مهمی دارد، ولی می توان با پیروی نکردن از آداب و رسوم پدران و نیاکان خود راه مستقیم و الهی را در پیش گرفت و در این خصوص حتی معاویه را مذمت می کند که چرا با پیروی از خاندانی با وراثت ناپاک راه هدایت را برخود می بندد و به همان گمراهی نیاکان و اجداد خود می رود و  با دست خود، خود را به هلاکت می‌کشاند .

بسیاری از عوامل تاثیرگذار بر تربیت به نحو اقتضا بر ما تاثیر می گذارند نه به نحو تامه .یعنی حرف آخر را نمی زنند بلکه ما می توانیم با تصمیم درست  و اراده استوار، تاثیرهای این عوامل را بر روی سعادت خود کمرنگ کرده و یا حتی از بین ببریم .

برای تربیت نسل صالح باید ابتدا با در نظر گرفتن عامل وراثت در انتخاب همسر شایسته دقت کافی داشته باشیم سپس با به کارگیری روش تربیتی صحیح ، نسل شایسته و صالح را تربیت کنیم .

این نکته آن قدر مهم و ضروری است که حضرت علی(علیه السلام) در عهد نامه مالک اشتر به او سفارش کرده که کارهای کلیدی و مسئولیت های مهم را در حکومت و جامعه اسلامی به دست افرادی بسپار که گوهر نیک و شایسته دارند و از افراد با بهترین وراثت برای این منصب ها در جامعه اسلامی استفاده کن .

نامه 53 ( عهد نامه مالک اشتر )

" ثم الصق بذوی المروءات و الاحساب "

" پس از آنان کسانی را بگمار که صاحب مروتند و گوهری نیک دارند "

همانطور که اشاره شد نقش وراثت عامل مهم است اما حرف آخر رادر تربیت نمی زند در طول تاریخ ، مثال های زیادی وجود دارد که با وراثت درست و سالم به فساد و گمراهی دچار شدند و بالعکس .

شاید بسیاری از افراد گمان کنند همین که فردی در خانواده با وراثت پاک متولد شد ، دیگر نیازی به هدایت و راهنمایی ندارد و سرانجام او را ، صراط مستقیم در نظر می گیرند . اما اگر پسر نوح را به خاطر بیاوریم ، این گونه فکر نخواهیم کرد . پسر نوح پسر پیامبر خدا بود که با داشتن وراثت پاک ،اما به دلیل انتخاب نادرست به گمراهی کشیده شد .

با کمی تامل می توان دریافت که اگر چه وراثت بسیار نکته مهمی در تربیت انسان ها می باشد ، اما نکته مهم تر و موثرتر ، اراده انسان و تصمیم نهایی او برای چگونه زیستن خواهد بود .

شاید وراثت خراب تر از معاویه پسر یزید وجود نداشته باشد که با وجود آن همه سابقه بد در خاندان او، پدرش یزید که طی زمان اندکی از حکومت ، سه فاجعه بزرگ را به بار آورد ، آن همه مورد نفرت و لعن امامان قرار گرفته است و پدر بزرگش معاویه که با آن همه نیرنگ چقدر با علی علیه السلام مقابله کرد و جنگید، اما معاویه پسر یزید مانند خاندان ناپاک خود نشد و به کارهای خبیثانه اجداد خود اقدام نکرد .

زهره لطیفی        

بخش نهج البلاغه تبیان