امامان خدا را می بینند؟!
بررسی روایات رسیده از جانب اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) حاکی از این مسئله خواهد بود که امامان شیعه از همان ابتدا موضعی جدی در برابر رۆیت خداوند یکتا داشته‌اند. این موضع‌گیری از جانب این بزرگواران نشان‌دهنده رایج بودن این تفکر در زمان حضور آنان می‌باشد. مسئله دیدن خداوند در شمار اعتقادات قرار می‌گیرد. در زمینه اعتقادات نیز آنچه مسلم است تقلید در آن جائز نبوده و بر هر انسان مسلمانی واجب است این دست از مسائل را بررسی کرده و راه درست را انتخاب نماید.
در این زمینه نیز بهترین راه آن چیزی است که امامان پیش رویمان قرار داده‌اند. در نتیجه در زمینه این مبحث نیز ابتدا باید کلمات ناطقان قرآن را مورد بررسی قرار داد تا ادامه راه آسان‌تر گردد.
نفی رۆیت در مکتب اهل بیت (علیهم السلام)
اوصیای پیامبر (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) در نفی و ردّ رۆیت باری تعالی، به دو شیوه نفی کلی رۆیت و پاسخ به استدلال‌های غلط مکتب خلفا روشنگری فرمودهاند که در اینجا از هر كدام یك نمونه نقل می‌گردد:
1ـ امام صادق (علیه السّلام) می‌فرماید: «یك حبر (عالم اهل كتاب) به حضور امیر المۆمنین (علیه السّلام) شرفیاب گردید و گفت: ای امیر المۆمنین! آیا پروردگارت را هنگامی كه او را عبادت و اطاعت می‌كنی، دیدهای؟ آن حضرت فرمود: وای بر تو! پروردگاری را كه ندیده باشم، اطاعت و عبادت نمی‌كنم. حبر گفت: چگونه او را دیدهای؟ حضرت فرمود: وای بر تو! چشمها با مردمك چشم او را نمیبینند، لیكن قلبها او را به حقایق ایمان دیدهاند.»
آیتهای خدای عزّ و جلّ [كه پیامبر دیده است] غیر از خود خداوند می‌باشد و نیز خداوند فرموده است: «علم ایشان به او احاطه پیدا نمیكند»؛ در صورتی كه چنانچه چشمها او را ببیند، علم ایشان به او احاطه پیدا كرده و شناخت [ذات خدا] تحقّق یافته است.» ابو قرّه گفت: پس روایتها را تكذیب میكنید؟! آن حضرت فرمود: چنانچه روایات، مخالف با قرآن باشد، آن‌ها را تكذیب می‌كنم»
2ـ «صفوان بن یحیی» نقل كرده است:« «ابو قرّه» (از راویان مكتب خلفا) پس از كسب اجازه، نزد حضرت رضا (علیه السّلام) آمد و از ایشان در مورد مسائل حلال و حرام و احكام سۆال نمود، تا آنكه بحث به توحید رسید: ابو قرّه گفت: ما در روایت داریم كه خداوند سخن گفتن خود و دیدار خود را میان دو نفر تقسیم نموده: به موسی مكالمه با خود را عنایت فرموده و به محمّد، دیدار خود را. حضرت فرمود: پس چه كسی از جانب خداوند عزّ و جلّ به جنّ و انس [این حقایق را] تبلیغ فرموده است: «لا تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ یُدْرِكُ الْأَبْصارَ؛ دیدگان او را درك نمی‌كنند، و او دیدگان را درك میكند.» و «لا یُحِیطُونَ بِهِ عِلْماً؛ مخلوق از درك او عاجز مىباشد.» و «لَیْسَ كَمِثْلِهِ شَیْءٌ؛ هیچ چیز مانند او نیست».
آیا محمّد (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم نبوده [كه این آیهها را به خلق، تبلیغ فرموده] است؟! ابو قرّه گفت: آری. حضرت فرمود: پس چگونه می‌شود شخصی بیاید و به همه خلق بگوید: من از جانب خدا فرستاده شدهام و شما را به دستور خود او، به سوی او دعوت می‌كنم و بگوید: «دیدگان او را نمیبینند، و او دیدگان را درك میكند» و «علم خلق، به او احاطه پیدا نمیكند» و «چیزی مانند او نیست»؛ آنگاه همو بگوید: «من به چشم خود، خدا را دیدهام، و به او احاطه علمی یافتهام، و صورت او مانند صورت انسان است»؟! آیا شرم و حیا نمی‌كنید؟! زنادقه نتوانستند چنین افترا و تهمتی به پیامبر بزنند كه بگویند: پیامبر از طرفی از جانب خدا سخنی را تبلیغ كرده، و از طرف دیگر خود او، خلاف آن را گفته است!» ابو قرّه گفت: پس چگونه است كه خداوند می‌فرماید: «وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْری؛ بار دیگر هم پیامبر او را دید».
امامان شیعه (علیهم السلام) به هیچ وجه رۆیت خداوند یکتا با چشم سر را چه در دنیا و چه در قیامت نمی‌پذیرند
امام رضا (علیه السّلام) فرمود: پس از این آیه، آیه دیگری وجود دارد كه نشان می‌دهد آنچه آن حضرت در این آیه و آیه قبل، كه می‌فرماید: «ما كَذَبَ الْفُۆادُ ما رَأی؛ (قلب پیامبر در آنچه دید خطا نكرد)، دیده، چه بوده است». پس از این عبارت، امام (علیه السّلام) معنای آیه فوق را چنین بیان می‌فرماید: «ما كذب فۆاد محمّد ما رأت عیناه؛ قلب محمّد، آنچه را دو چشم او دیده بود، دروغ نپنداشت و انكار نكرد». آنگاه حضرتش آیه بعدی را كه معلوم میكند مقصود از «ما رأی» (آنچه پیامبر (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) دید)، چه بوده است، چنین مطرح می‌فرماید: «سپس خداوند متعال از آنچه كه پیامبر دیده بود، خبر داده و می‌فرماید: «لَقَدْ رَأی مِنْ آیاتِ رَبِّهِ الْكُبْری؛ پیامبر آیتهای بزرگ خدا را دید» و آیتهای خدای عزّ و جلّ [كه پیامبر دیده است] غیر از خود خداوند می‌باشد و نیز خداوند فرموده است: «علم ایشان به او احاطه پیدا نمیكند»؛ در صورتی كه چنانچه چشمها او را ببیند، علم ایشان به او احاطه پیدا كرده و شناخت [ذات خدا] تحقّق یافته است.» ابو قرّه گفت: پس روایتها را تكذیب میكنید؟! آن حضرت فرمود: چنانچه روایات، مخالف با قرآن باشد، آن‌ها را تكذیب می‌كنم».
چکیده
همان‌گونه که از مشاهده این دو روایت و روایاتی نظیر آن‌ها به دست می‌آید امامان شیعه (علیهم السلام) به هیچ وجه رۆیت خداوند یکتا با چشم سر را چه در دنیا و چه در قیامت نمی‌پذیرند. استدلالات فراوانی از سوی این بزرگواران در منابع روایی شیعه قابل مشاهده می‌باشد که نتیجه تمامی آن‌ها نفی این دیدگاه خواهد بود.
فرآوری: زینب مجلسی راد
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منبع:
1 - نقش ائمه در احیای دین، ج2، ص 379 تا 382.
