اصالت فرد یا اصالت جامعه کدامیک؟

قَالَ الامام الصَّادِقَ(علیه السلام): «إِنَّی  لاَُسَارِعُ إِلَی حَاجَةِ عَدُوِّی خَوْفَاً أَنْ أَرُدَّهُ فَیَسْتَغْنِی عَنِّی ».(1)

امام صادق (علیه السلام) می  فرماید: من سرعت می  گیرم در قضی  حاجت دشمنم بری  اینکه می  ترسم تأخیر بیندازم و او از من بی  نیاز شود (و این بری  من مایه تأسّف است که دشمن به من نیاز پیدا کند و من نیاز او را برنیاورم).

شرح حدیث:

دانشمندان علوم اجتماعی  در اینکه آیا در جامعه بشری  اصالت با جامعه است یا فرد اختلاف نظر دارند.

روشن است که از نظر طبیعی  تا اجزا نباشد، کل نیست و تا افراد نباشند، جامعه نیست، و تا قطره ها نباشند، دریا نیست بنابراین اصل، اجزا و افراد است، ولی  منظور آنها این نیست، بلکه منظورشان یکی  از این دو چیز است:

1. اصالت جامعه

نتایج فعالیت های  جمعی  اکثراً موفقیت آمیز است در صورتی  که در فعالیت فردی  کمتر نتیجه مهم و قابل قبولی  به دست می آید. تمدن ها را همکاری  جمعی  بشر به وجود آورده است.

2. اصالت فرد

در رابطه ی  که بین منافع فرد و جامعه وجود دارد اگر منافع جامعه را در نظر بگیریم، باعث قربانی  شدن افراد می  شود.

طرفداران اصالت جامعه، منافع جمع را مقدّم می  دارند. اسلام هم اصالة الاجتماعی  است و می  گوید «یَدُاللّهِ مَعَ الجَمَاعَةِ ؛ خداوند با جماعت است» و یا «عَلَیْکَ بِالسَّوَادِ الأعْظَمِ;؛ بر تو باد همراهی  جماعت» و یا «الشّاذُ مِنَ الغَنَمِ لِلذَّئْبِ گوسفند جدا شده از گلّه نصیب گرگ است». پس مطابق این تعبیرات هر چه هست در جامعه است و گاهی  افراد باید فدای جامعه شوند  به عنوان مثال وقتی  کیان اسلام به خطر می افتد افرادی  باید جان خود را فدی  جامعه خود کنند. مانند حرکتی  انتحاری  که در اصل شهادت طلبانه است؛ یعنی  شخص خود را قربانی  دین اسلام می  کند.

عبادت های ما هم جمعی است به عنوان مثال اصل نماز به جماعت است و یا عمره مراسم فردی است ولی حج تمتّع که داری اهمیّت است گروهی و جمعی انجام می گیرد، پس اسلام طرفدار جامعه است; و بر همین اساس یکی از اموری که در اسلام جایگاه مهمّی  دارد کمک مردمی است. پیامبر اکرم(صلی  الله علیه وآله)می فرماید: «الخَلْقُ کُلُّهُمْ عِیَالُ اللّهِ; مردم همگی  تحت سرپرستی  خداوند هستند»(2) و انفاق در راه خدا هم انفاق بر بندگان خداست و خداوند می فرماید: «(لَنْ تَنَالُوا البِرِّ حَتَّی  تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ); هرگز به (حقیقت) نیکوکاری  نمی  رسید مگر اینکه از آنچه دوست می  دارید (در راه خدا) انفاق کنید».(3) پس اگر می  خواهید بنده حقیقی  باشید انفاق کنید.

در میان اعمال هیچ عملی  مانند انفاق پاداش ندارد. در بعضی  از تعابیر بری  اعمال حسنه ده برابر و در بعضی  هفتاد برابر ثواب گفته شده است، ولی  در مورد انفاق حداقل ثواب آن هفتصد برابر است: «(مَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی  سَبِیلِ اللّهِ کَمَثَلِ حَبَّة أنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی  کُلِّ سُنْبُلَة مِئَةُ حَبَّة وَاللّهُ یُضَاعِفُ لِمَنْ یَشَاءُ)؛ کسانی  که اموال خود را در راه خدا انفاق می کنند، همانند بذری  هستند که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه یک صد دانه باشد و خداوند آن را بری  هر کس که بخواهد (و شایستگی  داشته باشد) دو یا چند برابر می  کند».(4)

مهمتر اینکه لازم نیست کمک شوندگان حتماً از مسلمانان باشند بلکه پیامبر اکرم(صلی  الله علیه وآله)می فرماید: «فِی  کُلِّ ذَاتِ کَبَد حَرّاء أجْرٌ؛ (سیراب کردن) هر جگر تشنه ای  پاداش دارد».(5) حتّی  حیوان را هم شامل می شود، پس دامنه کمک ها و انفاق شامل دوست و دشمن، مسلمان و غیر مسلمان و انسان و حیوان می شود. نمونه آن حدیث امام صادق (علیه السلام)است که می  فرماید: اگر کسی  چیزی  از من بخواهد و دشمن من باشد بیشتر عجله می  کنم تا اینکه مبادا سراغ من نیاید تا من از کمک کردن محروم شوم.

حال با وجود این تعالیم چگونه مکتب اسلام را به خشونت طلبی  متّهم می  کنند؟! در کدام مکتب دینی  چنین برنامه هایی  را سراغ دارید؟ این نوع تعالیم است که به اسلام جاذبه می  دهد. انتقام باعث تداوم عداوت است که اگر ادامه یابد به جاهی  خطرناک می رسد، ولی  چیزی  که دشمنی  را خاتمه می دهد، عدم مقابله به مثل است.

اگر می  خواهیم مردم عاشق امام زمان (عج)، ائمّه (علیهم السلام) و پیامبر(صلی  الله علیه وآله)شوند همانا راه آن، عمل به این تعالیم ارزشمند است.

پی نوشت ها :

1. بحار الأنوار، ج 75، ص 207.

2. وسائل الشیعه، ج 11، ص 566.

3. سوره آل عمران، آیه 92.

4. سوره بقره، آیه 261.

5. کنز العمّال، ج 6، ص 361.

منبع :سایت رسمی آیت الله مکارم شیرازی