19قاعده و ضابطه‌ی کلی برای حفظ قرآن

بهترین وقت حفظ سحرگاهان است (که مشغولیت ناسالم باطنی در حداقل زمان ممکن است) و بهترین زمان بحث و تحقیق، اول صبح است و بهترین وقت نوشتن، وسط روز است و بهترین زمان مطالعه و مذاکره، اول شب.

1- اخلاص

انگیزه‌ی سالم، رمز موفقیت.

2- حفظ در کودکی

مانند نقش بر سنگ مرمر است. (ذهن کودک، آلوده نشده و مشغولیت‌های کاذب ندارد و 5 سالگی را مناسب دانسته‌اند.)

3- انتخاب بهترین وقت حفظ

با احساس آرامش و عدم تداخل با اوقات کارهای دیگر، مخصوصاً سحرگاهان.

از قدیم گفته‌اند: بهترین وقت حفظ سحرگاهان است (که مشغولیت ناسالم باطنی در حداقل زمان ممکن است) و بهترین زمان بحث و تحقیق، اول صبح است و بهترین وقت نوشتن، وسط روز است و بهترین زمان مطالعه و مذاکره، اول شب.

4-انتخاب مکان حفظ

هرچه ساده‌تر و خلوت‌تر و با گردش هوای سالم (که فضای اتاق با این توصیف، بهتر از سایه‌ی درختان و کنار جویباران و فضای باز است). و بهترین مکان، مساجد پاکیزه و خالی از نقش و نگار و نوشتجات و... است زیرا نه چشم، نه گوش و نه زبان مشغولیت خارج از موضوع ندارند. و در مسجد حرکت بین دو ستون یا دو زاویه‌ی مشخص، با در دست داشتن قرآن برای مراجعات لازم، اثر بیشتری دارد و در صورت تعدد مکان، هر زمانی را به سوره‌ای اختصاص دهی، بهتر است زیرا تصویر سوره با آن مکان، کار تداعی را بهتر می‌سازد.

از رسول اکرم – صلی الله علیه وآله- نقل است که می‌فرمود: هر آیاتی را می‌خوانم، می‌دانم در کجا نازل شده است.

اگر شما توفیق «سفر عمره» یافتی، کنار مسجد النبی را به بخشی از حفظ قرآن، و کنار مسجدالحرام را نیز به بخش دیگر، اختصاص ده که پایداری بیشتری در ذهنتان خواهد داشت.

توجّه: نباید کنار آینه، مشغول حفظ شوی اما در مقطع تجوید یعنی ادای مخارج حروف عربی با نگاه کردن به آینه به عادت صحیح حرکت زبان و لبان کمک می‌کنید.

5-قرائت با آهنگ آرام و دلخواه و خوشایند برای خودت

که زبان و گوش و ذهن، هماهنگ با چشم، عمل می‌کنند و ادای درست مخارج حروف، مدّ لازم و تلفظ نون به صورت واضح در حالات مختلف آن، (که در زبان عربی، تلفظ نون ساکن در برخورد با حروف مختلف، چهار پنج صورت متفاوت دارد) به پایداری حفظ و درستی آن، می‌افزاید و آهنگ خاصّ هر شخص در تمرین و تکرار هم به یادآوری درست، کمک عجیبی می‌کند و هر بخش از آیات قرآن، نظم و آهنگ خاصّی دارد. بنابراین از هر متنی، بهتر امکان حفظ دارد.

6- همواره از یک نسخه‌ی ثابت ،استفاده کنید تا تصویر ذهنی‌تان به هم نخورد. (نسخه‌ی آیه‌ کنار به خطّ کتاب عثمان طه که هر جزءش 20 صفحه و هر صفحه 15 سطر است، از بهترین نسخه‌ها برای حفظ است که در قطع‌های کوچک و متوسط و بزرگ متناسب با نیاز طبقات مردم، چاپ شده است.)

7- درست و روان خوانی قرآن مقدم بر حفظ است که بهترین راه، استفاده از استاد قرائت است و بهره‌گیری از نرم‌افزارهای صوتی، کافی نیست. زیرا کاملاً متوجه اشتباهات تلفظّت نمی‌شوی! در حالی که اصلاح‌های بعدی، بسیار دیر، و با زحمت و مراقبت زیاد، امکان‌پذیر است. و تجربه ثابت کرده با وجود استاد، توفیق کار بیشتر است.

در ترکیه سالی را برای قرائت صحیح، به نوآموز اختصاص می‌دهند. سپس کار، حف1 موفق‌تر صورت می‌گیرد و در بعضی کشورها مانند اندونزی و بوسنی دیده‌ام که از حروف لاتین، استفاده می‌کنند که اشتباهات جبران‌ناپذیری در تلفظ فصیح کلمات، ایجاد کرده است. و برای جایز نبودن کتابت قرآن به حروف غیرعربی، پنجاه دلیل مختلف ذکر کرده‌اند. (به نقل از: استاد صالح علی العود)

8- ایجاد ارتباط بین اول و آخر آیات، هم ربط صوتی، هم ربط بصری

شروع با باز کردن و دقت در اول آیاتی که قصد حفظ آن را داری، و همچنین دقت در آخر آن آیات. و برای ربط دادن به آیات بعدی، قرائت آخر آیه یا مجموعه آیات قبلی و بلافاصله شروع به تلفظ آیات بعدی و تکرار حداقل 5 بار تا به آن، خو بگیری. همچنین ربط دادن اوائل صفحات به اواخر  آن- خصوصاً در قرآن‌های آیه کنار و یکی از بهترین شیوه‌‌ها، تجسم ذهنی آن، قبل از خواب است: که هرچه را در آن روز حفظ کرده‌ای، سعی کنی اواخر و اوایل صفحات را با تجسم ذهنی، به یاد آوری.

توجه! هر جزء قرآن را به دو حزب و هر حزب را به چهار ربع حزب، تقسیم کرده‌اند تا کار حفظ آسان‌تر باشد. ابتدا اول و آخر هر دو حزب از یک جزء را تصور کن، سپس در هر حزب، اوایل و اواخر را مجسم ساز و این کار را در رابطه‌ی بین جزء جزء هم انجام ده که بیشتر از لحظاتی را به خود، اختصاص نمی‌دهد اما در یادآوری‌ها اثرات شگرفی دارد.

9- کار تکرار، موجب پایداری حفظ است و هر کسی به میزان خاصی از تکرار نیاز دارد.

10- حفظ کردن منظم کردن گاه و بیگاه است، در آغاز هر کار، ملزم کردن خود به انجام مرتب آن، سخت است و حفظ یکی از این کارها است اما هرگاه ذهن را به آن، عادت دهی و مرتباً تمرین کنی، قطعاً سختی آن برایت شیرین می‌شود. پس اوقاتی را به طور منظم و روزانه به حفظ اختصاص ده که با مداومت به آن، بر حسّ تنبلی و وسوسه‌های شیطانی، غالب خواهی گشت و حفظ هم مانند آب و نان و هوا، جزئی از زندگی خواهد شد و آنچه را که سابقاً برایت مشکل بود به راحتی قورت خواهی داد.

11- حفظ تدریجی و مطمئن، بهتر است تا حفظ سریع و فرّار

حرکت عدسی چشم در امر حف1 حرکتی بسیار مهم است و اگر مانند عدسی دوربین در نظر بگیریم، در تصاویر مهم و موردنظر، دوربین را لحظه‌ای متمرکز بر آن می‌سازی. پس در آغاز کار حفظ با دقت بیشتر و تمرکز بیشتر باشد و تکرار با زبان به آرامی و تلفظ کامل و صحیح مخارج حروف که یادآوری‌های بعدی، دقیق‌تر، سریع‌تر و آسان‌تر خواهد بود.

مبادا، حجم آیات موردنظر و تنگی زمان، از دقت و تمرکز و آرامش کاری‌ات بکاهد.

12- تمرکز دقت در عبارات مشابه آیات، و یادداشت در دفتر شخصی (که نقش راهنمایی استاد راهنما، اینجا به خوبی نمایان می‌شود. و اگر استاد نبود، از معجم آیات و کتب مربوط به این موضوع، استفاده شود که حتی در این زمینه به صورت منظوم هم کتاب، تدوین شده است. [در این مورد، استفاده از روش‌های تداعی و اتصالات دکتر محمّد سیدا، راهنمای بسیار خوبی است.]

13- ضرورت استاد راهنما

استاد، ذهنیت روشنی به شاگردان می‌دهد، مشاعرشان را بیدار می‌سازد و استعدادیشان را گوشزد می‌کند تا از وقت گرانبهایشان بهتر استفاده ببرند و دچار آزمایش و خطای کمتری شوند.

14- تمرکز بر شیوه‌ی کتابت آیات و جایگاه‌های کلمات [که لازمه‌ی آن، وجود نور کافی است تا کلمات هر چه واضح‌تر باشد) و مکث بر آن، تا در ذهن، نقش بندد.

الف) عقیده‌ی سالم

ب) دانش وافر و اخلاق پسندیده

ج) قدرت انتقال و روش تدریس عالی

د) حافظ کامل قرآن و تأیید شده‌ی مراجع ذیصلاح باشد و مورد اعتماد سایرین.

15- حفظ و قرائت با بکاربستن عملی و دل سپردن به مفاهیم، همراه باشد: مشغله‌های ناسالم باطنی، دل را بیمار می‌سازد و بزرگان ما، ترک معاصی را بهترین زمینه برای یادگیری پایدار می‌دانند و چنین استدلالی می‌کنند که علم، نور خدا است و معاصی، ظلمتی است که با نور، سازگار نیست. دل ناسالم، نمی‌تواند حافظه‌ی قوی داشته باشد.

بکارگیری در زندگی عملی، قوی‌ترین عامل حفظ مطلب است.

غزّالی: اگر صد سال هم کسب دانش کنی، و هزار تا کتاب هم بنویسی، لیاقت رحمت الهی را نمی‌یابی مگر با به‌کارگیری دانشت.

چشمی که کلام خدا را می‌بیند، شایسته نیست که به آنچه حرام است، توجه کند و گوشی که کلام خدا را می‌شنود، نمی‌باید به کلام بیهوده و با امواج منفی، توجه کند، و قلبی که شایستگی‌اش حضور رحمت حق در آن است، سزاوار نیست که به مشاغل ناسالم باطنی مانند کینه، بخل، حسد، ترس، اضطراب، یأس و انزواطلبی، خودخواهی و... مشغول شود.

16- مرور منظم، محفوظات را تثبیت می‌کند: از بزرگان نقل است: قلب و ذهن آدمی، به‌سان خاک است و دانش، نهال در این خاک است و مرور و یادآوری، آبیاری این نهال است. (به قول احمدیانی: حفظی ئاسانه، حفظی سه‌خته!)

17- فهم شامل، موجب حفظ کامل: فهم شامل یعنی تجسّم آیات، که این امر، در بزرگسالان - به مراتب- بیشتر از اطفال، مطرح است. برای کودکان، مفاهیم در حدّ بسیار ساده، قابل تفهیم است.

18- انگیزش قوی و رغبت تمام با پارامترهای خاصّ خودش:

الف) اجر و ثواب و کسب درجات معنوی

ب) رقابت سالم با دیگران

ج) درک ارزش محفوظات (کلام الهی در سرزمین، و متنی متفاوت با هرچه کتاب و نوشته و گفتار است.)

د) حفظ آگاهانه و جهت‌دار: و چه جهتی بهتر از جلب رضای پروردگار؟!

عامل عمده‌ی رغبت، عمق و احساس نیاز به این نعمت بزرگ است: کتابی که از هیچ لحاظی، نمونه و مانند ندارد.

19- دل‌سپاری به پروردگار، ذکر و یاد خدا و طلب کمک از درگاه او:

اکثر قاعده‌های مذکور، حسیّ و مادّی بود. ابتدای موارد، مطلب اخلاص بود و ختمش توکلّ و ذکر و دعا خصوصاً در سحرگاهان. که در هر حال و در احساس خستگی و یأس و ناتوانی، وقتی - صمیمانه- به ذات پروردگار، پناه می‌بری، خودت را با مبدأ فیّاض هستی، متّصل می‌کنی و انرژی‌های مثبت می‌گیری.

[ابن‌سینا، هرگاه به بن‌بست حلّ مسائلش می‌رسید با گریه و زاری از درگاه حقّ، و دو رکعت نماز و طلب حاجت، غالباً در خواب، به پاسخ نیازهایش می‌رسید.]