تبیان، دستیار زندگی
بازنگرى در خود این است كه انسان، آسمان كمال را مرحله پس از مرحله طى مى‏كند و كامل مى‏شود. اگر انسانهاى والا پدید مى‏آیند و اگر معنویّات و زیباییها خود را ظاهر مى‏كنند و نشان مى‏دهند، همه بر اثر بازنگرى در خود و دیدن نقایص و عیب‏هاى خود است.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : داریوش عشقی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

بهترین سلاح در برابر هوای نفس

صحیفه سجادیه


اسلام به ما یاد مى‏دهد كه براى پیشرفت در دستیابى به هدفهاى دنیا و آخرت، باید تحوّلى در درون انسان به وجود آید. تا آن تحوّل در درون یك جامعه و در جوامع اسلامى به ‏طور خاص ایجاد نشود و تا وقتى‏كه دلها با خدا آشنا نگردد و راه خدا به‏ عنوان برترین راه و صراط مستقیم مورد توجّه و تبعیّت قرار نگیرد، مشكلات جوامع اسلامى حل نخواهد شد.

شرع مقدّس اسلام و همه‏ى شرایع الهى، بر این اساس پایه‏گذارى شده‏اند. بنابراین تكلیف معلوم است: مقابله با هواى نفس و شناختن آن و پیمودن راه خدا و تحمّل دردسرهاى آن. این‏ها عواملى هستند كه در یك روایت از حضرت سجّاد (علیه‏ السّلام) است كه مى‏فرماید: «الدّعاء یدفع البلاء النازل و ما لم ینزل» هم بلایى كه به سوى شما آمده است با دعا دفع مى‏شود و هم بلایى كه نیامده است. یعنى اگر دعا نكنید، آن بلا متوجّه شما خواهد شد.

مسأله‏ى بسیار مهمّى است. خداوند متعال، وسیله‏اى به انسان داده است كه انسان مى‏تواند حوائج خود را با آن برآورده كند. آن وسیله چیست؟ خواستن از خداى متعال است.

کتاب معارف آفرینش

مهمترین چیزى كه در دعا وجود دارد، معارف است. و این مخصوص دعاهایى است كه از معصوم به ما رسیده است. امام سجّاد (علیه الصّلاة و السّلام)، «صحیفه‏ى سجّادیه» را به صورت دعا تنظیم فرموده و اصلًا دعا خوانده است؛ اما این كتاب، پُر از معارف الهى و اسلامى است. توحید خالص در صحیفه‏ى سجّادیه است. نبوّت و عشق به مقام تقدّس نبىّ اسلام (علیه و على آله الصّلاة و السّلام) در صحیفه‏ى سجّادیه است. مثل بقیه‏ى دعاهاى مأثور، معارف آفرینش در این كتاب است. همین «دعاى ابوحمزه‏ى ثمالى» كه مخصوص سحرهاست- سعى كنید آن را بخوانید و در معنایش توجه و تدبّر داشته باشید- و همین «دعاى كمیل» كه شبهاى جمعه خوانده مى‏شود، از جمله دعاهایى است كه سرشار از معارف اسلامى است و در آن‏ها حقایقى به زبان دعا بیان شده است. نه اینكه آن بزرگوار- امام سجّاد (علیه الصّلاة و السّلام)- نمى‏خواسته دعا كند و دعا را پوشش قرار داده است؛ نه. دعا مى‏كرده، مناجات مى‏كرده و با خدا حرف مى‏زده است. منتها انسانى كه قلبش با خدا و با معارف الهى آشناست، حرف زدنش هم این‏گونه است. حكمت از او سرریز مى‏شود و دعاى او هم عین حكمت است.

بازنگرى در خود این است كه انسان، آسمان كمال را مرحله پس از مرحله طى مى‏كند و كامل مى‏شود. اگر انسانهاى والا پدید مى‏آیند و اگر معنویّات و زیباییها خود را ظاهر مى‏كنند و نشان مى‏دهند، همه بر اثر بازنگرى در خود و دیدن نقایص و عیب‏هاى خود است

بازنگرى در خود

امام سجّاد (علیه الصّلاة و السّلام)، آن مركز نورانیّت، آن معدن معنویت و كمال، زیْنِ همه‏ى عابدین عالم، در دعاهاى صحیفه‏ى سجادیه، با خود چگونه مواجه مى‏شود و خود را چطور در مقابل پروردگار عالم قرار مى‏دهد و استغاثه مى‏كند! در نیمه‏ى شب و بعد از نماز شب؛ آن هم نه نماز شبِ آدم معمولى و عادى، بلكه نماز شبِ سیّد سجّاد، آن امام همام به پروردگار عالم رو مى‏كند و مى‏گوید: «وَ هذَا مَقامُ مَن اسْتَحْیا لِنَفْسِهِ مِنْكَ وَ سَخَطَ عَلَیْها وَ رَضِىَ عَنْكَ». یعنى «پروردگارا! من به خاطر نفس خودم، به خاطر ضعفها و نقصهاى خودم از تو شرمنده‏ام. بر نفس خود خشمگینم و از تو راضى‏ام.» این جمله را امام سجّاد (علیه الصّلاة و السّلام)، به پروردگار عالم مى‏گوید: «فَتَلَقّاكَ بِنَفْسٍ خاشِعَةٍ وَ رَقَبَةٍ خاضِعَةٍ.» بازنگرى در خود این است كه انسان، آسمان كمال را مرحله پس از مرحله طى مى‏كند و كامل مى‏شود. اگر انسانهاى والا پدید مى‏آیند و اگر معنویّات و زیباییها خود را ظاهر مى‏كنند و نشان مى‏دهند، همه بر اثر بازنگرى در خود و دیدن نقایص و عیب‏هاى خود است.

آنچه انسان را سعادتمند مى‏كند. این است كه مى‏بینید در دعاها و تضرّعات و در كلمات ائمّه (علیهم ‏السّلام)، نفس بشرى و هواهاى انسانى و شخصى، این‏همه مورد مذمّت قرار گرفته، و براى این است كه در دعاى صحیفه‏ى سجّادیه مى‏خوانیم: «هذا مقام من استحیا لنفسه منك»

برخلاف انسانى كه چشم را بر روى همه‏ى این ضعفها ببندد؛ خود را فارغ بداند؛ مغرور به خود و مغرور به خدا شود؛ مغرور به اندك شعله‏ى نورانیّتى شود كه در وجود او و بالاخره در وجود هر انسانى هست و خود را نشان داده است و نهایتاً به همین قانع شود. بعضى افراد هستند كه به كمترین خیرى از خیرات در وجود خودشان قانعند. فردى كه چنین است، دیگر كمال را نمى‏تواند طى كند.

آنچه انسان را سعادتمند مى‏كند. این است كه مى‏بینید در دعاها و تضرّعات و در كلمات ائمّه (علیهم ‏السّلام)، نفس بشرى و هواهاى انسانى و شخصى، این‏همه مورد مذمّت قرار گرفته، و براى این است كه در دعاى صحیفه‏ى سجّادیه مى‏خوانیم: «هذا مقام من استحیا لنفسه منك.» یعنى پروردگارا! به خاطر سبك‏ سریهاى نفس خودم، از تو شرمنده‏ام. توجّه كنید كه این را امام سجّاد (علیه ‏السّلام) مى‏گوید!

بهاى تو چیست

بهتر است بدانیم که ائمّه (علیهم ‏السّلام)، آنچه را كه در دعا و در نیمه ‏شب و در حال تضرّع و گریه مى‏گفته‏اند، نه اینکه فقط براى این بوده است كه ما از آن‏ها یاد بگیریم؛ بلكه ایشان قصد انشا مى‏كردند و حقیقت را مى‏گفتند. منتها مسأله‏ى هواى نفس، در مراتب نفوس بشرى مختلف است. آنچه را كه آن بزرگوار هواى نفس مى‏داند، ممكن است در زندگى ما، عبادت یا انجام عمل مستحب هم باشد. آن، در زندگى و در تركیب وجودىِ امام سجّاد (علیه ‏السّلام)، هواى نفس است؛ چون اوج ایشان زیاد است، لطافت روح و صفاى معنوى و روحانى‏اش بالاست.

امام سجّاد (علیه الصّلاة و السّلام) مى‏فرماید: «مزد شما و بهاى مناسب عمر شما، فقط بهشت است. هرچه كمتر بگیرید، سرتان كلاه رفته است. پس، براى اجر و پاداش اخروى كار كنید.»

داریوش عشقی                

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان


منابع:

1-       بحار الانوار.

2-       میزان الحکمة.

3-       صحیفة سجادیة.

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.