عزاداری‌های باشکوه یزد
عزاداری در یزد با نخل گردانی تداعی می شود. قدمت نخل در آیین‌های ایرانی به دوره پیش از زرتشت و زمان مرگ سیاوش و مصائب میترا می‌رسد که برای آن، آیین نخل‌گردانی برگزار می‌شد. اما بعد از اسلام و با شهادت امام حسین (ع)، شخصیت ایشان در میان مردم مسلمان جایگزین سیاوش و میترا شد و از آن دوران، یزدی‌ها کسانی بودند که آیین نخل‌گردانی را هر سال برای امام حسین (ع) در ایام محرم برگزار می‌کنند.
بعد از اسلام، آیین نخل‌گردانی هر سال در شهرستان‌های استان یزد مانند میبد، اردکان، تفت و روستاها و آبادیهای اطراف و همچنین حسینیه‌های مشهور، با شکوه‌تر از دوران گذشته برگزار می‌شود. نخل امیرچخماق و تفت، دو نخل کهن‌سالی با حدود 400 سال قدمت است. یزدی‌ها دو یا سه روز قبل از آغاز ماه محرم، آیین پرسه‌زنی (پیرامون چیزی گشتن) را اجرا می‌کنند.
در این مراسم، هیأت‌های عزاداری از یک حسینیه، سینه‌زنان به حسینیه دیگر می‌روند و اهالی آن حسینیه را از آمدن ماه محرم خبردار می‌کنند و در میانه راه که عزاداران سینه‌زن به حسینیه‌های دیگر می‌روند، مردم نیز نذورات خود را به آنها می‌دهند.
هیأت پرسه‌زن‌ها خود را موظف می‌داند در روزی که این آیین را بجا می‌آورد، به دیدن خانواده‌هایی بروند که در سال گذشته فوت کرده‌اند و به آنها تسلیت بگویند. آیین «چاووش‌خوانی» نیز از دیگر آیین‌های یزدی‌ها در این ایام است. این آیین که در مناسبت‌های دیگر مانند رمضان نیز برگزار می‌شود، همزمان با آیین «پرسه‌زنی» ولی با وسعتی بیشتر برگزار می‌شود. در این رسم، چاووش‌خوان به بالای بلندی می‌رود و با خواندن اشعاری در رثای امام حسین (ع)، مردم را از آمدن ماه محرم آگاه می‌کند.
در شهرهای استان یزد پنج یا شش روز مانده به تاسوعا و عاشورای حسینی، مراسم آذین‌بندی نخل برگزار می‌شود. در این مراسم دو طرف نخل سیاه‌پوش می‌شود و در برخی مکان‌ها مانند میبد و اردکان 72 شمشیر نماد 72 تن از یاران امام حسین (ع) به نخل بسته و این نخل برای روز عاشورا آماده می‌شود.
در تاسوعا و عاشورا مردم با لباس‌های سیاه به مساجد وارد می‌شوند. کسانی که سید هستند شال سبز به کمر می‌بندند و افراد عادی شال کرم و با برهنه کردن پا، زیر تنه نخل می‌آیند و چاوش‌خوان‌ها شروع به مداحی می‌کنند و یک پرچم سیاه نیز در بالاترین نقطه‌ی نخل نصب می‌شود. سپس کسانی که زیر نخل را گرفته‌اند، با ذکرهای مختلف نخل را بلند می‌کنند.
در برخی تکیه‌ها، آینه‌ای که نماد سپر و تجلی خداوند است روی علم قرار می‌گیرد، گاهی نیز شمع یا چراغ دستی بر بدنه نخل می‌بندند، و با بلند کردن تنه نخل در برخی مکان‌ها، سه‌بار و در برخی دیگر هفت‌بار، نخل را دور حسینیه می‌چرخانند.
از آنجا که نخل نماد تابوت امام حسین (ع) می‌باشد، در اطراف نخل، 72 کنگره قرار داده می‌شود. در واقع، هر چیزی که روی نخل است یادآور یک روز سختی است که بر امام حسین (ع) و یارانش گذشت. برپایی مراسم شام غریبان نیز یکی دیگر از آیین‌های یزدی‌ها در شب شهادت امام حسین (ع) است. این مراسم معمولا در میدان امیرچخماق که نخل 400 ساله در آن قرار دارد برگزار می‌شود.
این میدان در آن شب خاموش و سیاه است و مردم با روشن کردن شمع به عزاداری می‌پردازند حتی برخی از افراد اعتقاد دارند که در این شب باید 40 حسینیه را با شمع روشن کنند. همچنین مردم یزد در 13 ماه محرم با حضور در مصلای عتیق یزد، به عزاداری و سینه‌زنی می‌پردازند.
چرا نخل؟
در خصوص پیدایش نخل و وجه تسمیه آن عقایدی بشرح ذیل مطرح است:
1. نخل اقتباس از خیمه مجمع حضرت موسی (ع) است وبا اقتباس از تابوت عهد می باشد ( صندوقی که خداوند بر مادر موسی (ع) فرستاد تا او را در آن قرار دهد، بعدها این تابوت به دست قوم وی افتاد و از آن نگهداری نموده و بدان تبرک می جستند.)
2. نخل به خیام حضرت امام حسین (ع) اشاره دارد و می خواهد خاطره ی خیمه های حرم آن امام را در کربلا مجسم کند.
3. نخل یادآور گهواره ی دو گوشواره عرش مجید، یعنی حضرت امام حسن (ع) و امام حسین (ع) است.
4. چون بدن مطهر و مقدس سالار شهیدان کربلا، حضرت امام حسین را بدون تشییع به خاک سپرده اند، شیعیان همه ساله به جبران، این رسم را تکرار می کنند. و حجیم بودن نخل بیانگر عظمت و بزرگواری آن حضرت می باشد. بطور کلی بزرگی و سنگینی این نخل ها گاهی چنان است که چند صدنفر مرد قوی باید تا آنرا از زمین بردارند و بردوش گیرند و حمل کنند.
نخل گردانی در دنیا
مراسم نخل گردانی به شیوه های خاص خود در میان مسلمانان دیگر کشورها هم رایج است. مثلاً در کشور عراق، شهر نجف این مراسم هر ساله در 21 رمضان، روز سالگرد شهادت حضرت علی (ع) برگزار می شود.مسلمانان اندونزی و ویژه آنهایی که در جزیره سوماترا ساکن هستند،در روز دهم ماه محرم یک تابوت تمثیلی از امام حسین (ع) می سازند و آن را در سراسر شهرمی گردانند. آنها براساس سنتهای قدیمی مربوط به عزاداری، مراسم عزاداری امام حسین (ع) رابا شور و شوق برگزار می کنند.
حتی مسیحیان نیز این مراسم را به شکلهای گوناگون برگزار می کرده اند. آنها هم ساله و ازدیرباز، در روز یکشنبه نخل، یعنی یکشنبه پیش از عید فصح مراسم نخل گردانی داشته اند. این مراسم به یاد ورود پیروزمندانه حضرت مسیح و جمعی از پیروانش به بیت المقدس برپا می شده است. البته در این روزگار، بین مسیحیان سوریه آیین زیتون گردانی مرسوم است. یک درخت بزرگ زیتون به کلیسا می برند، باآداب خاصی ترکش می کنند. بعد هر کس پسر بچه خود را روی درخت متبرك می نشاند و او را با فریاد شادی دور کلیسا می گردانند. مردم برای تبرك وشگون شاخه هایی از این درختان را می کنند و به خانه می برند.در هر صورت، نخل گردانی درمیان شیعیان آیینی است مقدس و بسیار کهن که مخصوص ماه محرم و بویژه دهه عاشوراست.مردم هر ناحیه نخلی در تکیه ها و حسینیه ها دارند که در عاشورا آن را می بندند و همراه اسباب دیگر عزاداری در دسته های سوگوار حرکت می دهند.با اجرای این مراسم، مردم وقایع قدسی روزگاران گذشته را در زندگی روزانه شان احیا می کنند. گویی می خواهند به حضوردوباره آن واقعه درزمان حال تحقق ببخشند.
حتی وسعت حضور و اجرای این آیین، مرزهای ایران را درنوردیده و به وسعت جهان و فرهنگ مسلمانان شیعه برگزار می شود. به عنوان نمونه در کشورهایی همچون جزایر کارائیب، پاکستان و در هندوستان به شکل "تعزیره" نموده اند.
«تعزیره »تا حدودی شبیه نخل کشور ماست که آن را به زیباترین شکل تزئین می کنند و در شهرها می گردانند و مردم به دنبال آن به عزاداری می پردازند و در نهایت در ظهر عاشورا این تعزیرها را به دریا و رودخانه می اندازند و اعتقاد دارند زمانی که آنها بر اثر برخورد با آب متلاشی می شوند، روح امام حسین (ع) به آسمان صعود می کند. در کشور خودمان اصلی ترین مراکز برگزاری این رسم باشکوه و پررمز و راز به طور عمده در شهرها و آبادیهای اطراف کویر مرکز ایران به چشم می خورد یعنی از جنوب خراسان گرفته تا سمنان، دامغان، خمین، نواحی قم، کاشان، ابیانه، خور و بیابانک، زواره، اردستان، نایین و... و دربین این مناطق، بیشترین، گسترده ترین و شاخص ترین نخلها در استان یزد، متمرکز هستند به گونه ای که می توان گفت، هیچ آبادی نیست که یک یا چند نخل امام حسین (ع) در آن یافت نشود.
فراوری: الهام مرادی
بخش گردشگری تبیان
برگرفته از: ایسنا، ایرنا، راسخون
