حوضچه‌های ماتم گرفته لرستان

عبور از کوچه ها و خیابانهای شهر اندوه تاسوعا را به رخ می کشند و حوضچه های خاک جلوی خیمه ها پا گرفته اند تا در روز عاشورا بی کسی و غریبی حسین را به شوگ بنشینند. از هر محله و کوی و برزنی صدای نوای عاشورایی می آید و پیر و جوان و بزرگ و کوچک در فراهم کردن مقدمات مراسم "گل مالی" به امید نگاه و گوشه چشمی از سوی سرور و سالار شهیدان عالم مشارکت می کنند.

راه و رسم گل مالی

آیین گل مالی ابتدا با ایجاد حوضچه های خشتی در اماکنی آغاز می شود که قرار است عزاداران به سینه زنی و زنجیر زنی بپردازند. دراین حوضچه ها، گل با استفاده از خاک مرغوب و رسن شده با بکارگیری گلاب ناب درست می شود و افراد بدن خود به ویژه سر، صورت و شانه هایشان را با آن گل می مالند. با توجه به اینکه عزداران در نخسیتن ساعات روشن شدن هوا خود را گل مالی می کنند، در کنار هریک از این حوضچه ها خیمه های بزرگی از آتش درست می شود تا با استفاده از گرمای آن البسه افراد خشک شود.

عزادارن حسینی با گل اندود کردن خود، روز عاشورا را آغاز می کنند که در میان این افراد حضور جوانان و نوجوانان بسیار گسترده و با شکوه است. آیین سنتی گل اندود شدن از دیرباز تاکنون در لرستان رواج دارد و مردم پس از گل اندود کردن خود اقدام به عزاداری و سوگواری برای کاروان کربلا می کنند.

روز تراش عباس

آئین خاص گل مالی در لرستان دارای چند مرحله است که از روز هفتم محرم که به روز " تراش عباس" موسوم است، شروع می شود. در روز هفتم محرم همه عزاداران حسینی به حمام رفته و پس از اصلاح سرو صورت و نظافت کامل، لباسهای تمیز می پوشند که این روز را "تراش عباس" می نامند.

از این روز به بعد، عده ای برای افروختن آتش در صبح عاشورا به جمع کردن و گردآوری هیزم در سطح شهر می پردازند تا اگر در روز عاشورا برف و باران ببارد و احیانا هوا سرد باشد عزادارانی که درگِل می افتند (مراسم گِل افتادن) از سرما حفظ شوند.

به این منظور عده ای در محل دوره افتاده و با خواندن جملاتی از خانه ها تقاضای هیزم می کنند که مردم نیز با کمال میل بسته به نذری که دارند به آنان هیزم می دهند ولی امروزه گرد آوری هیزم به همت هیئات عزاداری و کمک برخی ارگانهای دولتی مانند منابع طبیعی و محیط زیست صورت می گیرد.

پس از گردآوری هیزم ها حوضچه های مخصوص خاک آماده می شود. این در حالیست که تلاش برای گردآوری خاک پاکیزه و مقدس بسیار حائز اهمیت است. در برخی مواقع در خاک تهیه شده برای روز عاشورا هیئات مذهبی از تربت کربلا نیز استفاده می کنند.

نزدیک های غروب غم گرفته روز تاسوعا برخی جوانان هیئتی مامور درست کردن حوضچه‌های مخصوص درست کردن گل روز عزای مولا امام حسین(ع) می شوند. امروز این حوضچه ها در قالب یک مستطیل فلزی و یا آجری در کنار خیابان محل خیمه عزای هر محله درست می شود.

در مجموع همزمان با روز تاسوعا عزاداران خاک نرم و مخصوصی بنام گل باغچاله (گل رس) را مهیا کرده و در میدانهای بزرگ و کوچک که معمولا با آجر چینی در جلوی خیمه ها و تکیه های شهر درست می شود می ریزند و در روز عاشورا این خاک را با گلاب مخلوط کرده و گل روز عاشورا را فراهم می کنند.

علی پسر جوانی است که در حال چیدن بطری های گلاب بر روی خاک رس است. زیر لب بندهایی از زیارت عاشورا را زمزمه می کند. خودش می گوید از وقتی که یادش می آید در برپاکردن گل روز عاشورا کمک کار بچه های محل بوده است.

خاطرات بچگی هایش از روزهای محرم را به درخواست ما زیر و رو می کند تا از بچگی هایش بگوید. از نذر مادرش برای خرید پیراهن سیاه دهه محرم می گوید و اینکه مطابق سنتی که در برخی محلات قدیمی خرم آباد وجود داشته است تا چند سال کودکی اش پیراهن مشکی محرم را با پول نذری همسایه ها می خریده است.

علی حالا بزرگ شده است و از یادآوری خاطرات کودکی هایش سرخ و سفید می شود و می گوید: این رسم در برخی محلات قدیمی شهر وجود دارد و پسربچه هایی که دارای نذر هستند با رفتن در خانه های همسایه و جمع کردن پولهای نذری مردم برای ایام محرم پیراهن سیاه می خرند و با حضور در هیئت های سینه زنی شهر در عزاداری امام حسین(ع) شرکت می کنند.

این رسم دیرین هر چند که امروز دیگر به قوت گذشته برقرار نیست نمونه ای از مشارکت مردم در عزاداری سرور و سالار شهیدان است و به نوعی بار فرهنگی عمیقی در خود دارد. شهر خرم آباد در این حوالی غروب تاسوعا و شب عاشورا پر از سکوت اندوهبار است.

صبح فردا هیئت های سینه زنی و زنجیر زنی قبل از طلوع آفتاب بی تاب تر از هر روز محرم شب را به صبح پیوند می دهند. غروب روز تاسوعا سراسر اندوه و ماتم است. همه بی تابند و گویا زمین و زمان حادثه ای ناگوار را انتظار می کشد.

فراوری: الهام مرادی

بخش گردشگری تبیان

برگرفته از خبرگزاری مهر، ایرنا