نمایشی از روزهای خونین
اجرای تعزیه با شیوه‌ای تقریبا یكسان در تمام استان‌ها و مناطق مختلف كشور و همچنین شیوه‌های گوناگون عزاداری برای امام‌حسین(ع) و یارانش در ماه محرم و بویژه دهه اول آن از جاذبه‌های مذهبی گردشگری ایران است.
همچنین برگزاری و اجرای آیین‌هایی متنوع و بعضا بسیار قدیمی در نقاطی از ایران كه همگی جزو میراث گرانبهای معنوی این مرز و بوم به شمار می‌آید، یكی از عوامل و ظرفیت‌های خاص ایران برای جذب گردشگران داخلی و خارجی در شاخه گردشگری مذهبی است.
در باب آیین‌های مختلف در شهرها و دیار شناخته یا ناشناخته ایران در این روزها بسیار سخن رفته و اغلب با مراسم معروف و مختص این روزها همچون؛ سقایی پیرغلامان در همدان با 140 سال قدمت، تعزیه‌خوانی سنتی در شهر دهدشت و سوق كهگیلویه و بویراحمد، علم‌بندان گرگان، نخل‌گردانی، هفت‌منبر و بیل‌زنی خراسان جنوبی، گل مالان لرستان و... آشنایی نسبی داریم؛ از این رو به معرفی اجمالی آیین معنوی تعزیه‌خوانی كه در‌فهرست میراث ملی و جهانی نیز به ثبت رسیده است می‌پردازیم و در‌كنار آن برای نمونه، نظری بر تعزیه‌خوانی یا شبیه‌خوانی روستای درودگاه دشتستان استان بوشهر می‌اندازیم كه شنیدن از آن و در‌صورت امكان، دیدن آن از نزدیك، خالی از لطف نیست.
تعزیه و پیشینه آن
تعزیه به معنای متعارف، نمایشی است كه در آن شرح واقعه كربلا توسط افرادی كه هر یك نقشی از شخصیت‌های اصلی را بر دوش دارند، نشان داده می‌شود. نوعی نمایش مذهبی و سنتی ایرانی ـ شیعی، بیشتر درباره كشته‌شدن حضرت امام حسین(ع) و مصائب اهل بیت است.
واژه تعزیه یا تعزیت در ریشه به معنای توصیه به صبر كردن، خرسندی دادن و پرسش از بازماندگان درگذشتگان و در برخی مناطق ایران مانند خراسان به معنای مجلس ترحیم است. بر كسی پوشیده نیست كه پشتیبانی و علاقه شاهان و دولتمردان سلسله قاجار بخصوص فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه نقش اساسی در اعتلا و تكامل تعزیه‌خوانی داشت.
تاریخ پیدایش تعزیه به صورت دقیق پیدا نیست. برخی با باور به ایرانی‌بودن این نمایش آیینی، پاگیری آن را به ایران پیش از اسلام به پیشینهء سه‌هزارسالهء سوگ سیاوش پهلوان داستان‌های ملی ایران نسبت داده و این آیین را مایه و زمینه‌ساز شکل‌گیری آن دانسته‌اند.
به گمان بسیار، تعزیه ”” جدا از شباهت‌هایش با عزاداری‌های آیینی گذشته ”” شکل تکامل‌یافته‌تر و پیچیده‌تر سوگواری‌های سادهء شیعیان سده‌های نخستین برای کشته‌شدگان کربلا است. برخی دیگر با استناد به گزارش‌هایی، پیدایش تعزیه را مشخصاً از ایران پس از اسلام و مستقیماً از ماجرای کربلا و شهادت حسین و یارانش می‌دانند. در دورهء اخیر سوگواری برای شهیدان کربلا از سوی دوستداران اهل بیت در آشکار و نهان در عراق، ایران و برخی از مناطق شیعه‌نشین دیگر انجام می‌گرفت؛ چنان‌که ابوحنیفه دینوری، ادیب، دانشمند و تاریخ‌نگار عرب، در کتاب خود از سوگواری برای خاندان علی به روزگار امویان خبر می‌دهد.
اگر تعزیه را به معنی عزاداری و سوگواری و نه به معنی شبیه‌خوانی امروز گمان کنیم، نخستین سوگواری بعد از پیشامد عاشورا از سوی گواهان عینی واقعهء کربلا بوده که در سنین کودکی و نوجوانی پس از عاشورا به اسارت رفتند؛ در واقع از هنگامی که قافلهء اسرا به طرف شام حرکت نمودند. برخی شبیه‌خوانی و برپایی تعزیه را جهت تماشای عینی واقعهء کربلا به یزید نسبت داده‌اند که گویا از عاملین واقعهء کربلا خواسته بود تا اعمالی را که مرتکب شده‌اند نمایش دهند و برخی به صفویه، دیلمیان و قاجاریه.
اما شکل رسمی و آشکار این سوگواری، به روایت ابن‌کثیر، برای نخستین بار در زمان حکمرانی دودمان ایرانی شیعه‌مذهب آل بویه صورت گرفت. این سوگواری به گونه‌ای بود که معزالدوله احمد بن بویه در دهم محرم سال 352 هجری قمری در بغداد به مردم دستور داد که برای سوگواری، دکان‌هایشان را بسته و بازارها را تعطیل کرده، نوحه بخوانند و جامه‌های خشن و سیاه بپوشند. از این دوره دسته‌های عزاداری و نوحه‌خوانی رایج شده و پایه‌های نمایش شبیه‌گردانی ایران گذاشته شد.
فتحعلی شاه برای اولین بار سرپرستی و نظارت بر امور مربوط به مراسم عزاداری و تعزیه‌خوانی دربار و دولت را در ماه محرم به بزرگان و رجال دربار خود سپرد. در این تاریخ بسیاری از رجال درباری و اعیان و اشراف مملكت هر یك به نوبه خود در دهه محرم در تكیه‌ها یا حیاط‌های بزرگ خانه‌هایشان كه معمولا آنها را به صورت تكیه می‌بستند، مجالس سوگ و تعزیه‌خوانی برپا می‌كردند.
در این برهه از تاریخ تكیه‌های متعددی در تهران و دیگر شهرهای ایران ساخته شد؛ از این تكیه‌ها می‌توان به تكیه دولت كه به عنوان محل خاص انجام تعزیه‌ها زیر نظر ارگ سلطنتی اداره می‌شد، اشاره كرد. این مكان در زمان خود مورد توجه بسیاری از مردم و حتی خارجیان مقیم ایران بوده است.
تعزیه و شبیه‌خوانی درودگاه بوشهر
بنا بر اسناد قدیمی موجود و به گفته «خلیل رازه»، گروه تعزیه در روستای درودگاه شهرستان دشتستان در استان بوشهر از سال 1333 هجری شمسی توسط «مرحوم حاج‌عباس علی‌رازه» راه‌اندازی شده است.
مجالس این تعزیه از عصر روز دوم محرم تا بعد از غروب روز عاشورا هر روز اجرا می‌شود كه همه ساله علاقه‌مندان و بازدیدكنندگان بسیاری را به خود فراخوانده و پذیرای مهمانانی از استان بوشهر و سایر استان‌هاست.
بیش از نیم قرن قبل، مرحوم حاج‌عباس علی رازه با خرید 30 مجلس مكتوب مربوط به 30 شخصیت حادثه كربلا از تعزیه‌خوانان اصفهانی كه به صورت دوره‌گردی تعزیه‌خوانی می‌كردند، این گروه را راه‌اندازی كرد. در این مدت به طور مستمر، هر ساله این آیین همزمان با ماه محرم در این روستا برگزار شده است. از سال 1389 و پس از مرگ وی، فرزندش‌خلیل كه از كودكی با پدر بوده راهش را ادامه داد و این گروه و آیین را در این روستا زنده نگه داشت.
هم‌اكنون حسینیه حاج عباس‌علی رازه در روستای درودگاه با‌بیش‌از40 عضو كه به طور مستقیم با این مراسم درگیر هستند و كار پشتیبانی، مالی و اجرای تعزیه را به عهده دارند، پذیرای علاقه‌مندانی از سراسر كشور است. گردشگران و علاقه‌مندان آیین‌های مذهبی و میراث ماندگار معنوی با انتخاب این گزینه برای دیدن و عكاسی، با اطمینان از امنیت مكانی می‌توانند مهمان این حسینیه در ده روز اول ماه محرم باشند.
هرچند مكانی به عنوان مهمانسرا در این روستا برای گردشگران تعریف نشده، اما به گفته اهالی و متولی این تعزیه، حسینیه و هیات در این ایام جایی امن و مطمئن برای بازدیدكنندگان خواهد بود و این به تجربه ثابت شده است.
مجالسی كه در این روزها اجرا می‌شود، به ترتیب مربوط به مجلس قاینا، پادشاه ارمنستان، مجلس وهب نصرانی در كربلا، مجلس مسلم‌بن عقیل، مجلس طفلان مسلم، مجلس حر ریاحی، مجلس قاسم بن حسن، مجلس حضرت علی‌اكبر، مجلس حضرت ابوالفضل و مجلس تعزیه سیدالشهداست كه دو مجلس آخر از محبوبیت و استقبال ویژه‌ای برخوردار است.
مجلس پایانی بر خلاف بقیه مجالس، در صبح روز عاشورا اجرا می‌شود و بعدازظهر این روز، گروه دیگری از تعزیه‌خوانان روستا تمام مجالس را به صورت خلاصه در یك مجلس نمایش می‌دهند.
تعزیه 10شبه روستای درودگاه به صورت كاملا سنتی اجرا می‌شود و در آن از ابزارهای جدید كمتر استفاده می‌شود، دو اتاق برای لباس‌های تعزیه‌خوانان اختصاص داده شده و هر ساله بر اساس طرح‌های سنتی به این لباس‌ها افزوده می‌شود و اینها از جذابیت‌های پشت پرده تعزیه در این روستاست.
فراوری: الهام مرادی
بخش گردشگری تبیان
برگرفته از جام جم، تهران امروز
