تبیان، دستیار زندگی
هنر دوران ساسانی، آخرین بارقه های هنر پیش از اسلام در ایران است. ساسانیان که وامدار هنر دوران هخامنشی و اشکانی بودند به خوبی توانستند کلیه هنرهای ادوار گذشته را با هنر دوران معاصر خود یعنی هنر رومی به هم بیامیزند و سبکی منحصر به فرد را ایجاد کنند که بعدها
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

هنر ساسانی


هنر دوران ساسانی، آخرین بارقه های هنر پیش از اسلام در ایران است. ساسانیان که وامدار هنر دوران هخامنشی و اشکانی بودند به خوبی توانستند کلیه هنرهای ادوار گذشته را با هنر دوران معاصر خود یعنی هنر رومی به هم بیامیزند و سبکی منحصر به فرد را ایجاد کنند که بعدها بر هنر اسلامی بسیار تاثیر گذاشت.

هنر ساسانی

نخستین جرقه های تجدید حیات ایران در عهد ساسانیان و در ایالت فارس زده شد. ساسانیان خود را وارث هخامنشیان می دانستند و با محروم کردن اشکانیان از این مزیت، سلطنت را حق خود می دانستند. آنان پس از جنگ های طولانی توانستند حکومتی ملی تاسیس کنند.(1) و به کمک وحدت مذهبی جامعه ای یکپارچه را زیر سیطره ی قدرت خود درآورند.

ساسانیان از نظر سیاسی توانستند قلمرو خود را در حد قلمرو هخامنشیان گسترش دهند.(2) به علاوه آنان در معماری، نقش برجسته، ساخت اشیا و ظروف زرین و سیمین و بافت پارچه های نفیس ابریشمی دوران شکوهمندی را در تاریخ هنر ایران بوجود آوردند.(3)

هنر ساسانی در واقع تلفیقی است از سنت های هخامنشی ، اسلوب پارتی، هنرهای یونای و رومی و هنرهای خاوری. در نقاشی های این دوران هم شاه نقش غالب است و معمولا به تصویری از شاه در حالات گوناگون اختصاص دارد. اما کاربرد انواع نقش مایه های گیاهی و جانوری با معانی نمادین در هنر ساسانی معمول بوده است. در دوره ساسانی هم چون دوره های قبلی چکیده نگاری و نماد پردازی را بر بازنمایی واقع گرایانه ترجیح می دادند.

سرچشمه بسیاری از نقش مایه های مورد استفاده ، صور گیاهی ، قوچ های رو در روی یک درخت، گاوان بالدار با سر انسان، نبرد شیر و گاو، شاهین های حمله ور به حیوانات و... بوده است و بسیاری از نقش ها چون پیچک تاک ، صحنه های انگورچینی و پیکره های بالدار پیروزی از منافع غربی اقتباسی شده بود.

نقاشی های این دوران را می توانیم در تکه نقاشی های ایوان کرخه، شوش ، حاجی آباد (فارس) و نیز بقایای دیوارنگاری های موجود در دورااروپوس مشاهده کنیم.

اکثر این نقاشی ها که به صورت توالی تصاویر کشیده شده اند به شکار شاهانه اختصاص دارند. شکار یکی از مهم ترین تفریحات شاهانه بوده و شکارگاه شاید تمثیلی از باغ بهشت قلمداد می شده است. یعنی تصاویر بیشتر به صورت آرمانی بیان شده تا بازنمایی واقعیت.(4)

به عنوان نمونه می توان به نگاره ی کاخ ساسانی در دامغان اشاره کرد که به هنگام کاوش های هیئت باستان شناسی دانشگاه فیلادلفیا و موزه پنسیلوانیا به دست آمده است. این نقاشی که در اتاق شماره4 کاخ واقع است، شاه سوار بر اسب را نشان می دهد که اسب او چهار نعل می دود. آقای اریک اشمیت این نقاشی را به قباد ساسانی نسبت می دهد.(5)

یکی از وجوه تمایز هنر ساسانی به دوران قبل را باید به کارگیری موزاییک در این عصر دانست. نمونه هایی از این موزاییک ها از ایوان اصلی کاخ بیشاپور به دست آمده است. طرح این صفحات از طرح های متداول در سوریه ی روم گرفته شده و مطابق سلیقه ی ایرانی دخل و تصرف هایی یافته است. در این تصاویر نقوش زنان و مردان گل به دست دیده می شود . در برخی نیز بانوان در حال بافتن تاج گل و یا نواختن چنگ هستند . در بین این نقوش، یک جفت پرنده که در امتداد شاخه های درختی به سوی هم می روند، جلب نظر می کند.(6)

آچه مسلم است پس از ورورد اعراب به ایران و تشکیل حکومت یکپارچه اسلامی، هنر نوپای اسلامی از دو تمدن عظیم پیش از خود بسیار وام گرفت. یکی تمدن رومی و دیگری تمدن ساسانی.

هنر ساسانی در واقع تلفیقی است از سنت های هخامنشی ، اسلوب پارتی، هنرهای یونای و رومی و هنرهای خاوری. در نقاشی های این دوران هم شاه نقش غالب است و معمولا به تصویری از شاه در حالات گوناگون اختصاص دارد. اما کاربرد انواع نقش مایه های گیاهی و جانوری با معانی نمادین در هنر ساسانی معمول بوده است. در دوره ساسانی هم چون دوره های قبلی چکیده نگاری و نماد پردازی را بر بازنمایی واقع گرایانه ترجیح می دادند.

هرچند که هنر نقاشی در اسلام مکروه شناخته می شد اما خلفا برای تزیین کاخ های خود به سبک ساسانی روی آوردند و آثار به جای مانده از تمدن های اولیه اسلامی دلیل این مدعا است. به علاوه دانشمندان علوم طب و ستاره شناسان نیز برای ثبت مسائل پزشکی و علمی مجبور به استفاده از هنر نقاشی و تصویرگری در کتب بودند. هرچند که آثار بسیار اندکی از قرون اولیه اسلامی بجای مانده اما می توان تاثیرات دیدگاه های زیبایی شناسی هنر ساسانی را به خوبی در آنان مشاهده کرد.

اما بیشترین تاثیر در دوران پس از اسلام را هنر دوره سلجوقی از هنر ساسانی گرفت که در آینده و در مقاله ای جداگانه به شرح و بسط آن خواهیم پرداخت.

پی نوشت:

1- گریشمن، رمان، ایران از آغاز تا اسلام، ص345

2- در زمان خسرو پرویز

3- ایت اللهی، حبیب الله، کتاب ایران، تاریخ هنر، ص125

4- پاکباز، رویین، نقاشی ایران، صص26-29

5-تجویدی، اکبر، نقاشی ایران از کهن ترین روزگار تا دوران صفویان،ص 43

6- لطفی، فوزیه، آشنایی با مکاتب نقاشی، ص11

 سمیه رمضان ماهی

بخش هنری تبیان


منبع:

گریشمن، رمان، ایران از آغاز تا اسلام

لطفی، فوزیه، آشنایی با مکاتب نقاشی

تجویدی، اکبر، نقاشی ایران از کهن ترین روزگار تا دوران صفویان

آیت اللهی، حبیب الله، کتاب ایران، تاریخ هنر

پاکباز، رویین، نقاشی ایران

اکبری، تیمور، تاریخ هنر نقاشی و مینیاتور در ایران