نقش تغذیه در بهره‌وری نیروی کار
شاید روزگاری تغذیه را فقط برای برآوردن نیازهای طبیعی فیزیولوژیک افراد در نظر می‌گرفتند؛ اما امروزه نه تنها تغذیه یک ضرورت زندگی محسوب می‌شود، بلکه الگوی غذایی سالم، برای پیشرفت جوامع و ارتقای سطح تولید و بهره‌وری در کشورها عامل مهمی برشمرده می‌شود. مشخص شده است کارگرانی که به صورت شیفتی کار می‌کنند، دچار مشکلات گوارشی نظیر زخم‌های گوارشی، یبوست ، اسهال، سوزش سردل (HEART BURN) و کاهش اشتها شده و نیازمند ایجاد تغییراتی در برنامه‌ی غذایی روزانه و زمان صرف غذا هستند.
بدن انسان به طور طبیعی دارای یک نظم بیولوژیک است که با خواب شبانه تنظیم می‌شود. به هم خوردن این نظم طبیعی موجب بروز اختلالاتی در دستگاه گوارش و دیگر دستگاه‌های بدن می‌گردد. هم‌چنین استفاده زیاد از قهوه(کافئین) برای بیدار ماندن در شب، خوردن غذای چرب یا حجیم در بعد از ظهر یا شب، با عجله غذا خوردن و کمی تحرک بدنی ، همگی در تشدید اختلالات یاد شده تأثیر بارزی دارند.
در مراکزی که چند نوبت (شیفت) کاری دارند، نظیر کارخانه‌ها، بیمارستان‌ها، فرودگاه‌ها و ادارات پلیس، نظم در برنامه‌ی غذایی روزانه، توزیع متناسب انرژی در وعده‌های غذایی، تنوع غذایی، توجه به زمان مصرف مواد غذایی پرکربوهیدرات و پرپروتئین و تنظیم زمان خواب در کاهش خستگی و بهبود عملکرد کارکنان و افزایش رضایت‌مندی آنان مؤثر است.
لزوم ایجاد تغییرات در برنامه‌ی غذایی کارکنان
تحقیقات پیشرفته در دو دهه‌ی اخیر نشان داده است که بامصرف غذاهای پرکربوهیدرات (نشاسته‌ای و قندی)، تولید یکی از ناقل‌های عصبی در مغز به نام سروتونین افزایش یافته و علاوه بر بهبود خلق و خو، زمان و عمق خواب نیز بهتر می‌شود. بنابراین توصیه به مصرف این گونه مواد غذایی قبل از خواب در افزایش خواب و استراحت افراد نقش سودمندی دارد.
از سوی دیگرمصرف مواد غذایی پروتئینی، با افزایش تولید ناقل‌های شیمیایی به نام کاتکول آمین‌ها در مغز(نظیر نوراپی نفرین)، سبب افزایش هوشیاری و رفع خواب‌آلودگی در فرد می‌گردد. با این توضیح ساده می‌توان یک برنامه‌ی غذایی مناسب را برای بیداری یا خواب افراد نوبت کار(شیفتی) تنظیم کرد. در این جا لازم به یادآوری است که غذاهای نشاسته‌ای و پرکربوهیدرات در عین حال می‌توانند پرحجم نیز باشند، از این رو باید حجم غذای مصرفی و امکان بروز خستگی پس از آن را در نظر داشت. خوردن بیسکوییت یا کیک یا یک لیوان شیر در بهبود خواب موثر است. غذاهای حاوی هورمون ملاتونین نظیر ذرت ، گوجه‌فرنگی ، برنج، جو و موز نیز به خواب منظم کمک می‌نمایند.
از سوی دیگر غذاهای پروتئینی نظیر پنیر کم‌چرب، گوشت‌ها و تخم‌مرغ آب‌پز نیز باعث ارتقای سطح هوشیاری می‌شوند.
در برخی منابع نیز به تأثیر سودمند ویتامین‌های گروه B و C در کاهش فشارهای کاری و استرس اشاره شده است. پیش‌گیری از افت قندخون در زمان کار، به حفظ هوشیاری کمک می‌کند. از این رو افزایش تعداد و کاهش حجم وعده‌های غذایی به حفظ قندخون کمک خواهد کرد. هم‌چنین در بسیاری از پژوهش‌ها ذکر شده است که مصرف صبحانه برای حفظ هوشیاری در روز و بهبود عمل کرد مغزی و ذهنی نقش چشم‌گیری دارد.
توصیه می‌شود از مصرف چای یا قهوه ی غلیظ باید خودداری کرد، زیرا الگوی خواب را دچار وقفه می کنند. در غیر این صورت زمان مصرف چای یا قهوه‌ی غلیظ حداقل تا 4 ساعت پیش از خواب در نظر گرفته شود.
توصیه‌های تغذیه‌ای
1- به افرادی که نوبت‌های شب کاری دارند توصیه می‌شود که یک وعده اصلی در بعد از ظهر و یک وعده اصلی در نیمه‌ی زمان شیفت مصرف کنند. وعده‌های غذایی سنگین سبب خواب‌آلودگی و افت کار‌ایی می‌شود.
2- اصل تعادل و تنوع در مصرف غذا در این جا نیز کاربرد دارد، بدین معنی که تمام گروه‌های غذایی اصلی در طی روز خورده شوند.
3- فاصله بین وعده‌ها نباید بیش از 5-4 ساعت باشد.
4- در نوبت‌های کاری بعدازظهر لازم است که وعده‌ی اصلی در ظهر باشد و طی شیفت مصرف نشود. غذاهایی نظیر گوشت کم‌چربی، سبزی‌های تازه، پنیر رنده شده، جوجه‌ی بدون استخوان و پوست، ماکارونی، سالاد فصل، لوبیای کنسرو شده و تخم‌مرغ آب‌پز جهت شیفت کاران توصیه می‌شود.
5- بهتر است کارکنان، غذا را با خود به محل کار ببرند و متکی به غذای بیرون نباشند.
6- هر روز صبح، صبحانه‌ی کامل میل شود. در ضمن آب پرتقال فراموش نگردد.
7- وعده‌های سبک، متعدد و حاوی نشاسته انتخاب شوند.
8- از افزودن چاشنی‌ها، ادویه و روغن اضافی به غذا پرهیز شود.
9- قندهای ساده باعث افزایش و افت قند خون متعاقب آن می‌گردند؛ از این رو بهتر است محدود شوند.
10- خانم های شیفت کار که تحرک کمی دارند نیاز به املاحی نظیر کلسیم دارند. ولی از سوی دیگر توصیه می‌شود که انرژی دریافتی خود را محدود کنند.
11- در محیط های گرم، به دلیل تعریق، امکان بروز سردرد و خشکی پوست، ابتلا به بیماری و تضعیف سیستم ایمنی بدن بیش‌تر می‌شود. به همین دلیل مصرف مایعات در حین کار الزامی است. هم‌چنین کارفرمایان جهت بهبود بهره‌وری لازم است که امکان ورزش روزانه‌ی کارکنان را فراهم آورند؛ زیرا ورزش علاوه بر افزایش تندرستی جسم، در بهبود خلق و خوی افراد نیز تأثیر چشم‌گیری دارد.
نتیجه‌گیری:
کارکنان سازمان‌ها و ادارات برای عملکرد بهتر، نیازمند داشتن یک الگوی تغذیه‌ای صحیح و مناسب هستند و تنظیم یک برنامه‌ی غذایی متنوع و سالم علاوه بر ارتقای رضایت‌مندی آنان، در بهبود هوشیاری و خلق و خو در محیط کار و نیز منزل، تأثیر بارزی خواهد داشت.
رعایت اصول یک تغذیه‌ی متعادل نظیر مصرف تمام گروه‌های غذایی سالم و ترجیحاً طبیعی، مصرف 8- 6 لیوان مایعات در روز؛ مصرف حداقل 500 گرم سبزی‌ها و میوه‌های تازه؛ پرهیز از غذاهای پرچاشنی و پرچرب و شور؛ صرف غذا به آرامی و بدون عجله؛ صرف صبحانه و محدود کردن غذاهای خیلی شیرین و شیرینی‌های ساده، در افزایش کارآیی افراد مؤثر است.
دکتر رضا امانی- متخصص علوم تغذیه و رژیم درمانی
* مطالب مرتبط در این سایت :
برنامه غذایی کارگران چگونه باید باشد؟
برای رفع کم خوابی چه باید خورد؟
