عاشورا؛ نماد شیعه

عاشورا یك حادثه‏ى تاریخىِ صرف نبود؛ عاشورا یك فرهنگ، یك جریان مستمر و یك سرمشق دائمى براى امت اسلام بود. حضرت ابى عبد اللّه (علیه‏السّلام) با این حركت- كه در زمان خود داراى توجیه عقلانى و منطقى كاملًا روشنى بود- یك سرمشق را براى امت اسلامى نوشت و گذاشت. این سرمشق فقط شهید شدن هم نیست؛ یك چیزِ مركب و پیچیده و بسیار عمیق است. سه عنصر در حركت حضرت ابى عبد اللّه (علیه‏السّلام) وجود دارد: عنصر منطق و عقل، عنصر حماسه و عزت، و عنصر عاطفه.

در فرهنگ شیعی،‌ به خاطر شهادت امام حسین (علیه السلام) در روز عاشورا ، عظیم ترین روز سوگواری و ماتم به حساب می آید، زیرا بزرگترین فاجعه و ستم در مورد خاندان پیامبر انجام گرفته است؛ از این رو امام صادق(علیه السلام) فرمود:

"و أمّا یوم عاشورا فیوم أصیب فیه الحسین (علیه السلام) ضریعاً بین أصحابه و أصحابه حوله صرعی عراة؛

عاشورا روزی است كه حسین (علیه السلام) میان یارانش كشته شد و بر زمین افتاد. یاران او نیز پیرامون او به خاك افتاده و عریان بودند".

شیعیان امام حسین (علیه السلام) در ایام محرم، به ویژه روز عاشورا عزاداری نموده و یاد و خاطره آن روز را زنده نگه داشته اند، از این رو این روز به نام عاشورای حسینی شهرت یافت. البته امویان بعد از شهادت امام حسین (علیه السلام) در این روز شادی می كردند. از این رو در زیارت عاشورا آمده است: "اللّهم هذا یوم تبرّكت به بنو امیّة و ابن آكلة الاكباد"

همچنانکه گفتیم پیامبر صلی الله علیه و آله به عنوان مقدمه و طرح پیروزی، روز تاسوعا به روزه گرفتن سفارش نمود. ولی اكنون روزه گرفتن مكروه است.

در روایتی می خوانیم : حضرت موسی بن عمران (علیه السلام) در مناجات خود عرضه داشت : بار خدایا! چرا امت حضرت محمّد را بر دیگر امت ها برتری دادی ؟ خطاب آمد: به خاطر ده چیز. حضرت موسی عرض كرد: آن ده چیز كدام است تا به بنی اسرائیل بگویم عمل كنند؟ فرمود:

نماز، زكات، روزه، حج، جهاد، جمعه، جماعت، قرآن، علم و عاشورا.

حضرت موسی عرض كرد: عاشورا چیست ؟ خطاب رسید: عاشورا عبارت است از گریستن یا حالت گریه به خود گرفتن و نوحه و مرثیه خواندن در عزای سبط رسول خدا (صلی الله علیه و اله و سلم)، ای موسی ! هیچ بنده ای از بندگانم بر حسین و مظلومیت او گریه و ناله نمی كند مگر این كه اهل بهشت خواهد بود.

نقل شده است بعد از آنكه امام سجّاد (علیه‏السّلام) پس از حادثه‏ى عاشورا به مدینه برگشت- شاید از آن وقتى‏كه این كاروان از مدینه بیرون رفت و دوباره برگشت، ده، یازده ماه فاصله شده بود- یك نفر خدمت ایشان آمد و عرض كرد: یا ابن رسول اللّه! دیدید رفتید، چه شد! راست هم مى‏گفت؛ این كاروان در حالى رفته بود كه حسین بن على‏ (علیه‏السّلام)، خورشید درخشان اهل بیت، فرزند پیغمبر و عزیزِ دل رسول اللّه، در رأس و میان آن‏ها بود؛ دختر امیر المۆمنین با عزت و سرافرازى رفته بود؛ فرزندان امیر المۆمنین- عباس و دیگران- فرزندان امام حسین(علیه السلام) ، فرزندان امام حسن(علیه السلام) ، جوانان برجسته و زبده و نامدار بنى هاشم، همه با این كاروان رفته بودند؛ حالا این كاروان برگشته و فقط یك مرد- امام سجّاد (علیه‏السّلام)- در این كاروان هست؛ زنها اسارت كشیده، رنج و داغ دیده‏اند؛ امام حسین(علیه السلام)  نبود، على اكبر(علیه السلام)  نبود، حتى كودك شیرخوار در میان این كاروان نبود. امام سجّاد علیه‏السّلام در جواب آن شخص فرمود: فكر كن اگر نمى‏رفتیم، چه مى‏شد! بله، اگر نمى‏رفتند، جسم ها زنده مى‏ماند، اما حقیقت نابود مى‏شد؛ روح ذوب مى‏شد؛ وجدانها پایمال مى‏شد؛ خرد و منطق در طول تاریخ محكوم مى‏شد و حتى نام اسلام هم نمى‏ماند.

ازحدیثی از حضرت رضا (علیه السلام) فهمیده می شود كار كردن تنها در روز عاشورا منع شده است , نه تاسوعا; وانگهی كار در روزعاشورا حرام نیست ; مكروه است چون خیر و بركت و یمن ندارد.

شاید علّت كراهتش این باشد كه وقتی امام حسین (علیه السلام) با آن عظمتش برای حفظ اسلام و ناموس و شرف و انسانیت , جان خود و فرزندان و بستگان و در یك كلمه همه چیز را در راه خدا داده و با بدن چاك چاك و عریان روی خاك داغ كربلا افتاده است , شایسته نیست انسان در چنین روزی برای زندگی دنیوی ذخیره ای تهیه نماید, بلكه بسیار به جا است در تكایا و مساجد و مجالس عزا شركت كرده و برای امام (علیه السلام) و خاندانش گریه نموده و حالت حزن و اندوه بگیرد.

منابع:

1- حیات الامام الحسین(علیه السلام) ، ج 3، ص 179، به نقل از فرهنگ عاشورا، جواد محدثی

2 -  بحارالانوار، ج 45، ص 95

3  -  همان، ج 44،‌ص 284؛ وسایل الشیعه، ج 1،‌ ص 394

4  -  سفینه البحار، ج 1، ص 124

5  -  الشیخ فخر الدین الطریحی , مجمع البحرین , ج 3ـ 4 مادهء عشر