تبیان، دستیار زندگی
عبدا.. اسفندیاری که از زمان نگارش طرح اولیه کار تا زمان ساخت «روز واقعه» به عنوان مشاور تولید در کنار پروژه «روز واقعه»حضور داشت به وقایع نگاری ساخت این فیلم پرداخته است که در ادامه می‌خوانید:
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

داستان ساخته شدن «روز واقعه»


عبدا.. اسفندیاری که از زمان نگارش طرح اولیه کار تا زمان ساخت «روز واقعه» به عنوان مشاور تولید در کنار پروژه «روز واقعه»حضور داشت به وقایع نگاری ساخت این فیلم پرداخته است که در ادامه می‌خوانید:

داستان ساخته شدن «روز واقعه»

به نظرم حلقه واسط بین شما و بهرام بیضایی، داریوش فرهنگ بود که نگارش فیملنامه «روز واقعه» را به بیضایی پیشنهاد داد. این طور نیست؟

من در فاصله زمانی سالهای 1359 تا 1362 به عنوان مدیر گروه فیلم و سریال شبکه اول سیما مشغول فعالیت بودم.حوالی سال 1360 برای داریوش فرهنگ داستان مسلمان شدن یک مسیحی همزمان با وقوع وقایع عاشورا را تعریف کرده و از وی خواستم به سراغ گسترش طرح و نگارش فیلمنامه برود. فرهنگ یک طرح پنج صفحه ای نوشت و آن را برای ما آورد. ما هم بعد از تایید طرح از او خواستیم که فیلمنامه کار را براساس همان طرح بنویسد اما فرهنگ که ادعایی در فیلمنامه نویسی نداشت گفت من چنین کاری نمی کنم برای همین به سراغ گزینه های دیگری برای نگارش سناریو رفت. یکی از این گزینه ها مرحوم کیهان رهگذار بود یعنی نویسنده سریال «سربداران» اما رهگذار گفت:« من جرات نمی کنم چنین کاری را بسازم.» بعد فرهنگ به توصیه ما به سراغ محسن مخملباف رفت اما مخملباف هم از نگارش این فیلمنامه طفره رفت.

مخملباف که در آن دوران خود را یک مذهبی افراطی جا زده بود چطور نگارش فیلمنامه چنین کاری را قبول نکرد؟

مخملباف در آن دوران تئاتری با عنوان «حصار در حصار» را که مضمونی ضدمارکسیستی داشت اجرا کرده بود؛ تئاتری که فرج ا.. سلحشور و محمدرضا هنرمند هم در آن بازی کرده بودند و به واسطه این اجرا بود که پیشنهاد نگارش این فیلمنامه به مخملباف ارائه شد اما او هم گفت:«نمی توانم چنین فیلمنامه ای بنویسم چراکه با عقایدم جور نیست.» اینکه چرا او فکر می کرد این فیلمنامه با عقایدش جور نیست را من نمی دانم.

در نهایت مخملباف هم کار را قبول نکرد تا فرهنگ به سراغ بیضایی برود.

رفت و آمدهای داریوش فرهنگ به شبکه اول برای مشاوره جهت پیدا کردن سناریست ادامه داشت تا اینکه به ناگاه فرهنگ حدودا یک سالی غیبش زد و بعد از این یک سال فیلمنامه ای با عنوان «روز واقعه» را برای ما آورد؛ فیلمنامه ای نوشته «ع.سالک». فیلمنامه در شورای فیلم و سریال بررسی شد و تایید گشت و جالب اینکه تا قبل از تایید فیلمنامه فرهنگ نام نویسنده واقعی کار را نگفت. هرچقدر من به او اصرار کردم بگوید نام نویسنده چیست او مرتب می گفت:«چه فرقی می کند، شما فیلمنامه را بخوانید و ببینید مورد تایید است یا نه.»

خودتان چه زمانی متوجه شدید که فیلمنامه را بیضایی نوشته؟

شخصا در همان بار اولی که فیلمنامه را خواندم به واسطه سبک و سیاق حاکم بر کار فهمیدم که احتمالا بهرام بیضایی در نگارش آن نقش داشته است. وقتی حدسم را با فرهنگ در میان گذاشتم، او تایید کرد که فیلمنامه کار بیضایی است اما به خاطر اینکه ممکن است آوردن نام بیضایی حساسیت برانگیز شود، نام مستعار روی فیلمنامه زده. به هر حال فیلمنامه تصویب شد و قرار بر ساخت آن گرفته شد اما به دلیل وقوع جنگ، ساخت آن به تعویق افتاد.

آیا فیلمنامه همان طوری که بیضایی آن را نگارش کرده بود تصویب شد یا تغییرانی هم بر آن وارد گشت؟

اندکی تغییرات که بیشتر درباره جلسات نشست و برخاست مسیحیان بودند در فیلمنامه ایجاد شد ولی در کلیت کار هیچ گونه تغییر اساسی ایجاد نشد.

اما در نهایت حدودا یک دهه ای از نگارش فیلمنامه گذشت تا فارابی آن را جلوی دوربین برد؟

گفتم که فیلمنامه به دلیل ساخت جنگ به تعویق افتاد تا اینکه من از تلویزیون به فارابی هجرت کردم و در این فاصله حسن جلایر تهیه کننده فیلم «سفیر» این فیلمنامه را از بیضایی خریداری کرد و برای دریافت پروانه ساخت آن را به ارشاد ارائه داد. شورای نظارت هم حدودا دو سال روی فیملنامه وقت گذاشت تا بعد از ارائه یک سری اصلاحات مجوز ساخت آن را صادر کند. من در آن زمان در بخش معاونت فرهنگی فارابی بودم و چون شهرام اسدی که تازه از خارج بازگشته بود را می شناختم و کارهایی که پیشتر ساخته بود را دیده بودم، به او پیشنهاد ساخت این فیلم را دادم. او مخالفتی با پیشنهاد من نداشت اما از من اطمینان خاطر می خواست که نکند کار را کلید بزند و در میانه راه متوقف شود.

همان بار اولی که فیلمنامه را خواندم به واسطه سبک و سیاق حاکم بر کار فهمیدم که احتمالا بهرام بیضایی در نگارش آن نقش داشته است. وقتی حدسم را با فرهنگ در میان گذاشتم، او تایید کرد که فیلمنامه کار بیضایی است اما به خاطر اینکه ممکن است آوردن نام بیضایی حساسیت برانگیز شود، نام مستعار روی فیلمنامه زده.

چرا اسدی فکر می کرد ممکن است کار در میانه متوقف شود؟

ببینید جو آن موقع طوری بود که با آدمی که تازه از خارح آمده بود برخورد خوبی نمی شد برای همین اسدی علیرغم اینکه با چند شبکه مستند بین المللی قرارداد داشت اما از من خواست اگر به او فیلمنامه هایی را که برای ساخت آنها همه جوره حمایت وجود داشته باشد، ارائه کنم، او کار در کشور را ترجیح می دهد. من چند فیلمنامه به او پیشنهاد دادم که در این میان یکی از آنها «روز واقعه» بود و دیگری فیلمنامه ای با عنوان «چشمها را باید شست». شهرام فیلمنامه «روز واقعه» را انتخاب کرد و وقتی به او اطمینان دادم برای تولید این فیلم هر کاری از دستم بربیاید انجام می دهم او قراردادی که با چند شبکه مستند خارجی داشت را در برابر چشمان من پاره کرد؛ شاید باورتان نشود اما در متن آن قرارداد دستمزد اسدی به پول کشور ما حدودا ماهی 600 هزار تومان بود آن هم در شرایطی که من خودم در آن زمان حقوق ماهیانه ام بیشتر از ماهی 15 هزار تومان نبود.

چرا برای ساخت کار از خودِ بیضایی استفاده نشد؟ آیا به دلیل سفارشی بودن کار او رغبتی به ساخت نداشت؟

نه، هیچ ربطی به این مساله ندارد. اصلا فیلمنامه سفارشی نبود. ما فقط طرح را به داریوش فرهنگ ارائه دادیم و فرهنگ هم در تماس با بیضایی او را راغب به نگارش فیلمنامه دیده بود. درباره اینکه خودش چرا این کار را نساخت باید بگویم بیضایی در آن زمان فیلمنامه های دیگری داشت که به ساخت آنها علاقمندتر بود، از جمله فیلمنامه ای به نام «اشغال» که خودِ من آرزویم بود بیضایی بتواند آن را بسازد اما متاسفانه نشد. مطمئن باشید اگر روزی شرایطی فراهم شود حتما شخصا برای تهیه «اشغال» پیشقدم می شوم.  این را هم یادتان باشد که بیضایی تعداد بسیار زیادی فیلمنامه نوشته که مطمئنا ساخت همه آنها توسطِ خود وی امکانپذیر نیست مثلا ایشان فیلمنامه ای هم دارند به نام «پشت پرده نئی» که پر است از مفاهیم مذهبی و ایرانی که آن هم کاری است که بالاخره روزی باید ساخته شود.

شایعه ای که همواره درباره فیلمنامه «روز واقعه» وجود داشته آن است که چون در آن زمان بهرام بیضایی با تهمت بهایی بودن روبرو بوده، «روز واقعه» را نوشته تا از این اتهام تبری جوید.

اول این را به صراحت می گویم که بیضایی شخصا به طرح «روز واقعه» علاقه داشت و خودش با اعتقاد جلو آمده و کار را نوشت. او ذاتا آدمی است که بدون اعتقاد نمی نویسد. دوم درباره بهایی بودن باز هم به صراحت می گویم این ساخته و پرداخته ذهنهایی بیمار بوده که از خود بالاتر نمی دیده اند. من خودم در همان دوران با ایشان درباره این تهمت صحبت کردم و ایشان گفت:«از آنجا که در مناطقی از شیراز گروهی از بهاییان با نام خانوادگی بیضایی سکونت داشته اند برای همین این شایعه برای من ایجاد شده است!» شخصیت بیضایی بالاتر از این بوده که پیرو یک فرقه موهوم باشد. این شایعه را آنهایی ایجاد کردند که می خواستند او را بکوبند و چون با ابزار سینما نمی توانستند با او به رقابت برخیزند چنین تهمتهایی را بر او روا داشتند اما او در همان موقع بیضایی قاطع و محکم به من گفت:«پیرو فرقه خاصی نیست.»

هیچ گاه بیضایی درباره نتیجه کارگردانی شهرام اسدی چیزی به شما نگفت؟ آیا او از نتیجه کار راضی بود؟

من در همان دوران و بعدتر بارها و بارها در دیدارهای مختلف با بیضایی گپ زدم؛ آن هم نه فقط درباره این فیلم که درباره کارهای دیگر. ایشان در مجموع از فیلمی که اسدی ساخته بود راضی بودند و هیچ گاه این احساس را نداشت که فیلمنامه اش حیف شده است. بیضایی به طور نسبی «روز واقعه» اسدی را قبول داشت. خوشبختانه ردپای بیضایی هم در جای جای فیلم موجود است مثلا نگاهی کنید به این دیالوگ که «چرا مسیحی تازه مسلمان را به ما ترجیح می دهی» و پاسخ آن که «من از اسلام او بوی تازگی می شنوم و از اسلام شما، بوی تفاخر» یا در جایی دیگر نقل قولی از امام حسین(ع) می شنویم با این مضمون که«چرا تا وقتی که بتهای زنده وجود دارند بتهای سنگی را سنگ می زنی؟»

بخش سینما و تلویزیون تبیان


منبع: شبکه ایران