نظرات آیت الله مکارم در موردعزاداری

بهترین شیوهی عزاداری، تشکیل مجالس با شکوه و ذکر اهداف مقدس امام حسین علیهالسلام و تاریخچهی کربلا و تحلیل فرازهای آن و مراسم سوگواری، و همچنین تشکیل دستهجات عزاداری با شکوه، توأم با شعارهای بیدار کنندهاست.
1 ـ آیا زنجیر زنی و قمهزنی و شمشیر زنی در عزاداری امام حسین علیهالسلام جایز است؟
جواب: بیشک مراسم سوگواری خامس آل عبا علیهالسلام از افضل قربات است، ولی نباید کاری کرد که موجب وهن مذهب در نظر دیگران شود.
2ـ آیا تعزیه و شبیه خوانی اشکال دارد و اگر اشکال نداشته باشد بفرمایید که اگر مرد لباس زنان را در تعزیه بپوشد و به جای او بخواند اشکال دارد؟
و آیا صدای شیپور و طبل و دهل در تعزیه حرام است یا خیر؟ در پایان مستدعی است شرایط تعزیه خوانی را بیان فرمایید.
جواب: شبیه خوانی اگر با دروغ و آلات لهو توأم نباشد و موجب توهین به مقام شامخ حسین بن علی علیهماالسلام یا سایر شهدا نشود اشکالی ندارد واحتیاط آن است که مردان لباس زنان را نپوشند.
3ـ آیا شبیه خوانی ـ که نمایش مذهبی است و دربارهی واقعهی عاشورا یا اربعین حسینی علیهالسلام برگزار میگردد ـ جایز است؟
جواب: اگر امر خلاف شرعی در آن نباشد و موجب هتک مقدّسات نشود اشکالی ندارد.
4ـ سینه زدن با تیغ و یا زنجیر زدن با زنجیری که دارای چاقو و یا تیغ میباشد و منجر به زخمی شدن بدن و جاری شدن خون میشود، چه حکمی دارد؟
جواب: همان گونه که قبلاً نیز اشاره کردهایم، مسئلهی عزاداری حضرت سیدالشهدا علیهالسلام در هر زمان و در هر مکان از افضل قربات و مایهی تقویت روح ایمان و شهامت اسلامی و ایثار و فداکاری و شجاعت در مسلمین است،
ولی کیفیت عزاداری باید چنان باشد که بهانهای به دست دشمنان اسلام ندهد و موجب سوء استفاده از آن نشود و این مراسم عظیم و پرشکوه تضعیف نگردد و به همین جهت از کارهایی که موجب وهن مذهب است باید پرهیز شود.
5ـ نظر مبارک را در رابطه با کیفیت مطلوب نحوهی برگزاری عزاداری سالار شهیدان علیهالسلام بیان فرمایید؟
جواب: بهترین شیوهی عزاداری، تشکیل مجالس با شکوه و ذکر اهداف مقدس امام حسین علیهالسلام و تاریخچهی کربلا و تحلیل فرازهای آن و مراسم سوگواری، و همچنین تشکیل دستهجات عزاداری با شکوه، توأم با شعارهای بیدار کننده و سازنده و پخش جزوهها و پوسترهای حساب شده و پرمحتوا و استفاده از پلاکاردها یا شعارهای جالب و جاذب و روشن کنندهی اهداف عزاداری حضرت سیدالشهدا علیهالسلام و مانند آن است.
6ـ در آستارا، سنتی است که مردم به آن اعتقاد راسخ دارند، مسئله بدین صورت است که:
روز تاسوعا و عاشورا عَلَمی که در تمام مناطق مرسوم است در دست افراد خاصی میدهند که آن فرد با حرکتهای مخصوص و حتی گاهی با حملهور شدن به زنان و مردان و ترساندن بچهها و به تعبیر مردم:
علم را جوش میآورند و آن را نسبت به امام حسین علیهالسلام میدهند، مردم دور آن جمع میشوند و میگویند علم فرد را دنبال خود میبرد، وقتی علم بعضی از افراد را زخمی میکند به معنای آن است که آن فرد، انسان بدی است و با دیدهی تردید به عَلَم نگاه کرده است.
متأسفانه عَلَم در دست افراد معلوم الحال به جوش میآید و گاهی افراد متدین و وجیه را زخمی میکند، نظر شما را در این مورد خواستاریم؟
جواب: عزاداری حضرت خامس آل عبا علیهالسلام از موجبات مهم تقویت دین است ولی نباید آن را آلوده به این گونه کارهای نادرست کرد که موجب اذیت و آزار عزاداران و هتک حرمت افراد آبرومند میشود.
7ـ در شرایطی که دشمنان اسلام سعی در منزوی کردن مسلمانان دارند و با حیلههایی میخواهند اسلام را خرافی و مسلمانان را بیمنطق معرفی کنند،
انجام برخی اعمال که در متن دین وجود نداشته و در بعضی مناطق عدهای در تظاهر به اسلام و تعظیم شعائر، مرتکب آن میشوند که احیانا موجبات وهن شیعه و عزاداری را فراهم آورده است، چه حکمی دارد؟
جواب: لازم است در این شرایط و اوضاع پیروان اهل بیت علیهمالسلام و عاشقان مکتب حسینی از هر کاری که موجب وهن این مراسم میشود
بپرهیزند و به جای آن به سراغ مراسمی بروند که عظمت اهداف حسینی را بیش از پیش آشکار میسازد و اگر جمعی از بزرگان فقهای پیشین (قده) در عصر و زمان خود بعضی از این کارها را به دلایلی اجازه فرمودهاند، هرگاه در عصر و زمان ما بودند مسلما نظر دیگری داشتند. خداوند همهی ما را از پیروان مکتب آن بزرگوار و جان نثاران او قرار دهد.
8ـ در شهرستان ما مراسم عزاداری تاسوعا و عاشورا و سایر ایام به صورت تعزیه خوانی برگزار میشود،
تا شش سال قبل که فقط در محل ما برگزار نمیشد اهالی محل به محلات دیگر جهت دیدن تعزیه میرفتند و در آن محلات با مشکلات زیادی مواجه میشدند لهذا تصمیم گرفتیم این مراسم را در محل خودمان برگزار کنیم نظر شما چیست آیا در این شرایط تعزیه خوانی جایز است؟
جواب: چنانچه تعزیه خوانی مشتمل بر امر حرامی مانند دروغ یا هتک حرمت امامان بزرگوار و بزرگان دیگر و امثال اینها نباشد و مانع مجالس سخنرانی و نماز نگردد اشکالی ندارد.
9ـ آیا استفاده از وسایلی که به شکل صلیب هستند و درماه محرم الحرام در جلوی صف عزاداری حمل میشود جایز است؟
جواب: این علامتها تداعی صلیب را نمیکنند ولی عزاداری هر چه سادهتر باشد بهتر است.
10ـ آیا پول دادن به مرثیه سرایانی که در لابهلای اشعار و سخنان خود بعضی از مصایب بیمدرک یا ضعیف السند را نقل میکنند و یا با غنا میخوانند جایز است و آیا نقل این گونه مطالب به عزاداری ضربه نمیزند؟
جواب: پول را در برابر کارهای مشروع آنها بدهند و نسبت به کارهای خلاف، نهی از منکر کنند.
عزاداری حسینی علیهالسلام
بدون شک عزاداری سالار شهیدان از افضل قربات و احیای خون آنان مایهی نجات در دنیا و آخرت است.
افراد ناآگاه و بیخبر، حادثه خونین کربلا را مربوط به گذشته میپندارند، و از تکرار سوگواریها در هر سال دچار تعجّب میشوند، در حالی که آگاهان آن را مربوط به یک جریان مهم و مستمر در سراسر زندگی بشر میدانند، که در کربلا به اوج خود رسید، و به عنوان یک الگوی جاودانه در تاریخ ماند.
و آن جریان مبارزه با کفر و ظلم و بیدادگری وترجیح مرگ سرخ توأم با آزادگی بر زندگی ذلت بار و ننگین است.
آنها میگویند چرا شما برای حادثهای که مربوط به سیزده قرن پیش است اشک میریزید؟ ولی نمیدانند که اشک ما اعلان جنگ ما به ظالمان و بیدادگران و زشت کاران در هر زمان است.
قطرههای اشکی که از روی معرفت نسبت به اهداف والای حسین علیهالسلام و یارانش جاری میشود گلولههای آتشینی است بر ضد تبهکاران و جنایتکاران تاریخ، و گوهرهای گرانبهایی است برای هدیه به مظلومان و ستمدیدگان و ملّتهای دربند، و این است معنی «کل یوم یوم عاشورا و کل ارض ارضِ کربلا».
و به همین دلیل همیشه طاغوتها و دشمنان اسلام از انجام این مراسم در هراسند و میخواهند آن را به تعطیل بکشانند.
و درست به همین دلیل ما میگوییم به هر قیمت که ممکن شود باید این مراسم حفظ گردد، حتی در بعضی از کشورها که دشمنان اهل بیت قصد خاموش کردن این چراغ فروزان را داشتند و از ما سۆال کردند گفتیم به هیچ قیمت عقب نشینی نکنید، ولو بَلَغَ ما بَلَغ، و هر چند خون خود را در این راه نثار کنید.
درست است که این مراسم ذاتا مستحب است ولی زنده نگه داشتن آن در مواردی از اوجب واجبات است.
در اینجا لازم میدانم همهی برادران و خواهران ایمانی را به چند نکته توجه دهم:
1ـ باید همه بکوشند با خالصترین نیّات در این مراسم شرکت جسته، و قلب و روح خود را در اختیار سالار شهیدان قرار دهند، و به اهداف والای این قیام بزرگ تاریخ اسلام و بشریّت بیاندیشند، و گویندگان عزیز و نویسندگان محترم اهداف مهم این قیام پربار را تشریح کرده، و سوگواران را روز به روز با آن آشناتر سازند تا مصداق کامل «عارفا بحقّه» حاصل گردد.
2ـ برادران و خواهران ایمانی باید خلوص این مراسم را از اموری که مخالف شرع اسلام و دستورهای پیشوایان بزرگ دین است حفظ کنند
و از هر کاری که بهانه به دست دشمنان میدهد بپرهیزند و نیز از اعمالی مانند قمه زدن و قفل در تن کردن وامثال آن که رهبر معظم انقلاب در بیانات پربار خود به آن اشاره نمودند اجتناب جویند.
زیرا این اعمال دست آویزی به دست دشمنان خواهد داد تا کلّ این مراسم عظیم و سازنده را زیر سۆال برند، قمه را باید بر سر دشمن کوبید نه بر سر دوست، قفل را باید بر دهان دشمن زد، نه بر تن دوست، درست است که انگیزه این افراد عشق به امام حسین علیهالسلام و مکتب اوست ولی باید توجه داشت که مقدس بودن انگیزه به تنهایی کافی نیست
باید نفس عمل هم مقدّس باشد، کیفیّت عزاداری یا باید در نصوص اسلامی وارد شده باشد و یا مشمول عمومات و اطلاقات ادلّه گردد، و این گونه کارها مسلما نه منصوص است و نه مصداق عزاداری در عرف عقلا و اهل شرع، به علاوه موانعی نیز از نظر شرع در برابر آن قرار دارد، و به تعبیر دیگر نه مقتضی شمول عمومات موجود است و نه مانع مفقود.
درست است که جمعی از بزرگان فقهای پیشین قدس اللّه اسرارهم اجازه بعضی از این امور را در عصر خود به دلایل خاصی دادهاند ولی آنها هم اگر در عصر ما و شرایط زمان ما بودند به یقین طور دیگری فتوی میدادند.
3ـ باید توجه داشت که هدف اصلی قیام امام حسین علیهالسلام همان گونه که در وصیت تاریخی معروف آن حضرت آمده احیای امر به معروف و نهی از منکر بود.
بر همه عاشقان مکتبش لازم است این دو فریضه الهی و قرآنی را زنده کنند و به امام و پیشوای بزرگشان اقتدا نمایند، و از طریق صحیح و حساب شده با منکرات به مبارزه برخیزند، و با گفتار و اعمال خود معروف را زنده کنند.
خداوندا همهی ما را از پیروان راستین مکتب آن بزرگوار قرار ده، و مشمول شفاعتش در دنیا و آخرت بنما. آمین یا رب العالمین. (قم ـ ناصر مکارم شیرازی 26/3/73 مطابق با ششم محرم الحرام1415)
بخش احکام اسلامی
تهیه و تنظیم: جواد دلاوری
