تبیان، دستیار زندگی
پیامبر عظیم الشان اسلام(صلی الله علیه وآله) و مولای متقیان حضرت علی(علیه السلام) در حدیثی گهربار علت تهی شدن چشم از اشك را بیان فرمودند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

چرا در مجالس عزا گریه‌مان نمی‌گیرد؟


پیامبر عظیم الشأن اسلام(صلی الله علیه وآله) و مولای متقیان حضرت علی(علیه السلام) در حدیثی گهربار علت تهی شدن چشم از اشك را بیان فرمودند.


اخبار امام رضا(ع) از حضرت خضر

سفارش امام رضا علیه السلام به ریان بن شبیب

شخصی به نام ریّان بن شبیب می گوید: خدمت امام رضا علیه السلام رفتم، امام رضا فرمود: می دانی امروز چه روزی است؟ امروز روزی است که حضرت زکریای پیغمبر دعا کرد و از خدا اولاد خواست، دعایش به اجابت رسید و خداوند حضرت یحیی را به او داد. سپس امام هشتم علیه السلام فرمودند: ریّان بن شبیب، محرم ماهی است که قبل از اسلام و قبل از آن که پیغمبر صلی الله علیه و آله مبعوث شود، در جاهلیت این ماه را محترم می شمردند و می گفتند: جنگ در این ماه جایز نیست، کشتار در این ماه جایز نیست. حتی مشرک ها و غیرمسلمان ها هم قبل از اسلام: «یُحَرِّمونَ فِیهِ الظّلْمَ وَ الْقِتَالَ»؛ جنگ را در ماه محرم ممنوع می دانستند به همین دلیل هم به آن محرم می گویند. این نامگذاری مربوط به قبل از اسلام است.

سپس امام رضاعلیه السلام فرمود: اما ماهی که کافرها و مشرک ها در آن جنگ نمی کردند و می گفتند جنگ حرام است، در این ماه بنی امیّه به اسم اسلام و دین حرمت امام حسین علیه السلام را شکستند و او را مظلومانه به شهادت رساندند، بعد امام رضا فرمود: یا ابن شبیب، ای پسر شبیب؛ « إنْ کُنْتَ بَاکِیاً لِشَیءٍ»؛ اگر خواستی بر چیزی گریه کنی – اگر مصیبت و داغی دیدی، اگر عزیزی از دست دادی- «فَابْکِ للحُسَینِ بْنِ عَلِیّ»،برای عزیز خودت گریه نکن، برای حسین ما اشک بریز و گریه کن،«فَإنَّهِ ذُبِحَ کَمَا یُذْبَحُ الْکَبْشُ».[ بحارالانوار، ج 44، ص 285؛ عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 299، اقبال، ص 544]

علامات شقاوت

چشم، مجرای اشک وابسته به قلب و باطن انسان است، نمی تواند نسبت به اتفاقات مختلف بی تفاوت باشد مگر کسی که منشأ این چشمه را خشک کند.

در این رابطه حدیث هم داریم پیامبر فرمود: مِنْ عَلاماتِ الشَّقاءِ؛ چهار چیز نشانه شقاوت و بدبختی است:

1- جُمُودَ العَیْنِ؛ خشکی چشم.     2- وَ قَسْوَهُ القَلْبِ؛قساوت قلب.    3-شِدَهُ الْحِرْصِ فِی طَلَبِ الدُّنیَا؛ حرص زدن و چسبیدن به دنیا.    4-وَالإصرَارُ عَلَی الذَّنبِ[ الکافی، ج 2، ص 29ظ ؛ وسائل الشیعه، ج 15، ص 337]؛ گناه روی گناه. والّا هر انسان عاطفی به طور طبیعی در مسایلی که مصیبت گونه باشد متأثر می شود چه ببیند و چه بشنود.

حدیث داریم حضرت فرمود: «لا یغرنک بکائهم» اگر کسی هم خیلی گریه می کند و اشک میریزد ببینید تقوایش چه جور است ؟ به مردم چک می‏دهد، پول مردم را نمی‏دهد، همسایه‏آزاری می‏کند. هزار رقم خلاف می‏کند اما مثلاً یک... این اشکی که اینقدر ارزش دارد روضه‏ای که اینقدر ارزش دارد عزیزان حیف است این عزاداری مقدس را با یک سری کارها خراب کنیم، حیف است

همچنین امیرالمۆمنین علیٌّ علیه‏السلام فرمودند:

"ما جَفَّتِ الدُّموعُ إلاّ لقَسوةِ القلوبِ ، وما قَسَتِ القلوبُ إلاّ لِكَثْرةِ الذُّنوبِ".

"چشم‌ها نخشكید مگر بر اثر سخت‌دلى و دل‌ها سخت نشد مگر به سبب گناه زیاد".

چه عواملی باعث قساوت قلب انسان می شود؟

نحوه به وجود آمدن قساوت قلب بسیار ساده است. انسان از ابتدا که قساوت قلب ندارد. با دور شدن از معنویات و در دنیا فرو رفتن و به گناه آلوده شدن، قساوت قلب و زنگار دل نیز شروع می شود. روحی که از خدا نشأت گرفته و می تواند به جایی برسد که « به جز خدا نبیند» ، حالا در دست یک انسان بیچاره دارد ذبح می شود و لحظه لحظه از موطن اصلی خود که همانا ملکوت باشد دور می گردد.

مرغ باغ ملکوتم نیم از عالم خاک

چند روزی قفسی ساخته اند از بدنم

قساوت

یک گناه، یک نقطه سیاه در قلب ایجاد کرده و تکرار برگناه، این نقطه را بزرگ تر می گرداند تا این که تمام قلب سیاه می شود. این قلب سیاه، محصول عمل چه کسی است غیر از خودمان. مطابق روایات، قساوت قلب، بدترین عقوبت برای بندگان است(میزان الحکمة، ح16995). پس اگر دچار آن شدیم باید فوراً در صدد رفع آن بر آییم.

قلب، همان روح است و این مشکلی که بر روح وارد آمده از ناحیه خود ماست. خداوند می فرماید: اعمالشان چون زنگاری بر دل هایشان نشسته است. (مطففین/14)

این آیه نشان می دهد که سبب قساوت و زنگار دل، اعمال خود انسان هاست.

مواردی که باعث قساوت و زنگار دل می شود

- دوستی شهوات: کسی که دلش با دوستی شهوات دنیایی باشد قلب او از یاد خدا محجوب می گردد.( میزان الحکمة، ح16985)

- کثرت کلام و زیاد سخن گفتن به غیر ذکر خدا قساوت قلب می آورد.

- آرزوهای بلند دنیایی: خداوند به حضرت موسی فرمود: ای موسی! آرزویت را در دنیا دراز مکن که قلبت سخت و انعطاف ناپذیر می شود.( میزان الحکمة، ح17000)

امام رضا فرمود: یا ابن شبیب، ای پسر شبیب؛ « إنْ کُنْتَ بَاکِیاً لِشَیءٍ»؛ اگر خواستی بر چیزی گریه کنی – اگر مصیبت و داغی دیدی، اگر عزیزی از دست دادی- «فَابْکِ للحُسَینِ بْنِ عَلِیّ»، برای عزیز خودت گریه نکن، برای حسین ما اشک بریز و گریه کن،«فَإنَّهِ ذُبِحَ کَمَا یُذْبَحُ الْکَبْشُ»

- پیامبر فرمود: چهار چیز قلب را می میراند: 1- گناه بر روی گناه افزودن     2- هم سخن شدن زیاد با زنان      3- بگو مگو کردن با احمق – تو می گویی و او می گوید و هرگز به راه نمی آید –     4- همنشینی با مردگان. عرض شد یا رسول الله منظور از مردگان چیست؟ فرمود: هر توانگر خوش گذران.( میزان الحکمة، ح17023) هم چنین از امیر مۆمنان روایت شده: اشكها خشك نمی شوند مگر به سبب سختی دلها; و دلها سخت و سنگین نمی شوند مگر به سبب فزونی گناه(بحارالانوار، ج 7، ص 55)

- خندیدن زیاد

- شنیدن لهو و لعب، چه در قالب موسیقی مناسب مجالس لهو و لعب و چه در قالب حرف های پراکنده دوستان( البته باید توجه داشته باشیم که مراد از حرف های پراکنده، حرف هایی است که ثمره مفید دنیایی و اخروی نداشته و باعث غفلت انسان نیز می شود. این طور نیست که شاد بودن، موجب قساوت قلب شود. البته شادی باید هدایت شده باشد.)

- امام صادق علیه السلام: خداوند متعال به موسی(علیه السلام) وحی فرستاد كه ای موسی از فزونی اموال خوشحال مباش، و یاد مرا در هیچ حال ترك مكن; چرا كه فزونی مال غالبا موجب فراموش كردن گناهان است و ترك یاد من قلب را سخت می كند.( بحارالانوار، ج 7، ص 55)

موسیقی

اشک چشم همراه با معرفت دل

اشک خیلی ارزش دارد اما به شرطی که اشک بر اساس معرفت باشد. قرآن یک آیه دارد می‏گوید: «تفیض من الدمع»، «دمع» یعنی اشک «مما عرفوا» این آیه قرآن است و اشک از معرفت یعنی اشکی که برخاسته باشد از معرفت.

حدیث داریم حضرت فرمود: «لا یغرنک بکائهم» اگر کسی هم خیلی گریه می کند و اشک میریزد ببینید تقوایش چه جور است؟ به مردم چک می‏دهد، پول مردم را نمی‏دهد، همسایه‏آزاری می‏کند. هزار رقم خلاف می‏کند اما مثلاً یک... این اشکی که اینقدر ارزش دارد روضه‏ای که اینقدر ارزش دارد عزیزان حیف است این عزاداری مقدس را با یک سری کارها خراب کنیم، حیف است .

اشکی که گناه زدا است

یک نوع اشک داریم به نام اشک معرفت ، مثلاً گریه می کنم چرا امام حسین این قدر خوب بود و من این قدر بد هستم؟! چرا امام حسین این قدر صبور بود و من این قدر کم صبر هستم؟! چرا امام حسین مظهر نماز و ایثار بود و من در نماز این قدر سست و کاهل هستم؟!

قلب، همان روح است و این مشکلی که بر روح وارد آمده از ناحیه خود ماست. خداوند می فرماید: اعمالشان چون زنگاری بر دل هایشان نشسته است

بنابراین این نوع گریه، گریه معصیت زداست؛ یعنی چرا من بدم؟ چرا من گناه می کنم؟ چرا نور امام حسین در دل من نیست؟ چرا نور خدا در دل من نیست؟ این اشک هم اشک طبیعی است. این که گفته اند اشک بر اباعبدالله گناه را می برد معنایش این است، نه اینکه بیمه گناه است. این که شما گریه کنید بعد گناه کنید و بگویید این با آن پاک می شود، خیر چنین نیست.

تمثیلی برای تبدیل سیئات به حسنات

مثلاً شما کود را پای گل می ریزید، می گویند آقا، این بوی بد می دهد، متعفن است چرا این کود را این جا آوردید؟ می گویید: صبر کنید کود تبدیل به بوی خوش می شود. یک مدتی که می گذرد این کود جذب خاک می شود، کم کم این گل از این کود ارتزاق می کند و یک ماه الی سه ماه دیگر وقتی توی باغ می روید، می گویید عجب بوی گلی! دیگر بوی کود نیست. این جاست که می گویند: إنَّ الحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئات[ هود، 114]

این که قرآن می فرماید: حسنات، سیئات را از بین می برد و یا «یُبَدِّلُ اللهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ»[ فرقان، 7ظ ]؛ خدا بدی را به خوبی تبدیل می کند، معنایش این نیست که شما دروغ بگویید، به جای آن راست می نویسند، خیر چنین نیست.

مثل این است شما کود را بیاورید بو بکشید، بعد بگویید بوی عطر می دهد؛ یعنی کود می رود جزو گل و بوی گل می گیرد.

دروغگو وقتی در زندگی اش دروغ و معصیت است آیا اشک بر امام حسین این ها را می زداید؟

شما کلمه تبدیل را چه وقت می گویید؟ وقتی می گویید این ماشین را تبدیل کردم، به چه معناست؟ یعنی آن ماشین را دادم و ماشین بهتر گرفتم.

اشکی که تبدیل می کند، اشکی که تغییر می دهد، اشکی که تحول ایجاد می کند، این اشک گناه زداست.

                                                                                                                                       فرآوری : زهرا اجلال

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان


منابع:

بحارالأنوار : 70 / 52 / 11 منتخب میزان الحكمة : 78

بحارالأنوار : 73 / 354 /60 منتخب میزان الحكمة : 78

مجله معرفت/حامد منتظری مقدم

بیانات حجت الاسلام قرائتی در درس هایی از قرآن

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.