نگاه اصلاح گرایانه حسینی و مهدوی علیهماالسلام

انسان‌‌های آرمان‌خواه و اصولگرا، همیشه نسبت به انحراف از مسیر حق حساس هستند و كج‌روی‌ها را بر نمی‌تابند. در این میان، انحرافات حاكمان به دلیل تأثیرگذاری وسیع و غیر قابل انكار آن بر جامعه، بیشتر، گروه اصولگرا را به فعالیت‌های بازدارنده وا می‌دارد. حركت‌‌های آشكار و نهان امامان شیعه علیهما السلام نیز از همین دیدگاه، قابل تفسیر است.

یكی از اهداف امام حسین علیه السلام از قیام، ایجاد اصلاحات اساسی در پندارها، گفتارها و رفتارهای نادرست بود؛ چراکه دستگاه اموی، آموزه‌های دینی را تحریف کرده، برداشت‌های شخصی را جایگزین دینِ نبوی و علوی نموده و جامعه را دچار نفاق، دنیا زدگی و فساد کرده بود.

به همین خاطر امام فرمودند: «قیام من نه برای خوش‌گذرانی، فساد و ستم است‌؛ بلكه تنها برای اصلاح امت جدّم و نیز امر به معروف و نهی از منكر است؛ كه این، روش پیامبر و علی علیه السلام می باشد».(2)

حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز پس از ظهور، دست به اصلاح كج‌‌اندیشی‌‌ها و كج‌روی‌‌ها خواهند زد و بدعت‌ها، خود‌خواهی‌‌ها، فساد‌ها، نفاق‌ها و ‌قرائت‌های خود‌خوانده از دین را مورد اصلاح قرار خواهند گرفت. چنانچه رسول گرامی اسلام صل الله علیه و آله و سلم ، فرمود: «هرگاه خداوند اراده فرماید كه اسلام را عزیز نماید، پشت هر جبار كینه توز را بشكند؛ زیرا او بر هر کاری تواناست و امت را بعد از فسادش اصلاح می كند».

اصلاح مفاسد، ابتدا به صورت مسالت‌‌آمیز و با كار فرهنگی انجام می‌‌گیرد؛ اما در صورت عدم موفقیت، به مبارزة رو در رو نیاز دارد. با این بیان، مناسب است برخی از گونه‌های اقدامات اصلاحی را در دو نهضت امام حسین و امام مهدی علیهما السلام بر شماریم:

الف) گونه‌های اصلاح‌گری حسینی

1- اصلاح باطل‌گرایی

در جایی كه  ناراستی‌ و فسادهای گوناگون، نه تنها ناپسند نیست، كه به اندازه‌ای سریان یافته است كه حتی یادی از حق نمی‌شود، جای دارد كه حق‌گرایان و حق‌طلبان، تمام داشته‌های خود را برای احیای حق، فدا كنند. به همین جهت، امام حسین علیه السلام در بیان علت قیام خود، می‌فرمایند:«آیا نمی‌بینید كه به حق عمل نمی‌‌شود و از باطل نهی نمی‌گردد؟»(3)

2- اصلاح تبعیض‌ و بی‌عدالتی‌ها (4)

عدالت‌خواهی، بانگی است که از سرشت تمامی انسان‌ها، بلند می‌شود و هیچ‌گاه به خاموشی نگراییده است. تا زمانی که ندای مظلومان‌ در دادخواهی و عدالت‌طلبی بلند است ، جای سكوت برای هیچ انسان آزاده‌ای نیست.

3. اصلاح جامعه

از وظایف مهم رهبران جامعه، تربیت، هدایت و ارشاد مردم است. هنگامی که موتورِ حركتِ جامعه، بر اثر انواع فسادها و بی‌عدالتی‌ها خاموش گشته، بپاخاستن برای اصلاح آن، یك تكلیف الهی است. بر همین اساس، سید شهیدان علیه السلام فرمود: «...برای اصلاح در امت جدم قیام نموده‌ام».(5)

4. اصلاح و پاک‌سازیِ حکومت از حاكمان ستمگر

امام حسین علیه السلام حکومت زمان خود را ظالم می‌دانست و می‌فرمود: «... من مرگِ در راه خدا را جز سعادت، و زندگیِ همراه ستمگران را چیزی جز هلاكت و شقاوت نمی دانم»(6). سرانجام گفتار و رفتار امام حسین علیه السلام باعث شد مردمی که غرق در فساد بودند، بیدار و هوشیار شوند و نسبت به عملکرد بنی‌امیه در حوزة دین و فرهنگ، اعتراض نمایند و حاكمیت آن‌ها را بر اندازند.

ب. گونه‌های اصلاح‌گری مهدوی

1. اصلاح اخلاق مردم

یكی از مهمترین وظایف و اهداف اولیای الهی، رشد و تكامل انسان‌هاست؛ چنانچه پیامبر خدا صل الله علیه و آله و سلم  در این‌باره فرموده‌اند: «من برای رشد و به كمال رساندنِ مكارم اخلاق مبعوث شدم».

امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز با وجود آن‌که در غیبت به سر می‌برد، اما این وظیفه را ترک نکرده است. دعا یکی از ابزارهایی است که ایشان، به وسیلة آن، مردم را به سوی رشد اخلاقی سوق می‌دهند. شایسته است این نكته را یادآوری كنیم كه برخی از ادعیه، بیشتر برای اصلاح اخلاقِ فردی و برخی دیگر برای اصلاح اخلاقِ اجتماعی است.

از جمله ادعیه‌ای كه از امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در قالب توقیعات وارد شده است، می‌توان به این موارد اشاره نمود:

الف)دعای افتتاح:این دعا توسط محمد بن عثمان بن سعید عمری- نائب خاص امام زمان علیه السلام- گزارش شده است و خواندن آن در شب‌های ماه رمضان -كه ماه خودسازی است- بسیار سفارش شده است.

ب) دعای سمات: این دعا در قالب توقیع برای نایب خاص امام، عثمان بن سعید عمری نگاشته شده است و قرائت آن در عصرهای جمعه، مۆکد است.

ج) دعای «اللهم ارزقنا توفیق الطاعه...»: این دعا از ادعیة بسیار ارزشمند است و به خواندن و عمل به آن، اهمیت زیادی داده شده است.

د) زیارت ناحیه مقدسه: این زیارت، غم‌نامة امام زمان برای امام حسین  علیه السلام در روز عاشوراست.

2. اصلاح جامعه از فساد و مُفسد

یكی از وظایف امام، اصلاح جامعة فاسد است که گاهی به وسیلة اصلاح درونیِ افرادِ جامعه صورت می‌گیرد- هم‌چنان‌ که در مورد قبل، بیان شد- و گاه به صورت برخورد عملی و جرّاحی غدد فسادانگیز جامعه؛ و این، همان کاری است كه امام حسین علیه السلام انجام داد.

3. اصلاح برداشت‌ها و قرائت‌های نادرست از دین

تا زمان ظهور، به قدری دین، دچار بدعت‌ و تحریف و قرائت‌های خودخوانده از متون دینی خواهد شد که با وجود ‌آن‌که امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف اسلام ناب را ارائه خواهد کرد، مردم، آن را جدید می‌بینند!

4. اصلاح رابطة مردم با خود، دیگران و خدا

امام علی علیه السلام در حدیثی فرمودند: «سه چیز است كه سومی ندارد: اگر كسی تمام فكر و توجهش به آخرت باشد، خدا دنیای او را به عهده می‌گیرد و حل می‌كند؛ اگر كسی درون خودش را اصلاح كند، خدا ظاهرش را اصلاح می‌نماید؛ و اگر كسی رابطة خود با خدایش را اصلاح نماید، حضرت حق، رابطة او و مردم را اصلاح می نماید»(7).

امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف زمینة اصلاح هر سة این روابط را فراهم می‌كند و همت مردم را در اصلاح آخرت و اصلاح رابطة خود با دیگران قرار می‌دهد.

5. اصلاح و رفع امتیازات ویژه و رانت‌خواری

«امتیاز ویژه» عنوانی است كه احتمال سوء استفادة از آن، بسیار زیاد است و به همین خاطر، گاهی آن را معادل رانت‌خواری یا ویژه‌خواری می‌دانند. این موضوع، زمانی اتفاق می‌افتد كه افراد نزدیك حاكمیت، بدون داشتن استحقاق، امتیازاتی را برای خود قائل شوند.

یكی از برنامه‌های امام زمان(عج) در راستای بسط عدالت، رفع امتیازات ویژه است؛ چنانچه امام باقر  علیه السلام فرمودند: «وقتی امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف ظهور نماید، ویژه‌‌خواری را از بین خواهند برد»(8).

7. اصلاح سیستم حکومتی از كارگزاران ناصالح

بیشترین نارضایتی‌ از دولت‌ها به خاطر برخورد و عملكرد نادرست كارگزاران فاسد است. حتی اگر حاكمیت، مشروعیت داشته باشد و حاكمان، صالح باشند، كارگزاران ناصالح سبب نارضایتی مردم خواهند شد؛ به همین جهت، یكی از برنامه‌‌های امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف بركناری این‌گونه افراد است. امام علی علیه السلام نیز در این باره فرموده‌اند: «بدانید وقتی قائم بیاید ... حاكمان ستمگر (و ناصالح) را بر كنار می‌كند...»(9).

پی نوشت:

1 . اصلاح یعنی ایجاد خیر و نیكی؛ اصل آن صلح است و صلح چیزی است كه خلاف فساد باشد و می‌تواند در درون فكر و یا عمل باشد؛ البته بیشترِ كاربرد آن در عمل و رفتار است. (التحقیق فی كلمات القرآن الكریم، ج6، ص265)

2. بحارالانوار، ج44، ص329.

3 . «الاترون ان الحق لایعمل به وان الباطل لایتناهی عنه». (همان، ج44، ص381)

4 . ارشاد شیخ مفید، ص204.

5 . «انی خرجت لطلب الاصلاح فی امت جدی». (بحارالانوار، ج44،ص329)

6. «انی لا اری الموت الاسعادة الحیاة و مع الظالمین الابرما». (تحف العقول، ص249)

7 .بحار، ج68، ص364.

8 . انتظار، شماره13، ص274، به نقل از بحار، ج52، ص309.

9. بحار، ج51، ص120.

منبع: مجله امان شماره 9