ترتیب فراگیری علوم دینی (1)

ترتیب و تسلسل علوم دینى در رابطه  با محصل علوم دینی

شهید ثانی ترتیب در فراگیری علوم را برای طلبه یک ضرورت می داند و معتقد است اگر این ترتیب رعایت نگردد طلبه نمی تواند مسیر فراگیری علم را به خوبی طی کند.

ایشان معتقد است که پیمودن مسیر علم آموزی راه و روش خاص خود را دارد و طلبه نباید از این مسیر منحرف شود و از شاخه ای به شاخه ی دیگر بپرد. ایشان این ترتیب را یک ترتیب منطقی می دانند که برای رسیدن به هدف نهایی رعایت آن لابد استو راه دیگری وجود ندارد.

شهید ثانی می فرماید طلبه باید ابتدا احراز صلاحیت شود که ایا استعداد لازم برای یادگیری علوم دینی را دارد و پس ازآن انگیزه و اخلاص او کامل گردد و در نهایت شروع به تحصیل علوم با ترتیب ذیل نماید.

1- حفظ قرآن كریم و تجوید آن بر مبناى ضوابط  معتبر.

خداوند متعال در قرآن خویش چنین می فرماید:

«وَ اذْكُرْنَ ما یُتْلى فِی بُیُوتِكُنَّ مِنْ آیاتِ اللَّهِ وَ الْحِكْمَةِ إِنَّ اللَّهَ كانَ لَطِیفاً خَبِیراً»[1]

( حكمت و آیات الاهی را كه در خانه‌های شما تلاوت می‌شود، به خاطر بسپارید. (بدانید كه) همانا خداوند مهربان و از همه آگاه است.)

این آیه اهمیت حفظ قرآن را بیان می دارد.

در این باره روایات فراوانی نیز وجود دارد که به گوشه ای آنها اشاره می کنیم؛

امام صادق ـ علیه السلام ـ می‌فرماید:  «الْحافِظُ لِلْقُرْءانِ الْعامِلُ بِهِ مَعَ السَّفَرَةِ الْكِرامِ الْبَرَرَةِ.»[2]

حافظ قرآنی كه به آن عمل كند، با فرشتگان پیغام‌بر و نیك رفتار هم‌نشین خواهد شد.

طلبه ای که قرآن را از حفظ بداند اولین منبع استخراج دین را دانسته و در سینه دارد و می تواند در جاهای مختلف تحصیل خود از آن بهره های فراوانی بگیرد و شاهد مثال های قرآنی زیادی را استفاده نماید.

مقام معظم رهبری در این باره می فرماید:

"در عین حالی که فقاهت اساس امر است، نباید از دیگر علوم اسلامی در حوزه‌ها غفلت بشود. مثلا می‌بایست علم قرآن، شناسایی قرآن، فهم قرآن و انس با قرآن به عنوان یک علم و یک رشته در حوزه‌ها وجود داشته باشد.

طلاب ما باید قرآن و یا لااقل بخشی از قرآن را حفظ کنند، یا حداقل با آن مأنوس باشند. چقدر مفاهیم اسلامی در قرآن هست که اگر ما بخواهیم در فقه بحث کنیم، به فکر آن‌ها نمی‌افتیم. این انزوای قرآن در حوزه‌های علمیه و عدم انس ما با قرآن، برای ما خیلی مشکلات درست کرده است و بعد از این هم خواهد کرد و به ما تنگ‌نظری خواهد داد."[3]

البته شاید برخی از حافظه کم و ضعیف خویش گلایه دارند و ان را بهانه ای برای حفظ نکردن قرآن می دانند در حالیکه امام صادق در حدیث دیگری این افراد را نیز تشویق به حفظ قرآن کرده است؛

امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: «اِنَّ الَّذی یُعالِجُ الْقُرآنَ وَ یَحْفَظُهُ بِمَشِقَّةٍ مِنْهُ وَ قِلَّةِ حِفْظٍ لَهُ اَجرانِ.»[4]

هركس در فراگیری قرآن بكوشد و به سبب كمی حافظه آن را به سختی حفظ كند دو پاداش دارد. (پاداشی برای حفظ آن و پاداشی برای تحمل سختی آن)

2- علم صرف

شهید ثانی دومین علمی را که طلبه نیاز دارد علم صرف می داند. ایشان می گوید طلبه باید از کتب کوچکتر و سبکتر شروع کرده و به تدریج کتاب های سنگین علم صرف را بیاموزد.

كسانى كه با متون اسلامى، و احادیث یا نـظم و نـثر عربى و حتى فارسـى سـر و كار دارند نبـاید از آموخـتـن دقیق علم صرف غفلت نمایند، چون این علم ابزار فهم متون عربى است .

3- علم نحو

مرحله بعدی علم نحو است. شهید ثانی معتقد است علم نحو از صرف مهم تر ست چرا که شامل دستورات و قواعد و ضوابط نحوی ست که در راستای طلبگی همیشه به آن نیاز می شود و حفظ این قوانین می تواند طلبه را در فهم دقیق معانی قرآن وحدیث که به عربی ست یاری نماید.

4- علوم عربیت دیگر مانند معانی و بیان و بدیع و امثال آن

ایشان علم بلاغت که فنون ادبی ادبیات عرب را می آموزد در مرحله بعد برای طلبه لازم می داند. چرا که منابع دینی ما که قرآن و حدیث آن را تشکیل می دهند مملو از فنون ادبی است که اگر به علم بیان ومعانی آگاه نباشیم نمی توانیم آن ها را به درسی درک کرده و در نهایت در استخراج نتیجه نهایی دچار مشکل خواهیم شد.

5 - فن منطق

شهید ثانی تحصیل در منطق را مرحله بعد می داند اما اشتغال بیش از حد به این علم را لازم نمی داند. همین حد که طلبه قواعد منطقی را بیاموزد و در حد متوسط بتواند از آن بهره بگیرد را کافی دانسته است.

ان فرمایش به این دلیل است که علم منطق از جمله علوم آلی و ابزاری ست که طلبه برای استفاده از آن در علوم دیگر به فراگیری آن می پردازد.

6- علم كلام

علم کَلام یا کلام‌شناسی دانشی است که به بحث پیرامون اصول اعتقادی و جهان‌بینی دینی بر مبنای استدلال عقلی و نقلی می‌پردازد و به شبهه‌هایی که در این زمینه مطرح می‌شود، پاسخ می‌دهد.

شهید ثانی علم بعدی را که محصل علوم دینی بدان نیازمند است، علم کلام می داند.

پی نوشت ها :

[1] احزاب 33: 34.

[2] اصول كافی، ج 4، ص 405.

[3] بیانات سال1370، بیانات در آغاز درس خارج فقه

[4] اصول كافی، ج 4، ص 409.

منابع:

اقتباس از منیة المرید

تهیه و فرآوری : احمد اولیایی ، گروه حوزه علمیه تبیان