چرا بشار هنوز برسرکار است؟

در حالی كه شورشیان موفق شده اند كه قسمت هایی از استان های شمالی سوریه را آزاد كند اما هنوز كنترل یك شهر اصلی سوریه را به دست نگرفته اند. بر خلاف دیگر کشورهای عرب، که در آن حاکمان با قیام شهروند ساقط شده بودند ، حکومت اسد هیچ نشانه ای از محو شدن در آینده نزدیك را نشان نمی دهد.برخلاف لیبی، رقابت بازیگران منطقه ای و بین المللی مانع از هرگونه مداخله نظامی خارجی در سوریه شده است. اما قدرت حکومت و اختلافات نیروهای ضد اسد نقش مهمی را در منع دخالت مستقیم خارجی ایفا کرده است. 4 دلیلی كه بشار اسد هنوز در قدرت باقی مانده  به شرح زیر است:

1-حلقه درونی حکومت شكاف برنداشته است:

در ماه جولای حلقه داخلی دولت  اسد با چالش بزرگی مواجه شد زمانی كه یك بمب گذاری چهار عضو اصلی دولت از جمله، آصف شوكت، شوهر خواهر اسد و  داوود راجحه، وزیر دفاع این كشور را از بین برد. اما اسد و گروه مشاوران ارشد وی به سرعت بعد از این ضربه با انتصاب جانشین هایی برای چهره های از دست رفته،قدرت خود را بازیابی كردند.

به عقیده افراد نزدیك به حلقه حکومت، بمبگذاری ماه جولای اولین بار از زمان آغاز شورش ها بود كه حکومت اسد احساس خطر كرد. موانع دیگر مانند جدایی ریاض حجاب، نخست وزیر سوریه و مناف طلاس، دوست نزدیك اسد و فرمانده گارد سوریه تهدیدی جدی برای حکومت اسد ایجاد نكرد. در آن زمان آن جداشدگان، هر دو از چهره های حاشیه ای در هسته درونی حکومت بودند.

همانطور كه اسد در مصاحبه ماه آگوست خود اعلام كرد، این جدایی ها نوعی "خود پالایشی" برای حکومت بود و آن را از وجود عناصر سست پیمان پاكسازی كرد. هسته اصلی حکومت اكنون به اعضای خانواده اسد و مقامات امنیتی قابل اطمینان علوی كه برخی از آنها از زمان حافظ اسد باقی مانده اند محدود شده است.هر چه این حلقه درونی كوچك تر می گردد، پاسخ های حكومت سوریه به اعتراضات سنگین تر می شود.

همانطور كه اسد در مصاحبه اش با تلویزیون روسیه برشمرد، دخالت نظامی خارجی در سوریه بعید به نظر می رسد زیرا این اقدام برای جامعه بین المللی بسیار هزینه بر خواهد بود. اگر این موضوع درست باشد، حكومت سوریه برآورد كرده است كه با باقی ماندن در قدرت و انكار توانایی مخالفان مسلح برای ایجاد نتایج ملموس در وضعیت فعلی، این احتمال را كه مخالفان انگیزه شان را از دست دهند تقویت خواهد كرد. حمایت بی چون و چرای روسیه و ایران این فرضیه را تقویت كرده است.

2-ارتش سوریه به نقطه شكست نزدیك نیست

پرسنل فعال در ارتش سوریه 295 هزار سرباز به علاوه 314 هزار نیروی ذخیره تخمین زده شده است.  با اینكه اعلام ارقام دقیق غیرممكن است اما برآوردها می تواند به آسانی نشان دهد كه بخش عمده ای از این نیروهای هنوز به نفع شورشیان از ارتش جدا نشده اند.

قاسم سعدالدین، یك فرمانده ارتش آزاد در حمص اخیرا به من گفت كه جداشدگان ارتش 30 درصد از نفرات شورشیان مسلح كه تعدادشان بین 50 تا 100 هزار نفر است را تشكیل می دهند. این به این معناست كه میزان ریزش ارتش سوریه در بهترین حالت 5 تا 10 درصد است كه برای تضعیف ظرفیت های مبارزاتی آن به طور جدی كافی نیست. علاوه بر این، زمانی كه این آمار داده شده است بسیاری از جداشدگان ارتش به جای ملحق شدن به صفوف ارتش آزاد سوریه در حال بازگشت به خانه هایشان بودند.

علاوه بر این، ریزش های اسد در پرسنل ارتش با افزایش نفرات گروه شبه نظامی "شبیحه" جبران شده است. این جنگجویان عمدتا علوی به لطف آموزش توسط عوامل حزب الله به طور فزاینده ای در حال تبدیل شدن به یک جنگجوی ماهر هستند. همچنین وفاداری به حكومت هنوز در میان سربازان غیرعلوی هم نیرومند باقی مانده است. شورشیان هم طوری عمل می كنند كه جداشدگان را دلسرد می كند: ویدئوی اخیری كه در یوتیوب پخش شد و نشان می داد كه شورشیان گروهی از سربازان غیرمسلح را اعدام می كردند تنها بقیه سربازان را قانع كرد كه با حكومت بمانند.

3-جامعه علویان سوریه همچنان ضد این قیام هستند

مخالفان سیاسی در میان علویان، اقلیت مذهبی كه اسد به آن تعلق دارد، هنوز بسیار محدود است – به جز تعدادی از جداشدگان ارتشی و غیر نظامی.

نشانه هایی از نارضایتی در میان جامعه علویان به وجود آمده است، که عمدتا به دلیل تلفات سنگین در صفوف نیروهای حکومت که اکثرا از علویان هستند بوده است. 29 سپتامبر تیراندازی بین دو تن از نزدیکان بشار در شهر قرداحه، خانه اجدادی اسد رخ داد. در حالی گفته شد که این درگیری به دلیل اختلاف مالی رخ داده اما ممکن است که زمینه سیاسی هم داشته باشد.

خانواده اسد در برخورد با هرگونه نشانه ای از مخالفان علوی سریع بوده است، همانطور که روایت حکومت از قیام اسلامگرایان سنی برای هدف قرار دادن جامعه علویان است. برای مثال بعد از واقعه قرداحه، آنها به سرعت برای آشتی دو طرف متخاصم میانجیگری کردند. فعالان مخالف از میان علویان، شناسایی، زندانی و مورد ضرب و شتم قرار می گیرند. زمانی که تمام این اقدامات شکست می خورد آنها توسط خانواده و همسایگان ایزوله می شوند.

هر گونه امید برای از هم پاشیدن حکومت مبتنی بر این است که علویان حیات فیزیکی خود را از حیات سیاسی بشار سوا کنند. در حال حاضر نشانه ای وجود ندارد که این روند تاکنون آغاز شده باشد. مخالفان به خصوص رهبران در تبعید آن کاملا در دسترسی به جامعه علویان شکست خورده اند. هیچیک از مخالفان تاکنون هیچ موردی متقاعد کننده ای به علویان ارائه نکرده است که آینده آنها در سوریه پس از اسد از کشتارهای انتقامی در امان خواهد بود، که از حقوقی برابر با برادران سنی خود لذت خواهند برد، که از منافع اقتصادی آنها مخافظت خواهد شد و اینکه با آنها تا سالها با شک و تردید رفتار نخواهد شد. بدتر از آن اینکه هیچ تفکری هم داخل مخالفان وجود ندارد که چگونه چنین روایتی را توسعه دهند.

4- مخالفان سوری هنوز از هم گسیخته هستند

گروها های مخالف سوری روز 11 نوامبر توافقنامه ای را امضا کردند که هدف آن متحد کردن تمام جناح های ضد اسد زیر یک چتر ائتلافی بود. اما باید کار بیشتری انجام می شد: چالش اساسی پیش روی هر جزء منفرد از مخالفان از بالا آغاز می شد و تا کوچکترین کمیته هماهنگی محلی سرریز می کرد. دلیل این اختلافات فقدان وجود یک برنامه سیاسی برای متحد کردن این گروه های نا متجانس ضد اسد است. اگر چه گروه های مختلف بر روی دستور کار "روز بعد" کار کرده اند اما هنوز دیدگاه سیاسی مشترکی از اینکه چگونه از حالا تا روز بعد سقوط اسد رسید وجود ندارد.

به طور خلاصه، در تمام رده های مخالفین سوری خلا سیاسی و سازمانی وجود دارد. جریان دسترسی متفاوت به بودجه ای که در اختیار مخالفان قرار گرفته است این مشکل را تشدید کرده است؛ همانطور که گروه های جدید سیاسی و نظامی تنها با هدف دریافت پول به تشکیل شده اند. حتی در شورای فرماندهی هم رقابت به جای همکاری حکمرانی می کند.

قدم هایی برای برطرف کردن این مشکلات برداشته شده است. کنفرانس گروه های مخالف سوری در دوحه قطرالبته که پیش شرط لازم برای پایه ریزی سوریه پس از اسد است اما طرح هایی نیز بر روی میز کار قرار دارد: شوراهای مدیریتی محلی که در مناطق آزاد شده به وجود آمده ند، فعالان مدنی محلی و شوراهای نظامی را در تلاش برای به دست آوردن نهادهای دولتی و به راه اندازی دوباره آنها گرد هم آورده است. هدف شوراها کمک به سوری ها برای تامین مایحتاج روزانه شان است. با این حال هنوز برای قضاوت درباره اینکه آیا آنها در غلبه بر اختلافات و کمبودهای سازماندهی که تاکنون نهادهای مخالفین با آن مواجه بوده اند موفق خواهند شد بسیار زود است.

فقدان یک بازیگر مبتکر جدید باعث شده است که بن بست خشونت آمیز سوریه در مرحله فعلی بماند. طرفین این درگیری اعتقاد دارند هر حرکتی علت خاص خود را دارد بنابراین هر دو راضی به انجام هیچ معامله ای نمی شوند.

نظامی شدن درگیری ها، فعالان و گروه های مدنی که این قیام ها را آغاز کردند را به حاشیه رانده است. شکست و عدم تمایل مخالفان سیاسی برای ترسیم نقشه راهی معتبر به عنوان راه حل این مشکل تضمین می کند که درگیری نظامی در کوتاه مدت و میان مدت رویه پیش فرض مخالفان خواهد بود و کشور را به سوی هرج و مرج و خشونت بیشتر خواهد برد.

در این فاصله، بازیگران جدید در حال ظهور در سوریه است. به ویژه گروه های جهادی با گرایش وهابی و سلفی  که در حال تزریق دستور کار خود به این درگیری ها هستند. گرچه آنها هنوز به برجستگی زمان جنگ داخلی در عراق نیستند اما این پتانسیل را دارند که به بازیگر اصلی آینده سوریه تبدیل شوند. در فرایند جنگ، بهترین ها زنده می مانند و کامیاب می شوند و متاسفانه این گروه ها بهترین هستند.

منابع: دیپلماسی ایرانی