منظومه سازی فکری در زمینه آزادی

در ابتدای این دیدار 10 نفر از صاحبنظران و اندیشمندان دیدگاههای خود را درباره مقوله آزادی بیان كردند. سپس 17 نفر از اساتید و پژوهشگران به مباحثه و نقد دیدگاههای مطرح شده پرداختند.

رهبر انقلاب اسلامی در ابتدای سخنان خود در این نشست، با اشاره به فضای عمومی كشور و مسائل و مشكلات اقتصادی كه به علت درگیر شدن استكبار جهانی با جمهوری اسلامی بوجود آمده است تأكید كردند: طبعاً هیچكس از دغدغه های موجود در زندگی عمومی مردم فارغ نیست اما این نشست به دلیل اهمیت موضوع و بر اساس برنامه ریزی قبلی و به عنوان گامی در پیگیری مقولات بلندمدت، برگزار می شود.

حضرت آیت الله خامنه ای نیاز شدید كشور به تفكر و اندیشه ورزی در مقولات زیربنایی را از اهداف و علل اصلی برگزاری نشستهای راهبردی خواندند و افزودند: ملت ایران كه مثل رودخانه ای خروشان در حال پیشرفت است،‌به فكر و اندیشه و فعال شدن اندیشه ها در مقولات مبنایی و اساسی، نیاز مبرمی دارد.

حضرت آیت الله خامنه ای اهمیت ارتباط مستقیم با نخبگان و زمینه سازی برای دست یابی به پاسخ سۆالات مهم در مقولات بنیانی و حیات اجتماعی را از دیگر اهداف اصلی برگزاری نشستهای اندیشه های راهبردی دانستند.

رهبر انقلاب، این نشستها را زمینه سازی برای ایجاد جریانهای عمیق و گسترده فكری خواندند و افزودند: لازم است كار اصلی بعد از این جلسات آغاز شود و پژوهشگران و اندیشمندان خوشفكر حوزه و دانشگاه به مثابه چشمه های جوشنده به اندیشه ورزی در باب مسائل مطرح شده بپردازند.

ایشان با اشاره به خلاءهای فراوان و كمبودهای محسوس در شناخت و تبیین ابعاد مختلف مقوله آزادی در كشور افزودند: بحث آزادی در چند قرن اخیر در غرب نسبت به موضوعات دیگر، مورد توجه فراوان قرار گرفته كه علت كلی آن، حوادث و ماجراهایی است كه به برپایی نوعی طوفان فكری در این مقوله در غرب منجر شد.

ایشان، «رنسانس، انقلاب صنعتی، انقلاب كبیرفرانسه و انقلاب اكتبر شوروی» را حوادث و عواملی اساسی دانستند كه در غرب موجب ایجاد امواج گسترده فكری در زمینه آزادی شد.

رهبر انقلاب افزودند: برخلاف غرب، ما تا پیش از نهضت مشروطیت موقعیتی كه در باب آزادی، موج فكری ایجاد كند نداشتیم كه این موقعیت نیز به علت یك نقیصه مهم یعنی تقلید روشنفكران از تفكرات غربی، به دستاورد خاصی در مقوله آزادی منجر نشد.

حضرت آیت الله خامنه ای در همین زمینه خاطرنشان كردند: هنگامی كه دانش یا انگیزه ای را از دیگران می گیرید اگر با تفكر و اندیشه ورزی توأم شود زایش فكری بوجود می آید اما اگر فكر و اندیشه خاصی را از جایی گرفتید و از آن تقلید كردید طبعاً دیگر زایشی وجود نخواهد داشت و براساس همین واقعیت، تقلید روشنفكران از تفكر غرب در باب آزادی،‌ باعث شد كه پس از مشروطه هیچ فكر بدیع و منظومه فكری نو، بوجود نیاید.

رهبر انقلاب با اشاره به منابع فراوانی كه درباره آزادی در منابع اسلام وجود دارد افزودند: با وجود این منابع، ‌امروز خلاءهای فراوانی در باب آزادی داریم كه باید با تفكر و اندیشه ورزی و پاسخ دادن به همه مسائل و سۆالات مطرح در مقوله آزادی، به سمت منظومه سازی حركت كنیم.

ایشان تأكید كردند: تحقق این هدف، كار جدی و تسلط بر منابع اسلامی و منابع غربی را می طلبد.

رهبر انقلاب در تبیین موضوع مورد بحث این نشست، خاطرنشان كردند: منظور از آزادی، همین معنای متداول و رایج در محافل دانشگاهی و روشنفكری جهان یعنی آزادیهای فردی و اجتماعی است نه آزادی معنوی و سیر و سلوك الی الله.

ایشان با نقد تفكری كه آزادی را رهایی مطلق از هر چیزی می داند افزودند: نباید هنگام بحث درباره آزادی،‌از محدودیت ها ترسید.

رهبر انقلاب با تأكید بر اینكه ما در مقوله آزادی به دنبال شناخت نظر اسلام هستیم، مهمترین تفاوت میان دیدگاه اسلام و غرب درخصوص آزادی را، منشأ و پایه بحث آزادی دانستند و افزودند: در اندیشه لیبرالیستی،‌منشأ آزادی، ‌تفكر انسان گرایی یا همان اومانیسم است در حالیكه در اسلام مبنای آزادی،‌توحید به معنای اعتقاد به خدا و كفر به طاغوت، است.

حضرت آیت الله خامنه ای تأكید كردند:‌در دیدگاه اسلام، انسان از همه قیود به غیر از عبودیت خدا آزاد است.

ایشان كرامت انسانی را از دیگر مبانی اصلی آزادی در اسلام دانستند و با اشاره به طرح بحث آزادی در منابع اسلامی از چهار منظر «حق در قرآن»، «حق در فقه و حقوق»، «تكلیف» و «نظام ارزشی» افزودند: «حق» در قرآن به معنای مجموعه نظام مند و هدفدار است كه بر این اساس، عالم تكوین و عالم تشریع، هر دو حق هستند و آزادی انسان حق است و در مقابل باطل قرار می گیرد.

رهبر انقلاب اسلامی آزادی از منظر حق در «فقه و حقوق» را به معنای ایجاد توانایی مطالبه كردن دانستند و درخصوص آزادی از منظر «تكلیف» خاطرنشان كردند: از این منظر، انسان باید به دنبال آزادی خود و دیگران باشد.

حضرت آیت الله خامنه ای در جمع بندی سخنان خود در باب «مفهوم آزادی در اسلام» این سۆال را مطرح كردند كه با توجه به تفاوتهای بنیادین و عمیق موجود میان مفهوم آزادی در اسلام و در غرب‌ آیا می توانیم در تحقیق و پژوهش درخصوص «آزادی» به دیدگاهها و نظرات غربی مراجعه كنیم؟

ایشان قبل از پاسخ به این سۆال، به چند نمونه از واقعیات آزادی در جامعه غربی اشاره كردند. «آزادی در حوزه اقتصادی» در صورت قرار گرفتن در مجموعه سرمایه داران اقتصادی و بهره مندی از امتیازات ویژه، «آزادی در صحنه سیاسی» در چارچوب انحصارگرایی دو حزبی و «آزادی در مسائل اخلاقی» با بروز مفاسدی همچون همجنس گرایی، از جمله نتایج آزادی در جامعه غربی بودند كه رهبر انقلاب اسلامی به آنها اشاره كردند.

ایشان افزودند: این موضوعات نشان دهنده واقعیات بسیار بد، تلخ،‌زشت و در برخی مواقع، نفرت انگیز، در جامعه غربی است كه نتیجه آنها هم تبعیض، زورگویی، جنگ افروزی و برخوردهای گزینشی با مقولات شریفی همچون حقوق بشر و مردم سالاری است.

حضرت آیت الله خامنه ای تأكید كردند: با وجود همه این واقعیات تأسف آور، مراجعه به نظرات متفكران غربی، برای پژوهش در مفهوم آزادی مفید است زیرا غربیها در تدوین منظومه فكری در باب آزادی و تضارب آرا در این خصوص، سابقه زیادی دارند.

ایشان در پایان خاطرنشان كردند: پرهیز از نگاه تقلیدی، شرط اصلی مراجعه به نظرات متفكران غرب است زیرا تقلید در تضاد با آزادی است.

در این نشست قبل از سخنان رهبر انقلاب 10 نفر از صاحب نظران به ارائه خلاصه مقالات خود پرداختند.

دكتر دهقانی فیروز آبادی استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی اولین سخنران بود كه چكیده مقاله خود با عنوان «آزادی اندیشه و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران» را ارائه كرد. وی از افزایش حمایت ملی از تصمیمات حاكمیت در سیاست خارجی و ارتقای سطح اعتماد میان سیاست پیشگان و سیاست پژوهان به عنوان نتایج اندیشه ورزی آزاد در حوزه منافع ملی یاد كرد.

حجت الاسلام دكتر میراحمدی استاد علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی سخنران بعدی این نشست بود كه با موضوع «آزادی سیاسی در قرآن»، مهمترین هدف آزادی از منظر قرآن كریم را تحقق توحید،‌عدالت و برخورداری انسان از حق انتخاب، حق نقد و بیان و حق تشكیل اجتماعات دانست.

«مصادر دینی آزادی و عدالت» عنوان مقاله دكتر شجاعی زند استاد جامعه شناسی دانشگاه تربیت مدرس بود. سومین سخنران نشست اندیشه های راهبردی، برداشت تعارضی میان دین و آزادی را نادرست خواند و راه اصلاح این برداشت را بازگشت به ریشه های اصلی آزادی و عدالت در ادیان توحیدی دانست.

حجت الاسلام دكتر یوسفی به عنوان چهارمین سخنران، از زاویه اقتصادی و با موضوع «آزادی اقتصادی انسان محور بر اساس آموزه های اسلامی» به ارائه مقاله خود پرداخت.

این استاد اقتصاد اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، با برشمردن آسیب هایی نظیر تمركز ثروت و قدرت و آزادی در دست صاحبان سرمایه، دیدگاه اسلام درباره آزادی اقتصادی انسان را مبتنی بر مشاركت عمومی عادلانه در «توزیع، مصرف، مدیریت و سود» دانست.

پنجمین سخنران نشست اندیشه های راهبردی، دكتر برزگر استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی بود. این استاد دانشگاه در ارائه مقاله خود با عنوان «آزادی در الگوی سه گانه اسلام» به بررسی آزادی در سه سطح اعتقادی، اخلاقی و سیاسی پرداخت و اثرات متقابل هریك از این سطوح با یكدیگر را به منظور پاسخ به شبهات آزادی غربی تبیین كرد.

خانم محدثه معینی فر دانشجوی دكترای فقه و مبانی حقوق اسلامی، سخنران بعدی بود كه به بررسی اثرات نظریه لیبرالیسم در حوزه خانواده پرداخت. بحران های عمیق اجتماعی در غرب، فروپاشی خانواده، روابط آزاد و فساد جنسی، هم جنس گرایی و تولدهای ناشناس از جمله پیامدهایی بود كه در این مقاله به عنوان پیامدهای لیبرالیزم جنسی بررسی شد.

«جوانب هنجارهای تلقی اسلامی از آزادی» عنوان مقاله هفتمین سخنران نشست بود. حجت الاسلام دكتر واعظی استاد دانشگاه باقرالعلوم در این مقاله از منظر فلسفی به بحث آزادی پرداخت.

وی نقش آزادی در شبكه مناسبات اجتماعی را اساسی خواند و افزود: نمادسازی، فرهنگ سازی و شناخت پیش نیازها در عرصه های «سیاست، فرهنگ و اقتصاد»، جزو لوازم ایفای این نقش است.

هشتمین سخنران آقای دكتر عماد افروغ دانشیار رشته جامعه شناسی بود كه  مقاله ای با عنوان «مفهوم آزادی و مناقشات آن» ارائه كرد. در این مقاله با اشاره به مناقشاتی كه درخصوص مفهوم آزادی از منظر «فلسفی»، «انتزاعی و انضمامی» و" انضمامی" وجود دارد، تعریف لیبرالیسم از مفهوم آزادی را مورد نقد قرار داد.

مقاله بعدی با عنوان «مراتب اندیشه آزادی در تكامل بیداری اسلامی و هویت ملی ایران» از طرف آقای دكتر موسی نجفی دانشیار رشته علوم سیاسی ارائه شد.

آقای نجفی در این مقاله با مروری بر دوره های مختلف آزادی در تاریخ سیاسی ایران بویژه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و رشد آزادی در كنار مفهوم دینی، تعریفی از آزادی در اندیشه غرب و آزادی در اندیشه تعالی ارائه كرد.

آقای دكتر مصطفی ملكوتیان استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران آخرین سخنران بود كه در مقاله خود به «بررسی مقایسه ای مبانی اندیشه ای و كاركردهای مفهوم آزادی در انقلاب فرانسه و انقلاب اسلامی ایران» پرداخت.

در این مقاله با استفاده از اندیشه های شهید آیت الهی محمد باقر صدر ضمن بررسی مفهوم آزادی در انقلاب فرانسه و انقلاب اسلامی، تعریف انسان و مفهوم آزادی در دو بینش ابزاری و بینش فطری مورد مقایسه قرار گرفت.

در ابتدای این نشست همچنین دكتر واعظ زاده دبیر نشست اندیشه های راهبردی گزارشی از ضرورت ها و مراحل تشكیل این نشست ها بیان كرد و بهره گیری از نظرات مطرح شده در نشست های اندیشه های راهبردی در تدوین الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت را مهمترین دستاورد نشستهای راهبردی عنوان كرد.

هدف از نشست اندیشه های راهبردی كه سه جلسه ی قبلی آن با موضوع «الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت»، «عدالت» و «زن و خانواده» برگزار شده است، ایجاد فضایی علمی – تخصصی برای اندیشه ورزی و تضارب آرا در جهت ایجاد گفتمان علمی و كاربردی و تصمیم سازی درباره ی موضوعات «راهبردی و برنامه های بلند مدت» است