چگونگی برخورد با بی‌اشتهایی کودکان

در مورد زمان، مکان و نوع غذای عرضه‌شده قاطع باشید ولی عصبانی نشوید تا نظم لازم در کودک ایجاد و نهادینه شود.

در قسمت اول این مطلب درباره‌ی 13 عامل بی‌اشتهایی کودکان صحبت کردیم حالا راهکارهای برخورد با آن را متذکر می‌شویم. قبل از پرداختن به نحوه برخورد و اصلاح احتمالی مشکلات تغذیه کودکان، مطالب و مواردی جهت اطلاع و آگاهی بیشتر مادران جوانی که هنوز تجربه و اطلاع کافی از روند رشد و نمو دوران کودکی ندارند، ارائه می‌شود که بهتر است قبل از هر اقدام و احتمالاً به کار بستن توصیه‌های تغذیه‌ای غیر علمی اطرافیان مطالعه شوند.

رشد کودک

رشد کودک در قالب تغییرات قابل مشاهده و اندازه‌گیری در طی زمان معینی در اندازه‌های بدن مشخص می‌شود. برای تعیین رشد قدی از سانتی‌مترهای استاندارد غیرقابل ارتجاع و برای تعیین وزن از یک ترازوی دقیق باید استفاده شود. این وسایل اندازه‌گیری نباید تغییر کنند؛ بنابراین برای کنترل قد و وزن همواره یک قدسنج و ترازوی ثابت را به کار ببرید و نتایج به دست آمده را در کارت رشد درج کنید. جدول صفحه بعد معیاری است که حداقل، حداکثر و حد متوسط تغییرات قد و وزن را نسبت به جنس و سن کودکان نشان می‌دهد. به یاد داشته باشید همیشه کودک را با خودشو با منحنی‌های استاندارد، و نه با کودکان دیگر، مقایسه کنید؛ چرا که آن‌ها از جنبه‌های مختلف با یکدیگر متفاوتند.

جدول قد و وزن به شما کمک می‌کند تا روند افزایش قد و وزن فرزندتان را کنترل کنید. لازم به یادآوری است که هم وزن و هم قد تحت تأثیر عوامل وراثتی و محیطی قرار دارند و طبیعتاً ممکن است در موارد نادری تفاوت‌های چشمگیر و دور از انتظاری نیز مشاهده گردد. در هر صورت سریع‌ترین میزان رشد بعد از به دنیا آمدن کودک در شش ماهه اول اتفاق می‌افتد و وزن اولیه، که حاصل 9 ماه زندگی در داخل رحم مادر است، در فاصله 5 تا 6 ماهگی به دو برابر زمان تولد و در پایان سال اول تقریباً به سه برابر می‌رسد. همچنین قد نوزاد 25 تا 30 سانتی‌متر افزایش می‌یابد (البته بچه‌های نارس و کم‌وزن از الگوی دیگری پیروی می‌کنند). مجدداً یادآوری می‌شود رشد نهایی فرد و سرعت آن ارتباط مستقیمی با زمینه‌های ژنتیکی دارد. عوامل دیگر عبارتند از: کمیت و کیفیت تغذیه، فصل (در بهار رشد قدی و در زمستان افزایش وزن اتفاق می‌افتد)، عوامل روحی و روانی، بیماری‌های مزمن و نحوه عملکرد غدد درون‌ریز.

نمو کودکان

نمو کودکان عبارت است از تغییر، تکامل، کارایی و مهارت کودک و بروز اعمال و رفتارهای پخته‌تر. به طور کلی محیط زندگی، رفتار پدر و مادر و اطرافیان و عوامل ژنتیکی در شکل‌گیری و پختگی شخصیت کودک و روند کسب مهارت‌های گفتاری و رفتاری و یادگیری‌های او بسیار تعیین‌کننده و موثر است.

چگونه می‌توان بی‌اشتهایی و مشکلات تغذیه‌ای کودکان را از بین برد:

از یک سالگی به بعد روند رشد کودک نسبت به سال اول کندتر می‌شود و نیاز کودکان به مواد غذایی کاهش می‌یابد؛ بنابراین باید میزان شیر روزانه کاهش یافته (حداکثر چهار بار در روز با شیر خودتان، که در سال دوم نیز از ارزش و اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، کودک را تغذیه کنید) و با حذف غذاهای دوران شیرخواری، کودک با سفره خانواده آشنا شود.

گرچه باید به تمایل و علاقه کودک توجه کرد، ولی نباید اجازه داد که او همواره

عقیده خود را مبنی بر دوست داشتن یا نداشتن غذایی خاص به خانواده تحمیل کند.

در چنین مواردی مادر باید غذای تهیه‌شده را در بشقاب کودک ریخته و به او بگوید

اگر دوست دارد غذا را بخورد، زیرا غذای دیگری وجود ندارد

اما توجه داشته باشید که با حضور او بر سر سفره و خوردن یا نخوردن غذای تهیه‌شده نباید هیجانی از خود نشان دهید، چرا که هرگونه عکس‌العمل مثبت یا منفی و تشویق و توبیخ شما در این مورد کودک را متوجه خواهد کرد که چقدر غذا خوردن او برای اعضای خانواده اهمیت دارد؛ بنابراین از این حربه برای به کرسی نشاندن خواسته‌های کودکانه و گاهی نامعقول خود استفاده می‌کند. در این موارد:

1- در مورد زمان، مکان و نوع غذای عرضه‌شده قاطع باشید ولی عصبانی نشوید تا نظم لازم در کودک ایجاد و نهادینه شود.

2- گرچه باید به تمایل و علاقه کودک توجه کرد، ولی نباید اجازه داد که او همواره عقیده خود را مبنی بر دوست داشتن یا نداشتن غذایی خاص به خانواده تحمیل کند. در چنین مواردی مادر باید غذای تهیه‌شده را در بشقاب کودک ریخته و به او بگوید اگر دوست دارد غذا را بخورد، زیرا غذای دیگری وجود ندارد. باید توجه کنید که اگر در قبال خواسته فرزندتان به هر دلیلی مخالفت کردید تحت هیچ شرایطی، حتی با وجود توصیه‌های دلسوزانه خانواده، عقب‌نشینی نکنید؛ چرا که اولین تسلیم شما در قبال خواسته نامعقول فرزندتان آخرین انصراف شما از تصمیم‌گیری‌های عاقلانه و مشفقانه‌تان نخواهد بود و همواره مجبور خواهید شد تسلیم خواسته‌های ناتمام کودکتان شوید. به این ترتیب کودک سالاری به تدریج بر تمام امور تربیتی شما حاکم خواهد شد و نمی‌توانید به طور صحیح و شایسته به تربیت او بپردازید.

3- بهتر است با توجه به شناخت و تجربه خود در مورد کودک غذاهایی را تهیه کنید که مورد علاقه او باشد؛ اما در این موارد نیز اصرار زیادی به خوردن یا تمام کردن غذای او نداشته باشید.

4- غذای کمتری در ظرف کودک بریزید و از ظروف و سفره و حتی غذاهایی استفاده کنید که رنگ‌های گرم و شاد دارند (مثل نارنجی یا قرمز)، زیرا رنگ‌ها و غذاهای خوش‌رنگ و بو موجب تحریک اشتهای کودک می‌شوند. در ضمن، هنگام صرف غذا، مرتباً به بشقاب کودکتان نگاه نکنید. همچنین توضیح درباره محسنات غذا یا اصرار برای خوراندن غذایی خاص سبب خواهد شد بچه به طور دائم حتی در سنین بعدی از خوردن آن خودداری کند.

5- بچه‌ها دوست دارند با دست خود غذا را لمس و با غذا بازی کنند، اجازه دهید کودکتان این کار را انجام دهد. مطمئن باشید در آینده‌ای نه چندان دور غذا خوردن با قاشق و چنگال را کاملاً یاد خواهد گرفت و از لیوان آب یا شیر خود با مهارت بیشتری استفاده خواهد کرد.

6- اگر می‌خواهید کودک وعده‌های اصلی غذا، یعنی صبحانه، ناهار و شام را با اشتها بخورد، نباید خسته و خواب‌آلوده دور میز یا سر سفره بنشیند. خانواده‌هایی که اجازه می‌دهند بچه‌ها تا پاسی از شب بیدار بمانند و همواره او را با کارتون و برنامه‌های تلویزیونی سرگرم می‌کنند، فرزندان آن‌ها رشد و نمو کامل و اشتهای چندانی به غذا ندارند و روند رشد مناسبی را طی نخواهند کرد.

7- قاطعانه از دادن نوشابه‌های رنگارنگ، هله‌هوله، شکلات و بستنی‌های رنگی، چیپس و پفک که فاقد مواد مغذی لازم و دارای مواد نگه‌دارنده با طعم و رنگ‌دهنده‌های مختلف و یا بسیار شور یا شیرین و چرب هستند، خودداری کنید. هر ماده بی‌ارزشی اگر بیش از شش تا هشت بار در ماه به کودک عرضه شود، چنان او را وابسته می‌کند که تمام عمر قادر به کنار گذاشتن آن نخواهد بود.

توضیح درباره محسنات غذا یا اصرار برای خوراندن غذایی خاص سبب خواهد شد

بچه به طور دائم حتی در سنین بعدی از خوردن آن خودداری کند

8- سعی کنید محیط آرام و در عین حال شادی هنگام صرف وعده‌های غذایی فراهم شود. گله و شکایت، بگو مگو، توصیه و تربیت و عصبانیت و تهدید را به زمان دیگری موکول کنید. همچنین اگر در روش‌های تربیتی و تغذیه کودک با همسرتان تضادی دارید بهتر است این موضوع را به طور خصوصی حل و فصل کنید نه در سر سفره و یا حین صرف غذا.

9- در حضور کودکتان راجع به نحوه غذا خوردن یا نخوردن فرزندتان با مادران دیگری که کودک هم سن و سال دارند صحبت و ابراز خوشحالی و یا تأسف و دل‌تنگی نکنید. او نباید متوجه شود با نخوردن غذاهای موجود می‌تواند خود را در کانون توجه بیشتر پدر و مادر و خانواده قرار دهد و خواسته‌های خود را از این طریق عملی کند. از طرفی، هرگونه ابراز شادی و قدردانی شما موجب خواهد شد بچه پرخور و چاق شود.

10- اگر بنا به تشخیص متخصص کودک و تغذیه، کودک شما از نظر جسمی سالم است و روند رشد طبیعی دارد، جای نگرانی نیست. خواسته‌های معقول شما به مرور زمان و با کنترل منطقی عملکردتان تحقق خواهد یافت.

11- نه تنها الگوی مصرف مواد غذایی در بین کودکان هم سن و سال و هم‌جنس متفاوت است، بلکه رفتارهای غذایی آن‌ها نیز غیرقابل پیش‌بینی می‌باشد. ممکن است بچه‌ها مدت‌ها غذایی را با میل و رغبت بخورند ولی به ناگاه از خوردن غذای مورد علاقه‌شان خودداری کنند. این عکس‌العمل اغلب موقتی و زودگذر است؛ به شرط آنکه مادران گران‌قدر هیجان‌زده نشوند و به زور کودک را وادار به خوردن آن نکنند، زیرا در این صورت عدم میل و رغبت آن‌ها ماندگار خواهد شد و یا اشتهای کاذب و پرخوری‌های دائمی جایگزین احساس گرسنگی واقعی می‌شود.

با کمی دقت و حوصله ایجاد عادات غذایی خوب و ارزشمند امکان‌پذیر می‌گردد.

الف. غذای کودک باید سر ساعت معین و در محیط روشن و خوشایند و در ظروف خوش‌رنگ (قرمز – نارنجی) در اختیار او قرار گیرد. توجه داشته باشید که رنگ‌های سرد، مثل آبی و سبز، و محیط تاریک و بدون نور کافی اشتهای بچه‌ها را کاهش می‌دهد. در بین وعده‌های اصلی و میان‌وعده‌ها صبحانه اهمیت ویژه‌ای دارد. استفاده از غذاهایی مانند نان و غلات آماده‌شده، شیر، پنیر، حلیم، کره، تخم‌مرغ، میوه یا آب میوه، سوپ و عدسی برای صبحانه بسیار مناسب است.

ب. غذا خوردن به همراه خانواده، به شرط آنکه سر و صدا و بگو مگو نباشد، شوق و ذوق بچه‌ها را به غذا خوردن برمی‌انگیزد. محل نشستن کودک باید راحت و بشقاب غذایش گود باشد. قاشق و چنگال او بهتر است از جنس پلاستیک‌های قابل ضدعفونی و لیوانش خوش‌رنگ و کمی سرخالی باشد.

ج. کودکان تمایلی به غذاهای تند و تیز و پرادویه ندارند و چنین غذاهایی آن‌ها را بی‌اشتها می‌کند. همچنین، دسر و شیرینی و شکلات نباید به طور مداوم و بیش از اندازه به بچه‌ها داده شود. در ضمن کودکان بیشتر تمایل دارند از گوشت‌های چرخ‌کرده، میوه و سبزیجات قاچ و بریده‌شده و تکه غذاهایی مثل کتلت، همبرگر خانگی، شامی و برش‌هایی که با دست کوچک آن‌ها قابل لمس و برداشتن باشد استفاده کنند.

د. خود را در مقابل شیرین‌کاری‌ها یا اشتباهات کودکانه بچه‌ها کنترل کنید. خندیدن یا قهر و دعوا در برابر رفتارهای عمدی یا سهوی کودکان هر دو زیان‌بار است و موجب بدآموزی آن‌ها می‌شود.

بخش تغذیه و آشپزی تبیان

منبع: دنیای تغذیه - دکتر سید ضیاءالدین مظهری، متخصص تغذیه و رژیم درمانی