مردان آهنین فضانوردی

پرواز در شرایط بی‌وزنی روی بدن انسان اثرات نامطلوبی می‌گذارد كه حتی امروز و با توجه به پیشرفت فناوری‌های فضایی و تجربه‌های باارزش، همچنان از مشكلات حل نشده فضانوردان است. اختلال در اسكلت انسان، پایین آمدن توان ماهیچه‌های بدن، نابسامانی در سیستم قلب و عروق و ده‌ها عارضه دیگر از جمله این موارد است.

كارشناسان فضایی براساس تجربه‌های به دست آمده در پروازهای طولانی و بررسی مشكلات بدنی كیهان‌نوردان توانسته‌اند به روش‌هایی دست پیدا كنند كه بخش‌های مهمی از عوارض منفی ناشی از زندگی در بی وزنی را برطرف می‌سازد. این تجربه‌ها با پروازهای طولانی در ایستگاه‌های فضایی به‌دست آمده است.

رکوردداران

گام‌های اول، در جریان پرواز ناوهای كوچك وستك و جمینی با سفرهای پنج، هفت و چهارده روزه برداشته شد. فضانوردان سایوزـ 9 توانستند 18 شبانه‌روز در مدار زمین دوام بیاورند. فضانوردان سالیوت ـ1 مدت اقامت انسان در مدار زمین را به 24 شبانه روز رساندند. سرنشینان اسكای لب آن را تا 84 روز ارتقا دادند، اما به جرات می‌توان گفت كه ایستگاه‌های فضایی سالیوت ـ6 و 7 به فضانوردان اجازه برداشتن قدم‌های اساسی و بالا بردن مدت اقامت تا هفت ماه را داد. با در مدار قرار گرفتن و تكمیل مجتمع مداری میر طی سال‌های آخر دهه 80 و 90 میلادی، این سیر صعودی به جایی رسید كه بعید است در آینده كسی از مرزهای آن عبور كند.

در حال حاضر ركورد اقامت در فضا متعلق به سرگئی كریكالف است كه در جریان سفرهای متعدد به فضا، بیش از 803 روز در مجتمع مداری میر و ایستگاه فضایی بین‌المللی اقامت داشته است.

بعد از او الكساندر كالری قرار دارد كه وی نیز چند بار به میر و ایستگاه فضایی بین‌المللی سفر كرد و 769 روز از عمرش را در مدار زمین گذراند. جایگاه سوم اقامت طولانی در فضا به سرگئی آودیف تعلق دارد كه بیش از 747 شبانه روز را در مجتمع مداری میر به سر برد.

مرد آهنین واقعی این مجموعه كه در جایگاه چهارم ایستاده والری پالیاكف است كه جمعا 676 شبانه‌روز در فضا زندگی كرد، اما باید خاطرنشان كرد سفر دوم او كه نامش را در تاریخ فضانوردی برای همیشه جاودان كرد و شاید ركوردش را برای همیشه حفظ كند، در هشتم ژانویه 1994 بر عرشه ناو سایوز تی ام ـ 18 آغاز شد.

ركورد اقامت فضانوردان قبلی از جمع اقامت در چند سفر فضایی به دست آمده بود، اما پالیاكف كاری افسانه‌ای كرد. وی و دو كیهان‌نورد دیگر به مجتمع مداری میر سفر كردند. آن دو نفر پس از مدتی به زمین بازگشتند، اما پالیاكف همچنان در آنجا ماند تا ركورد عجیب اقامت 437 شبانه‌روزی را برجا بگذارد.

وی در جریان این پرواز بی نظیر 7075 بار زمین را دور زد؛ یعنی به همین تعداد طلوع و غروب خورشید را مشاهده كرد و به‌ نوعی می‌توان گفت به حساب ما در زمین حدود 200 سال در فضا بود! زیرا هر 24 ساعت یك بار شاهد این طلوع و غروب هستیم و او هر 90 دقیقه یك بار!

گنادی پادالكا به لحاظ اقامت در فضا، در حال حاضر با 585 روز در جایگاه پنجم قرار دارد اما با توجه به این كه هم‌اكنون پروازی دیگر در ایستگاه فضایی بین‌المللی را ادامه می‌دهد، مسلما در پایان سفر، ركورد جدیدی برجا خواهد گذاشت. مقام‌های بعدی در اقامت فضایی را ویكتور آفاناسیف با 556 شبانه روز، یوری اوساچف با 553 شبانه‌روز و موسی ماناروف با 541 شبانه روز دارند. یوری مالنچنكو كه هم در ایستگاه فضایی بین‌المللی و هم مجتمع مداری میر فعالیت داشت و اینك برای سفر بعدی آماده می‌شود، تاكنون بیش از 514 شبانه‌روز در فضا زندگی كرده است.

الكساندر ویكتورنكو با 489 شبانه روز، نیكلای بودارین با 444 شبانه‌روز و یوری راماننكو با 431 شبانه‌روز اقامت فضایی مقام‌های یازدهم و سیزدهم را دارند.

غیر از افرادی كه از آنها نام برده شد، 14 نفر دیگر نیز بیش از یك سال در شرایط بی‌وزنی زندگی كرده‌اند. در میان این افراد سه نفر آمریكایی و بقیه روس هستند. از جمله سه آمریكایی صاحب ركورد اقامت‌های طولانی در فضا می‌توان از یك زن فضانورد به نام پگی ویتسن نام برد كه بیش از 376 شبانه‌روز را در مدار زمین به سر برده است. هر”‰سه كیهان‌نورد ناسا، جزو فضانوردان فعال به شمار می‌روند و ممكن است در آینده ركوردهای جدیدی به دست آورند.

تهوع، نخستین احساس بی‌وزنی!

حالت دریازدگی یا تهوع، نخستین احساسی است كه بیشتر فضانوردان در نخستین روز سفر دارند. این حالت به‌دلیل سردرگمی سامانه‌ای است كه در گوش میانی انسان قرار دارد و حالت تعادل بدنی را تشخیص می‌دهد. تهوع در فضا خطرناك‌تر از زمین است و احتمال دارد با مسدود كردن مسیر تنفسی باعث مرگ فضانورد شود. برای جلوگیری از این حالت، كیهان‌نوردان در زمین آموزش می‌بینند، در عین حال داروهای تزریقی ویژه‌ای نیز در سفینه‌ها موجود است كه در مواقع ضروری می‌توان از آن استفاده كرد.

سردرد و گیجی، دردسر‌های بعدی است. در زمین به‌دلیل وجود جاذبه، خون به نقاطی مانند پا طبق روال خاصی می‌رسد اما در بی‌وزنی فشار خون به نقاط بالایی بدن بیشتر می‌شود، به همین دلیل فضانوردان در روزهای اولیه سفر دچار سردردهای شدید و گیجی هستند و توان كاری خود را تا حدودی از دست می‌دهند. این فشار بیش از اندازه در بخش‌های فوقانی بدن همچنین بر سیستم بینایی انسان تاثیر می‌گذارد. كارشناسان فضانوردی چه در آمریكا و چه در روسیه به این نتیجه رسیده‌اند كه عملیات حساس مثل اتصال ناو سایوز با ایستگاه‌های مداری یا راهپیمایی‌های فضایی را باید در نخستین روز پرواز انجام نداد تا بدن كیهان‌نوردان با بی‌وزنی بیشتر خو بگیرد، وگرنه امكان بروز اشتباه یا مشكل در انجام كار زیاد خواهد بود.

تنبلی عضلات و دیگر مشكلات حاصل از بی‌وزنی

دستگاه‌های حركتی، عضلات و اسكلت انسان به شرایط زمینی عادت دارد. زندگی درازمدت در فضا، این دستگاه‌ها را از وضعیت طبیعی خارج می‌كند. به طور مثال عضلات فضانوردان بر اثر نبود فشار روی آنها بتدریج تنبل می‌شود و طبیعی است كه پس از بازگشت به زمین نتوانند همانند قبل كار خود را انجام دهند. به طور مثال فضانوردان سایوزـ”‰9 كه تقریبا 18 شبانه‌روز در مدار زمین به سر بردند، در زمان بازگشت حتی توانایی حركت دادن یك كیلو بار با دستشان را نداشتند و آنان را با برانكار به داخل بالگرد گذاشتند و به بیمارستان بردند. سواستیانف و نیكلایف تنها چند هفته بعد از درمان توسط متخصصان توانستند راه بروند.

برای جلوگیری از اثرات منفی ناشی از بی‌وزنی، امروزه در ایستگاه‌های فضایی از دستگاه‌های ورزشی مثل میدان دوی دوار، دوچرخه‌های ثابت، فنرهای تقویت عضلات دست و همچنین لباس‌های ویژه‌ای به اسم پنگوئن استفاده می‌شود كه دست و پا را روی تنه جمع می‌كند و فضانورد برای صاف شدن آنها باید به عضلات فشار بیاورد و به این ترتیب نوعی ورزش در زمان پوشیدن این لباس‌ها انجام می‌شود.

از جمله مشكلات دیگری كه فضانوردان در ماموریت‌های مداری خود دارند، از بین رفتن كلسیم استخوان‌ها و پایین آمدن گلبول‌های قرمز خون است كه با استفاده از دارو و دستگاه‌های مختلف تا حدودی از عوارض این پدیده‌ها جلوگیری می‌شود، اما روی هم رفته سفر به فضا، بویژه پروازهای طولانی‌مدت اثرهایی بر فضانوردان می‌گذارد كه بخشی از آنها مشخص شده و برخی دیگر نیاز به زمان دارد؛ به همین دلیل بتازگی سازمان فضایی روسیه با تشكیل یك گروه پزشكی ویژه تصمیم گرفت پرونده پزشكی مفصلی برای هر یك از فضانوردان تشكیل دهد تا تمامی اطلاعات مربوط به سلامت آنها، از بدو تولد گرفته تا مراحل سفر به فضا و پس از آن تا پایان عمر در آن به ثبت برسد.

منبع: جام جم آنلاین