شاهراهی به سوی بالاترین آرزوها

در این مجال کوتاه اندکی از فوائد عمدتاً معنوی عزاداری حضرت حسین بن علی (علیهما السلام) سخن می گوییم. خوب است در آغاز، کلامی کاملاً متقن و متین از آیت الله شهید مطهری (ره) درباره اصل اسلامی مطلوبیت گریستن بر حضرت سید الشهداء (علیه السلام) نقل نماییم. ایشان به مناسبت بحث خود در کتاب قیام و انقلاب مهدی (علیه السلام) می فرمایند: ائمه اطهار که به گریه بر امام حسین (علیه السلام) سخت توصیه کرده اند حکیمانه ترین دستورها را داده اند.(1)

توجه داریم که انسان برخوردار از ایمان صحیح بی گمان از هر فرصتی برای رسیدن به قرب خداوند تبارک و تعالی بهره برداری می کند. نکته مهم آنست که این بهره برداری ها هم می تواند جنبه ایجابی داشته باشد مثل آنکه آدمی در ماه مبارک رمضان یک دوره یا بیشتر کلام الله مجید را ختم کند و یا آنکه جنبه سلبی داشته باشد مثل آنکه در ماه رمضان تصمیم جدّی به ترک گناهان زبانی بگیرد. واضح است که هر دو سنخ این اقدامات، نقش بسزایی در وصول انسان به درگاه ربویی و خلاصه الهی شدن آدمی ایفاء می کنند.

با نگاهی به متون دینی در می یابیم که دو ماه محرم و صفر و به ویژه دهه آغازین محرم، از اوقاتی هستند که واقعاً می توان در آن اوقات، مقداری اوج گرفت و خود را به مقام قرب خداوند سبحان، نزدیک تر ساخت و این نیست مگر به برکت عزاداری بر سالار شهیدان (علیه السلام).

نفَسی که عبادت است

می دانیم که به حسب نقل راویان حدیث، رسول اکرم (صلی الله علیه واله) در فضیلت ماه مبارک رمضان فرمودند: «انفاسکم فیه تسبیح و نومکم فیه عبادة»(2) یعنی نفس های شما در ماه خدا ثواب تسبیح دارد و خوابیدن شما، عبادت به حساب می آید.

قابل توجه آنکه مشابه این فرمایش درباره حزن و اندوه برای آل رسول الله (صلی الله علیه واله) از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است. می فرمایند: «نفس المهوم لنا المغتمّ لظلمنا تسبیح و همّه لامرنا عبادة»(3)

ترجمه گونه ای از این حدیث نورانی به این صورت است: نفَس انسان محزون به خاطر ما که از ظلم روا شده بر ما غمگین است ثواب تسبیح دارد و حزن او برای امر ما (برای آنکه حق ما به ما نرسید) عبادت است.

البته واضح است که این مفاهیم اختصاص به ماه محرم و صفر و عزاداری سید الشهداء (علیه السلام) ندارند ولی این مطلب هم پنهان نیست که این دو ماه، از حیث یادآوری مصائب خاندان پیامبر اکرم(علیهم السلام) یک شاخص هستند.

این مطلب یک اثر ایجابی از آثار عزاداری است و به تنهایی گویای این نکته است که واقعاً حزن و اندوه برای اهل بیت (علیهم السلام) باعث بارش تفضّلات الهی می شود و آدمی را در سلوک الی الله تعالی یاری می رساند.

خواننده محترم توجه دارد که تسبیح از افعالی است که خداوند متعال به سبب آنها ملائکه را به نیکی یاد می کند و نیز تسبیح یکی از کلید واژه های نماز می باشد و اینها نشان دهنده عظمت و فضیلت این عمل می باشد.

راهی نزدیک بسوی تزکیه نفس

می دانیم که تهذیب نفس و زدودن آلودگی ها از صفحه قلب و آراستن آن به فضائل اخلاقی از یک سو یکی از خواسته های انسان است و از سوی دیگر مورد سفارش و تأکید دین اسلام، همان طور که رسیدن به این هدف بسیار پر اهمیت نیازمند تلاش و مجاهده است. یکی از موانع بزرگ در این راه نورانی، نفس اماره می باشد که دائماً و با انواع نقشه ها و طرّاحی ها، آدمی را از این هدف عالی دور می کند. آنچه در این مبارزه و بلکه در همه مبارزه های مقدس و کلاً در همه عرصه های زندگانی مددکار آدمی است، فضل و رحمت خداوند تبارک و تعالی است. پروردگار رحیم در آیه 21 از سوره مبارکه نور می فرماید: «یا ایها الذین آمنوا لاتتبّعوا خطوات الشیطان و من یتبع خطوات الشیطان فانّه یأمر بالفحشاء و المنکر و لولا فضل الله علیکم و رحمته ما زکی منکم من احد ابدأ ولکن الله یزکّی من یشاء و الله سمیع علیم».

آیت الله مشکینی (ره) در ترجمه این آیه پر معنی می فرمایند: ای کسانی که ایمان آورده اید، پیروی از گام های شیطان نکنید و هر کس از گام های شیطان پیروی کند مسلما او دستور به کار زشت و ناپسند می دهد. و اگر فضل خدا و رحمتش بر شما نبود هیچ یک از شما هرگز (از فساد عقاید و اخلاق و عمل) پاک نمی شد، ولکن خداست که هر کس را بخواهد (در مراحل کمالات) پاک می کند و خداوند شنوا و داناست.

ملاحظه می کنید که آیه به روشنی می فرماید که تزکیه جان فقط با فضل و رحمت الهی ممکن است. این مضمون را در سخن حضرت یوسف (علیه السلام) در آیه 53 سوره یوسف می توان ملاحظه نمود. آنجا که می فرماید: «ان النفس لامّارة بالسوء الّا ما رحم ربّی ان ربّی غفور رحیم». یعنی: به راستی که نفس، فراوان امر به زشتی می کند مگر آن هنگام که پروردگارم رحم نماید. همانا پروردگار من بسیار آمرزنده و رحیم است.

اما ربط این مساله قرآنی- اخلاقی به عزاداری و گریه بر سیدالشهداء (علیه السلام) چیست؟

در جواب باید بگوییم بکاء بر مصائب حضرت امام حسین (علیه السلام) یکی از راه ها و بلکه شاهراه هایی هموار و در دسترس ماست برای جلب رحمت الهی و برای تزکیه نفس و رسیدن به آرزوی عمومی همه ما. و البته ظاهراً بتوان گفت بلکه عزاداری بر سائر اهل بیت (علیهم السلام) نیز چنین فایده در بر دارد.

اما دلیل این مدّعا: افزون بر اینکه این عزاداری ها و گریستن ها از مصادیق عبادت خداوند تبارک و تعالی و جلوه گاه ذکر اوست و این خود برای دستگیری الهی کافیست این اعمال به طور خاصّ نیز محل نزول رحمت الهی است. در مجامع روایی ما حدیثی نه چندان کوتاه با چند سند نقل شده است که البته بعضی از این اسناد معتبر هم هستند. البته بعضی از الفاظ این روایت با اختلاف نقل شده است.

جناب معاویة بن وهب که از راویان مورد اعتماد می باشد می گوید: برای شرفیابی به محضر حضرت امام صادق (علیه السلام) در خواست اجازه کردم. به من گفته شد: وارد بشو. داخل شدم و دیدم حضرت در مصلّای خود در بیت خود نشسته اند. پس به انتظار نشستم تا نمازشان خاتمه یابد. در این هنگام شنیدم که حضرت با پروردگار متعال مناجات می کنند و می گویند: خداوندا ای کسی که به ما کرامتی خاص عطا فرمودی و به ما وعده شفاعت دادی (که شفاعت ما را خواهی پذیرفت) و ما را به مقام جانشینی پیامبر مخصوص نمودی و دانش به گذشته و به آینده را به ما عطا نمودی و دل های گروهی از مردم را دوستدار ما قرار دادی. من و برادرانم و زوّار قبر پدرم حسین را بیامرز. آنان که به سبب میل و رغبت به نیکی کردن به ما و به سبب امید داشتن به ثوابی که برای این نیکی و رابطه با ما قرار دادی و به خاطر شاد نمودن پیغمبرت و به جا آوردن امر ما و به علت خشمگین نمودن دشمن ما، اموال خود را خرج کردند و بدن های خویش را در راه سفر به زحمت انداختند و در این عمل، رضای تو را طلب کردند. پس پاداش آنان را از جانب ما، خشنودی فراوان قرار بده و آنان را شب و روز حفظ فرما... بر آن دیدگانی که اشک هایش به خاطر دلسوزی و مهربانی بر ما جاری شد رحم فرما و به آن قلوبی که به خاطر ما بی تابی نمود و آتش گرفت رحمت فرو فرست و رحمت خود را بر آن فریاد و شیونی که برای ما بود نازل فرما... راوی می افزاید: حضرت همین طور که در حال سجده بودند این دعا را می خواندند ... (4).

فکر نمی کنم کسی مومن باشد و در عظمت این دعای شریف که از زبان حجت خدا و ولیّ مطلق الهی آن هم از درگاه ارحم الراحمین صادر شده است شک کند و نیز تردیدی در تأثیر آن در مسیر تهذیب نفس زوّار و عزاداران اهل بیت (علیهم السلام) و به خصوص سالار شهیدان حضرت حسین بن علی (علیهما السلام) روا بدارد: البته روشن است نفس آدمی باید با دوری از گناه، این آثار ارجمند را حفظ کند. در پایان یاد آوری این نکته مهم خالی از لطف نیست که ما به هیچ روی درصدد انکار آثار اجتماعی و سیاسی آن عمل شریف نبوده و نیستیم و این نوشتار کوتاه تنها تأکیدی بر بعد خاصّ معنوی آن عبادت والا می بود.

پی نوشت:

1) کتاب مذکور ص 101.

2) شیخ بهایی (ره)، الاربعون حدیثاً ، ص 179.

3) اصول کافی، ج2، ص 226.

4) کامل الزیارات. باب چهلم؛ «اسـتأذنت علی ابن عبدالله (علیه السلام) فقیل لی أدخل فدخلت فوجدته فی مصلّاه فی بیته فجلست حتی قضی صلاته فسمعته یناجی ربّه و هو یقول: اللّهمّ یا من خصّنا بالکرامة و وعدنا بالشفاعة و خصّنا بالوصیّة و اعطانا علم ما مضی و علم ما بقی و جعل افئدة من الناس تهوی الینا اغفرلی و لاخوانی و زوّار قبر ابی الحسین الذین انفقوا اموالهم و اشخصوا ابدانهم رغبة فی برّنا و رجاء لما عندک فی صلتنا و سرواً ادخلوه فی نبیّک و اجابة منهم لامرنا و غیظا ادخلوه علی عدونا اردوا بذلک رضاک فکافهم عنا بالرضوان و اکلاهم باللیل و النهار... وارحم تلک الاعین التی جرّت دموعها رحمة لنا و ارحم تلک القلوب التّی جزعت و احترقت لنا و ارحم تلک الصرحة التی کانت لنا... فمازال یدعو و هو ساجد به هذا الدعاء...».

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان