تبیان، دستیار زندگی
«آنها در میان بادهاى کشنده و آب سوزان قرار دارند * و در سایه دودهاى متراکم و آتش زا * سایه اى که نه خنک مى باشد، و نه مفید و آرام بخش
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

سخنی از آتش جهنم و اهلش

جهنم


خداوند مى فرماید: «ما براى کسى که قیامت را انکار کند آتش سوزانى مهیا کرده ایم» (وَ أَعْتَدْنا لِمَنْ کَذَّبَ بِالسّاعَةِ سَعِیراً). آن گاه توصیف عجیبى از این آتش سوزان کرده، مى گوید: «هنگامى که این آتش آنها را از راه دور ببیند چنان به هیجان مى آید که صداى وحشتناک و خشم آلود او را که با نفس زدن شدید همراه است، مى شنوند»! (إِذا رَأَتْهُمْ مِنْ مَکان بَعِید سَمِعُوا لَها تَغَیُّظاً وَ زَفِیراً).


قرآن کریم آتش جهنّم را چگونه توصیف کرده است؟

پاسخ این سۆال را مى توان از آیات 29ـ33 سوره «مرسلات» بدست آورد، خداى متعال مى فرماید: «رهسپار شوید به سوى سایه اى از دودهاى خفه کننده آتش که داراى سه شعبه است»! (انْطَلِقُوا إِلى ظِلّ ذِی ثَلاثِ شُعَب).

شاخه اى از بالاسر، و شاخه اى از طرف راست، و شاخه اى از طرف چپ، و به این ترتیب از هر طرف این دود غلیظ مرگبار آنها را احاطه مى کند، و در کام خود فرو مى برد.

«اما سایه اى که آرام بخش نیست، و هرگز دوزخیان را از شعله هاى آتش جلوگرى نمى کند» (لا ظَلِیل وَ لا یُغْنِی مِنَ اللَّهَبِ).چه این که خود برخاسته از آتش است.

ممکن است تعبیر به ظلّ؛  «سایه» این تصور را ایجاد کند که در آنجا سایه اى وجود دارد که از سوزندگى شعله هاى آتش، کمى مى کاهد، ولى این آیه بر این پندار غلط خط بطلان مى کشد، و مى گوید: این سایه هرگز آن سایه اى را که شما تصور مى کنید نیست، سایه اى است سوزان و خفقان آور، و برخاسته از دودهاى غلیظ آتش که مى تواند گرماى شعله ها را کاملاً منعکس کند.

شاهد این سخن، آیات سوره «واقعه» است که درباره «اصحاب الشمال» مى فرماید: فِی سَمُوم وَ حَمِیم * وَ ظِلّ مِنْ یَحْمُوم * لا بارِد وَ لا کَرِیم: «آنها در میان بادهاى کشنده و آب سوزان قرار دارند * و در سایه دودهاى متراکم و آتش زا * سایه اى که نه خنک مى باشد، و نه مفید و آرام بخش».( واقعه، آیات 42 ـ 44)

بعضى گفته اند: این شعبه هاى سه گانه بازتابى است از تکذیب هاى سه گانه آنها نسبت به اساس دین، یعنى «توحید»، «نبوت» و «معاد» زیرا تکذیب معاد از تکذیب نبوت و توحید جدا نیست.

و بعضى گفته اند: اشاره اى است به مبدأهاى سه گانه گناه «قوه غضبیه»، «شهویه» و «وهمیه» آرى، آن دود تاریک تجسمى است از تاریکى هاى شهوات: ز تاریکى خشم و شهوت، حذر کن!که از دود آن، چشمِ دل تیره گردد!

                  غضب چون در آید، رود عقل بیرون           هوا چون شود چیره، جان خیره گردد!

براى آتش دوزخ، «زفیر» قائل شده، یعنى شبیه آن حالتى که انسان نَفَس را در سینه فرو مى برد، آنچنان که دنده ها به طرف بالا رانده مى شوند و این معمولاً در حالى است که انسان بسیار خشمگین مى گردد

آن گاه در توصیف دیگرى از آن آتش سوزان مى افزاید: «جرقه هائى از خود بیرون مى دهد مانند یک کاخ عظیم»! (إِنَّها تَرْمِی بِشَرَر کَالْقَصْرِ). نه همچون جرقه هاى آتش این دنیا که گاه به اندازه سر سوزنى بیش نیست.

تعبیر به قصر؛ «کاخ» در اینجا تعبیر پر معنائى است، شاید تصور شود مناسب تر این بود که گفته شود: جرقه هائى همچون کوه، ولى نباید فراموش کرد کوه ها  ـ همان گونه که در آیات قبل اشاره شد ـ منبع انواع برکات است و سرچشمه هاى آب فرات و گوارا، این قصرها و کاخ هاى ستمکاران هستند که منشأ شعله هاى سوزان و آتش هاى شرر بارند!

در آیه بعد، به توصیف دیگرى از شراره ها و جرقه هاى این آتش سوزان پرداخته، مى فرماید: «آنها همچون شترهاى زرد رنگى هستند» (کَأَنَّهُ جِمالَتٌ صُفْرٌ).

«جِمالَتٌ» جمع «جمل» به معنى «شتر» است (مانند حجر و حِجارة) و «صُفْر» (بر وزن قفل) جمع «أصفر» به معنى چیزى است که زرد رنگ باشد و گاه به رنگ هاى تیره و متمایل به سیاه نیز اطلاق شده، ولى در اینجا مناسب همان معنى اول است زیرا جرقه هاى آتش زرد متمایل به سرخ است.

در آیه قبل، این جرقه ها از نظر حجم، به کاخ بزرگ تشبیه شده بود، و در این آیه، از نظر کثرت، رنگ، سرعت حرکت و پراکنده شدن به هر سو به گروهى از شتران زرد رنگ تشبیه شده که به هر سو روانند.

جائى که جرقه ها این چنین باشد، پیدا است خود آن آتش سوزان چگونه است؟ و در کنار آن چه عذاب هاى دردناک دیگرى قرار گرفته؟( تفسیر نمونه، جلد 25، صفحه 415)

جهنم شیطان عذاب زنجیر فریاد

اوصاف جهنّم

قرآن وضع دوزخ و اهل آن را چگونه توصیف کرده است؟

پاسخ این سۆال را مى توان با توجه به آیات 11 - 14 سوره «فرقان» بدست آورد.

خداوند مى فرماید: «ما براى کسى که قیامت را انکار کند آتش سوزانى مهیا کرده ایم» (وَ أَعْتَدْنا لِمَنْ کَذَّبَ بِالسّاعَةِ سَعِیراً).

آن گاه توصیف عجیبى از این آتش سوزان کرده، مى گوید: «هنگامى که این آتش آنها را از راه دور ببیند چنان به هیجان مى آید که صداى وحشتناک و خشم آلود او را که با نفس زدن شدید همراه است، مى شنوند»! (إِذا رَأَتْهُمْ مِنْ مَکان بَعِید سَمِعُوا لَها تَغَیُّظاً وَ زَفِیراً).

در این آیه تعبیرات متعدد گویائى است که، از شدت این عذاب الهى خبر مى دهد:

1 ـ نمى گوید: آنها آتش دوزخ را از دور مى بینند، بلکه مى گوید: آتش آنها را مى بیند، گوئى چشم و گوش دارد، چشم به راه دوخته و انتظار این گنهکاران را مى کشد!

2 ـ نیاز به این ندارد که آنها نزدیک آن شوند، تا به هیجان در آید، بلکه از فاصله دور ـ که طبق بعضى از روایات یک سال راه است ـ از خشم، فریاد مى زند.

3 ـ از این آتش سوزان، توصیف به «تغیّظ» شده است، و آن عبارت از حالتى است که انسان، خشم خود را با نعره و فریاد آشکار مى سازد.

4 ـ براى آتش دوزخ، «زفیر» قائل شده، یعنى شبیه آن حالتى که انسان نَفَس را در سینه فرو مى برد، آنچنان که دنده ها به طرف بالا رانده مى شوند و این معمولاً در حالى است که انسان بسیار خشمگین مى گردد.

مجموع این حالات نشان مى دهد: آتش سوزان دوزخ، همچون حیوان درنده گرسنه اى که در انتظار طعمه خویش است، انتظار این گروه را مى کشد (پناه بر خدا)

این وضع دوزخ است به هنگامى که آنها را از دور مى بیند، اما وضع آنها در آتش دوزخ را چنین توصیف مى کند: «هنگامى که در مکان تنگ و محدودى از آتش ـ در حالى که در غل و زنجیرند ـ افکنده شوند فریاد واویلاشان بلند مى شود» (وَ إِذا أُلْقُوا مِنْها مَکاناً ضَیِّقاً مُقَرَّنِینَ دَعَوْا هُنالِکَ ثُبُوراً)

این به خاطر کوچک بودن دوزخ نیست چرا که طبق آیه 30 سوره «ق» «هر چه در قیامت، به جهنم مى گوئیم: آیا پر شده اى؟ باز بیشتر طلب مى کند» (یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِید)

بنابراین، مکان وسیعى است اما آنها را در این مکان وسیع آنچنان محدود مى کنند که طبق بعضى از روایات، وارد شدنشان در دوزخ همچون وارد شدن میخ در دیوار است!

آن گاه در توصیف دیگرى از آن آتش سوزان مى افزاید: «جرقه هائى از خود بیرون مى دهد مانند یک کاخ عظیم»! (إِنَّها تَرْمِی بِشَرَر کَالْقَصْرِ).نه همچون جرقه هاى آتش این دنیا که گاه به اندازه سر سوزنى بیش نیست

ضمناً، واژه «ثُبُور» در اصل به معنى «هلاک و فساد» است، و به هنگامى که انسان در برابر چیز وحشتناک و مهلکى قرار مى گیرد، گاهى فریاد «وا ثبورا»! بلند مى کند، که مفهومش «ای مرگ بر من» است.

اما به زودى به آنها گفته مى شود: «امروز یک بار «وا ثبورا» نگوئید، بلکه بسیار ناله «وا ثبورا» سر دهید» (لاتَدْعُوا الْیَوْمَ ثُبُوراً واحِداً وَ ادْعُوا ثُبُوراً کَثِیراً)

و در هر حال، این ناله شما به جائى نخواهد رسید و مرگ و هلاکى در کار نخواهد بود، بلکه باید زنده بمانید، و مجازات هاى دردناک را بچشید.

این آیه در حقیقت شبیه آیه 16 سوره «طور» است که مى فرماید: اصْلَوْها فَاصْبِرُوا أَوْ لاتَصْبِرُوا سَواءٌ عَلَیْکُمْ إِنَّما تُجْزَوْنَ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ: «در آتش دوزخ بسوزید، مى خواهید شکیبائى کنید یا نکنید، براى شما تفاوتى نمى کند، شما جزاى اعمال گذشته خود را مى بینید»

در این که گوینده این سخن با کافران کیست؟

قرائن نشان مى دهد، فرشتگان عذابند چرا که سر و کارشان با آنها است.

و اما این که چرا به آنها گفته مى شود: یک بار «وا ثبورا» نگوئید، بلکه بسیار بگوئید، ممکن است به خاطر این باشد که عذاب دردناک آنها موقتى نیست که با گفتن یک «وا ثبورا» پایان یابد، بلکه، باید در طول این مدت همواره این جمله را تکرار کنند.

به علاوه، مجازات الهى درباره این ستمگران جنایتکار آنچنان رنگارنگ است که در برابر هر مجازاتى، مرگ خود را با چشم مى بینند و صداى «وا ثبورا» ایشان بلند مى شود، و گوئى مرتباً مى میرند و زنده مى شوند.( تفسیر نمونه، جلد 15، صفحه 47)

فرآوری: محمدی

بخش قرآن تبیان


منبع  سایت آیت الله مکارم شیرازی