6 دهه جنایت، 60 سال مقاومت

سینمای فلسطین نقش تاریخی سیاسی خود را ایفا کرده است

سینمای فلسطین در مقایسه با سایر ممالک عرب جوانتر به نظر می‌رسد، اما ساخته شدن بیش از 800 فیلم درباره فلسطین و مردم آن و درخشش سینمای این کشور در سال‌های اخیر سینمای فلسطین در منطقه خاور میانه متمایز کرده است.

رویدادهای سیاسی درمنطقه خاورمیانه و به ویژه سرزمین‌های اشغالی دربیش از شش دهه اخیرتاثیری شگرف بر سینمای فلسطین داشته و استعمار همواره مانعی بزرگ بر سر راه توسعه طبیعی بخش‌های مختلف جامعه فلسطین از جمله سینمای این کشور مظلوم بوده است.

با وجود تمام رویدادهای مهم سیاسی 60 سال اخیر ازجمله اشغال فلسطین و جنگ‌های اعراب و اسرائیل، سینمای فلسطین همواره تلاش کرده خود را از تاثیرات مخرب بیرونی این اتفاق‌ها مصون نگه دارد و در کنار تمام مصائب و مشکلات همچنان زنده و پایدار بماند.

جالب اینکه به رغم تمام محدودیت‌ها و کمبود امکانات اولیه و زیرساختی فیلم و سینما، فلسطین در سال‌های اخیر جایگاهی ویژه برای خود در صنعت سینمای جهان عرب و البته سطح بین‌المللی دست و پا کرده و حتی تا آستانه کسب اسکار هم پیش رفته است. گرچه درخشش در جشنواره‌های معتبر جهانی شاید دیگر برای سینمای فلسطین عادی شده باشد.

ریشه سینمای فلسطین را می‌توان در سال 1935 و نخستین فیلم کوتاه مستند تاریخ این کشور جستجو کرد که به ماجرای سفر پادشاه عربستان به این کشور می‌پرداخت. این فیلم را ابراهیم سرهان تهیه و تولید کرده بود که بعدها یک فیلم بلند داستانی به نام "رویاهایی که به حقیقت می‌پیوندد" و یک مستند درباره احمد حلمی پاشا هم تهیه کرد.

استودیو فیلمسازی فلسطین سال 1945 تاسیس شد و در نخستین قدم فیلم داستانی "در شب جشن" را تهیه و تولید کرد. اما با تمام اینها سینما در فلسطین به خاطر مشکلات سیاسی ناشی از ظهور رژیم صهیونیستی نتوانست نقش یک پدیده اجتماعی فرهنگی را ایفا کند و سانسور استعمار بریتانیا هم مزید بر علت شد تا فیلم‌های مهمتر کمتر به سینماهای این کشور راه یابند.

بنابراین تولید و نمایش فیلم به خاطر فقر امکانات زیربنایی در واقع به امری شخصی تبدیل و علاوه بر آن بحران‌های سیاسی پیاپی هم مزید بر علت شد تا پس از اشغال این کشور به دست نیروهای رژیم صهیونیستی، دیگر نشانی از سینمای فلسطین نباشد و از 1948 تا 1967 فیلمی در این سرزمین تولید نشود.

در این سال‌ها بود که سینمای جهان عرب توجه خود را به وضعیت مردم فلسطین معطوف کرد و فیلم‌هایی درباره اوضاع سیاسی فلسطین تولید شد. اما مشکل این بود که فیلم‌ها در واقع تصویرگر سیاست‌های رسمی رژیم‌های عرب در قبال فلسطین و رژیم صهیونیستی بودند و تابلویی واقعی از آنچه بر مردم مظلوم این کشور می‌رود.

پیامد جنگ ژوئن 1967 و ورود غاصبانه ارتش رژیم صهیونیستی به کرانه باختری رود اردن و نوار غزه کنار هم قرار گرفتن دوباره تمام فلسطینی‌ها و بازیابی هویت ملی آنها بود. فلسطینی‌ها از آن پس دوشادوش هم به وظیفه حفظ هویت ملی عمل کرده و فعالیت‌های آزادیخوانه خود را از سر گرفتند.

اینجا بود که سینمای فلسطین هم وارد دوره تازه حیات خود شد و فعالیت عکاسان و فیلمسازان این کشور بر ضرورت حفظ تصاویر مقاومت ملت مظلوم فلسطین برای ثبت در تاریخ تاکید کرد. تاسیس واحد فیلم فلسطین و ساخته شدن نخستین مستند این کشور "بدون راه حل صلح‌آمیز" در سال 1968 به کارگردانی مصطفی ابوعلی نخستین نتایج این روند بود.

در این دوره سینمای فلسطین نقشی اساسی در اطلاع‌رسانی اوضاع نابسامان مردم این کشور و مقاومت سرسختانه در برابر تجاوزهای رژیم صهیونیستی داشت و در واقع هدف سینمای فلسطین هم به تصویر کشیدن رنج مردم این کشور و نشان دادن آن به تمام مردم دنیا بود.

گرچه فیلم‌های فلسطینی را نباید به دلایل متعدد از نظر زیبایی‌شناسانه و فنی مورد ارزیابی و تحلیل قرار داد، اما این فیلم‌های توانسته‌اند با حضور در جشنواره‌های معتبر بین‌المللی، هفته‌های فیلم فلسطین در گوشه و کنار دنیا و نمایش در اکران‌های خصوصی و عمومی نقش سیاسی خود را در نشان دادن اوضاع جاری در فلسطین به خوبی ایفا کنند.

یکی دیگر از پیامدهای جنگ ژوئن 1967 ظهور جریان‌های نوین در سینمای جهان عرب و تولید فیلم‌های فراوان درباره فلسطین بود. مثلا در مصر فیلمسازانی چون علی عبدالخالق، یوسف شاهین و توفیق صالح برای فلسطینیان فیلم ساختند و فیلمسازان سرشناس و بین‌المللی چون ژان لوک گدار و کاستا گاوراس با آثار خود با این مردم ستمدیده اظهار همدردی کردند.

از جمله فیلم‌هایی که در اوایل هزاره سوم سینمای فلسطین را بیش از پیش به جهانیان شناساند و تصویری نسبتا دقیق از شرایط امروز آنان به دنیا ارائه داد می‌توان "مداخله الهی" الیا سلیمان 2002 و "اینک بهشت" هانی ابو اسد 2005 را نام برد که اولی از جشنواره کن جایزه گرفت و دومی نامزد اسکار و برنده جایزه گلدن گلوب بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان شد.

سینمای فلسطین امروز هم به مدد چهره‌های تاثیرگذار و نه موسسات و بخش‌های دولتی و خصوصی به حیات خود ادامه می‌دهد و این سینما برای ادامه بقا به بودجه کافی، سالن‌های نمایش، تجهیزات پیشرفته و منابع انسانی نیاز دارد.