عاملی برای مجرد ماندن !
تجمل گرایی عامل سقوط انسان و اجتماع است. انسان تجمل‌گرا به حق خود قانع نیست و سعی میکند از هر راهی که می‌تواند زندگی تجملی را ادامه دهد و لازمه این تجمل گرایی گناهان نظیر حق‌الناس است.
عامل سقوط انسان و جامعه
پی‌آمدهای تجمل گرایی در قرآن
زندگی تجمّلی، زندگی چشم و هم چشمی و مصرفی و زندگی توأم با اسراف و تبذیر، انسان و اجتماع را نابود می‌سازد. امیرالمۆمنین«سلام الله‌علیه» می‌فرمایند: زندگی تجمّلی، انسان را به سقوط میکشاند.
آنچه انسان را در دنیا و آخرت، ذلیل و خار میکند، موجب ضعف عصب و افسردگی است و آدمی را می رساند به آنجا که مجبور است در مقابل هر کس و ناکسی متواضع شود و گردن کج کند، زندگی تجمّلی و همراه با اسراف و تبذیر است.
«وَ أَصْحابُ الشِّمالِ ما أَصْحابُ الشِّمالِ، فِی سَمُومٍ وَ حَمِیمٍ، وَ ظِلٍّ مِنْ یَحْمُومٍ، لا بارِدٍ وَ لا کَرِیمٍ، إِنَّهُمْ کانُوا قَبْلَ ذلِکَ مُتْرَفِینَ، وَ کانُوا یُصِرُّونَ عَلَى الْحِنْثِ الْعَظِیم» [واقعه / 46-41]
دست چپی‌ها در روز قیامت چقدر شومند. رسوایی و نامه عملشان به دست چپشان و بالأخره در صف کفّار و منافقین و فجّار هستند. به واسطه تجمّل گرایی‌ها در دنیا که منجر به گناهان بزرگ بزرگ شده است، زیر دود و هُرم جهنّم، به سر می‌برند.
قرآن شریف، راجع به آن ملّتی که تجمّل گرا باشد، می فرماید: وقتی که تجمّل گرایی در میان مردم زیاد شد، استحقاق عقوبت پیدا می کنند و بالأخره نابود می شوند.
«وَ إِذا أَرَدْنا أَنْ نُهْلِکَ قَرْیَةً أَمَرْنا مُتْرَفِیها فَفَسَقُوا فِیها فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْناها تَدْمِیرا» [اسراء / 16]
لازمه تجمّل گرایی گناهانی نظیر حقّ النّاس است. زیرا انسان تجمّل گرا، به حق خود قانع نیست و سعی میکند از هر راهی که می‌تواند، زندگی تجمّلی را ادامه دهد. مجالس تشریفاتی و توأم با گناهان بزرگ، اختلاط بین زن و مرد، بدحجابی، بی حجابی و فساد اخلاقی، ناشی از تجمّل گرایی است.
ملّت تجمّل گرا مستحق عذاب می شود و این ملت نابود است. ملّتی که نگرانی، افسردگی و ضعف عصب داشته باشد و نیز ملّتی که مبتلا به گناه است، نابود شده است.
تجمّل گرایی، مانع ازدواج شده است. قضیّه عزوبت و تجرّد که خیلی مصیبت درست کرده، ناشی از این است که وقتی جوان به خواستگاری میرود، خانواده عروس، سۆال‌های نامربوطی از او می‌پرسند که اگر نتواند نظر آنان را در تجهیز تجمّلات تأمین کند، به او جواب رد می‌دهند. به همین جهت سنّ دخترها و پسرها بالا رفته و نتوانسته‌اند ازدواج کنند
خسارات ناشی از تجمّل گرایی
بیماری‌های روحی روانی که امروزه بسیاری به آن مبتلا شده‌اند، ناشی از تجمّل گرایی است. در زمان جوانی ما این تجمّلات و تشریفات نبود و مردم ساده زیست بودند، این افسردگی‌ها و بیماری‌های عصبی هم وجود نداشت. اختلافات خانوادگی و افزایش طلاق و نیز مرگ‌های ناگهانی از همین ناحیه سرچشمه می‌گیرد. زندگی‌های امروزه، نشاط و شادابی ندارد و لذا زندگی نیست، مرگ تدریجی است.
رواج فساد اخلاقی و کردار زشت برخی جوانان در مدگرایی که مبالغ فراوانی برای آن هدر میرود، در اثر تجمّل‌گرایی است.
تجمّل گرایی، مانع ازدواج شده است. قضیّه عزوبت و تجرّد که خیلی مصیبت درست کرده، ناشی از این است که وقتی جوان به خواستگاری می رود، خانواده عروس، سۆال‌های نامربوطی از او می‌پرسند که اگر نتواند نظر آنان را در تجهیز تجمّلات تأمین کند، به او جواب رد می‌دهند. به همین جهت سنّ دخترها و پسرها بالا رفته و نتوانسته‌اند ازدواج کنند.
چرا کمی در این آیه «وَ الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً»[6] تأمل نمی کنیم؟! چرا آن را سرلوحه زندگی خود قرار نمی دهیم؟!
با کمال تأسف می بینیم که امروزه غریی‌ها ساده زیست تر از ما هستند. آن‌ها ساده زیستی را از اسلام گرفته‌اند و در حالی که از نظر پایه و ریشه و ارز و پشتوانه، بسیار عالی و از نظر صنعت، بسیار مقتدر و پیشرفته هستند، اما زندگی آنان بسیار ساده است. یعنی به آنچه اسلام می گوید، عمل می‌کنند.
اسلام میگوید: «أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّة»[فرقان / 67] می‌فرماید: شما باید هم از نظر اسلحه و هم از نظر مالی، در مقابل دشمن، قدرتمند باشید. به جای این‌که ما به این آیه عمل کنیم، غربی‌ها عمل کرده‌اند و ما این‌گونه دستورات اسلام را فراموش کرده‌ایم.
ده سال، پیامبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» و پنج سال، أمیراألمۆمنین«سلام‌الله علیه» حکومت کردند و اقتصاد حکومت آنان سالم و عاری از کمبود و نارسایی بوده است. زیرا هم مردم و هم حکومت، تجمّل، اسراف، تبذیر و حیف و میل نداشته‌اند. داستان خاموش کردن شمع بیت‌المال توسط أمیرالمۆمنین، هنگامی که طلحه و زبیر کار خصوصی داشتند، خود شاهد این ادّعا است. تعاون آن حضرت نیز به گونه‌ای بود که طی بیست و پنج سال خانه‌نشینی، بیست و شش مزرعه برای فقرا و تقویت اسلام، آباد و وقف کردند.
پی‌آمدهای تجمل گرایی
1ـ تباهی سرمایه‌های مادی
باید دانست اسلام از گرایش فطری بشر به زیبایی آگاه است. به همین دلیل برآوردن این نیاز طبیعی و فطری را در محدوده شریعت و عقل مورد تأیید قرار می‌دهد، ولی فراتر از این محدوده را نهی کرده است؛ زیرا هدر دادن ثروت و اموال برای امور واهی مانند تجمل‌گرایی مجاز نیست. امام رضا(علیه‌السلام) در روایتی فرموده است:
«ان الله یبغض القیل و القال و اضاعة المال و اکثرة السۆال»
خداوند قیل و قال (گفتار بیهوده) و تباه سازی اموال و درخاست کردن فراوان را دوست نمی‌دارد.[تحف العقول،ص 326]
قرآن کریم نیز درباره حفظ امال و تباه نکردن آن می‌فرماید:
«وَلاَ تُۆْتُواْ السُّفَهَاء أَمْوَالَکُمُ الَّتِی جَعَلَ اللّهُ لَکُمْ قِیَاماً »
اموال خود را که خدا آن را مایه پایداری و برپا بودن شما قرار داده است، به دست سفیهان نسپارید.
خداوند در جمله « الَّتِی جَعَلَ اللّهُ لَکُمْ قِیَاماً»می‌فرماید قوام زندگانی و اجتماعتان به سرمایه‌های شما است و بدون آن نمی‌توانید کمر راست کنید. پس آن را به دست سفیهان نسپارید.
از این تعبیر، اهمیتی که اسلام برای مال و حفظ آن قایل است، به خوبی روشن می‌شود.
2ـ زمینه‌سازی برای گناهان
تجمل‌گرایی، زمینه را برای انجام بسیاری از گناهان مانند: غرور، حسد، طمع، شهوت پرستی و کینه‌توزی آماده می‌سازد. خدای متعال می‌فرماید:
«همانا بدانید که زندگانی دنیا، بازیچه و سرگرمی کودکانه است و آرایش و تفاخر و خودستایی با یکدیگر و حرص افزودن بر مال و فرزندان است... دنیا جز متاع فریب و غرور چیزی نیست».[سوره حدید ، آیه 20]
امیرالمۆمنین علی(علیه‌السلام) در تفسیر آیه 83 سوره قصص
« تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا »[سوره قصص ، آیه 83]
آن خانه آخرت را برای کسانی قرار می‌دهیم که نمی‌خواهند در زمین برتری جویی و تبه‌کاری کنند.
فرموده است:
اگر کسی از این که بند کفش او بهتر از بند کفش دوستش باشد، خرسند شود، داخل عنوان این آیه می‌شود. (او از کسانی به شمار میرود که خواهان برتری‌اند).[تفسیر نورالثقلین ،ج 4]
در روایت دیگری از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) آمده است:
«هر کس لباسی بپوشد و در آن اظهار بزرگی کند، خداوند به وسیله آن او را از لب دوزخ فرو می‌کشد و او همراه قارون خواهد بود».[مکارم اخلاق ، ص 495]
این دو روایت، افرادی را دربرمی‌گیرد که به انگیزه تفاخر یا تجمل، چنین کنند.
3ـ گسترش فقر در جامعه بی‌توجهی به میانه‌روی در دخل و خرج زندگی و پرداختن به تجملات، زمینه‌های پیدایش فقر را فراهم می‌آورد. در یک زندگی اقتصادی و سالم، درآمد شخص یا جامعه از هزینه آن کمتر نیست یا دست کم با آن برابر است.
امام علی(علیه‌السلام) درباره اندازه نگه‌داشتن خرج زندگی و زیاده روی در مصرف می‌فرماید: اندازه نگه‌داشتن در معیشت، سبب فقر و نیازمندی انسان می‌شود.[بحار، ج 71،ص 347]
امیرالمۆمنین علی(علیه‌السلام) برای جلوگیری از پدید آمدن چنین وضعیتی می‌فرماید:
«خدای سبحان، روزی فقیران را در مال و توانگری قرار داده است. پس هر جا بینوایی گرسنه است، حق او در سفره رنگین اغنیا است و خدای متعال از توانگران بازخواست خواهد کرد».[نهج البلاغه ، حکمت 328]
4ـ تبدیل ارزش به ضد ارزش در جامعه‌أی که تمام تلاش اعضای آن، دست‌یابی به تجملات بی‌حد و حصر باشد، دیگر مفاهیمی چون زهد، قناعت، انفاق وایثار هیچ جایگاهی نخواهد داشت؛ زیرا همه این ارزش‌ها مخالف خاست و میل آنان است و هیچ کدام برای آن‌ها ارشی ندارند. تجمل پرستی در میل درونی انسان به اندوختن مال و زینت‌های مادی ریشه دارد. خداوند در قرآن می‌فرماید:
«موسی(علیه‌السلام) گفت: پروردگار ما! تو فرعون و اشراف وابسته او را در زندگی دنیا، زیور و دارایی داده‌ای که با آن، مردمان ما را از راه تو گمراه کنند. خدایا! دارایی آنان را نابود ساز».[10]
امام رضا(علیه‌السلام) درباره این گونه افراد فرموده است:
«مال دنیا جمع نمی‌شود مگر با پنج خصلت، بخل بسیار و آرزوهای دراز و چیرگی آزمندی (برانسان) و ترک صله رحم (و رسیدگی به بستگان تنگ دست) و دنیا پرستی و فراموش کردن آخرت».[11]
5- ورشکستگی و بدهکاری
دل‌های تشنه‌ای که در حسرت جرعه‌ای از سراب تجملات، به قناعت و میانه‌روی پشت کنند، روز به روز بدهکارتر می‌شوند و تا پایان عمر احساس بی‌نیازی نخواهند کرد.
امام کاظم(علیه‌السلام) می‌فرماید:
«کسی که میانه‌روی داشته باشد و قناعت کند، نعمت‌ها (و اموال) خود را از دست نخواهد داد. در مقابل، کسی که اسراف و تبذیر کند، نعمت‌ها را از دست می‌دهد (و محتاج دیگران می‌شود)».[21]
6- عذاب الهی
یکی دیگر از پی‌آمدهای سوء تجمل‌گرایی عذاب دردناک خداوند در فردای قیامت است که دامن‌گیر تجمل‌پرستان خواهد شد؛ زیرا قیامت، سرای حساب رسی به تک تک اعمال بندگان خدا خواهد بود و در برابر هر عملی که بندگان انجام داده باشند، ثواب یا عقابی داده خواهد شد.
زمینه‌سازی برای گناهان تجمل‌گرایی، زمینه را برای انجام بسیاری از گناهان مانند: غرور، حسد، طمع، شهوت پرستی و کینه‌توزی آماده می‌سازد. خدای متعال می‌فرماید: «همانا بدانید که زندگانی دنیا، بازیچه و سرگرمی کودکانه است و آرایش و تفاخر و خودستایی با یکدیگر و حرص افزودن بر مال و فرزندان است... دنیا جز متاع فریب و غرور چیزی نیست»
امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرماید:
«هر ساختمانی که بیش از احتیاج باشد، در روز قیامت بر دوش صاحبش خواهد بود.»[24]
این سخن بدان معناست که خدا در فردای قیامت درباره این کار از او حساب و کتاب پس خواهد گرفت و در واقع، وی با این کارها بار گناهانش را سنگین‌تر کرده است.
در روایتی که امام کاظم(علیه‌السلام) از پدرانش و آنان از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) نقل کرده‌اند، چنین می‌خوانیم:
هر چه بنده‌ای خود را به سلطان ستم‌کار نزدیک و نزدیک‌تر کند، از خداوند دور و دورتر شده است و هر چه مال و ثروتش بیشتر شود، حساب و کتابش نزد خداوند سخت‌تر می‌شود».[25]
راهکار پیشگیری از سقوط تجمّل گرایی
راهکار پیشگیری از این سقوط نیز بازگشت به قناعت و ساده‌زیستی است. سرمشق گرفتن از سیره اهل بیت«علیهم‌السّلام»، مانع سقوط است. البته از ما انتظار ندارند که مثل آن بزرگواران باشیم، زیرا نمی‌توانیم به اندازه ایشان قناعت و ساده‌زیستی داشته باشیم، بلکه باید از آن ذوات مقدّس ها سرمشق بگیریم.
«و لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَة لمن کان یرجو الله بل یوم الآخر» [احزاب / 21]
هرکه آرزوی رسیدن به خداوند را دارد و هرکه طالب بهشت و برخورداری از نعمت‌های اخروی است، باید اهل بیت «علیهم‌السّلام» را اسوه قرار دهد و در حدّ توان سعی نماید شیوه زندگی خویش را به سیره آنان شبیه سازد. اگر دولت و ملت، اراده کنند، می‌توانند در مدت کمی وضعیت را تغییر دهند و قناعت و ساده زیستی را در جامعه حاکم سازند تا از نابودی بیشتر و خسارات بالاتر، پیشگیری شود. کسی تصوّر نکند نمی‌شود، اگر بخواهیم حتماً درست می‌شود.
فرآوری : زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منابع :
سایت حوزه
اندیشه قم
بیانات آیت الله مظاهری در سایت شخصی ایشان
