چند تا بچه کافیه؟

زنی سی ساله هستم، متاهل و تک فرزند. من و همسالانم از متولدین دهه شصت هستیم. دوره ای که اوج جنگ بود و افزایش قربانیان در جبهه های جنگ باعث شده بود که سیاست چند فرزندی و ترویج تولد بیشتر فرزندان، در برنامه کاری کشور قرار گیرد. اما والدین من مانند برخی دیگر از هم دوره ای های خود همواره علاقمند به داشتن خانواده ای سه نفره بودند چرا که تصورشان بر این بود که با یک فرزند می توان زندگی مرفه تر و آسوده تری داشت، بیشتر به فعالیتهای اجتماعی پرداخت، بیشتر تفریح کرد، بیشتر استراحت کرد و کمتر دچار تنش شد.

در طی سالهای کودکی و نوجوانی و حتی جوانی ام همواره از این تصمیم والدین خود بسیار خرسند بودم چرا که هر آنچه در این زندگی سه نفره وجود داشت به طور مستقیم یا غیر مستقیم، برای من و مربوط به من می شد. در زمانه ای که عمده افراد جامعه از لحاظ مالی در مضیقه بودند، از لحاظ خورد و خوراک ساده زیست بودند ، لباسهای معمولی می پوشیدند و ..خانواده ما به خاطر درآمد نسبتا خوب پدرم و همچنین کم جمعیت بودنش، دارای امکانات بسیار خوبی بود و به تبع آن من هم به نسبت همسالان خود همیشه بهترینها را داشتم و حتی بسیاری از همسالانم حسرت زندگی مرفه مرا داشتند.

به همین منوال دوران تحصیل را در بهترین مدارس گذراندم، وارد دانشگاهی بسیار خوب شدم، ازدواجی موفق داشتم و صد البته با جهیزیه ای بسیار خوب و چشم گیر راهی خانه بخت شدم و  باز هم همواره از این تصمیم والدین خود بسیار راضی و خرسند بودم چرا که باز هم همه چیز مال من بود. فرزند دار شدم و مسلما بهترین سیسمونی را هم کسب کردم.

الان در سی سالگی به سر می برم و فرزندم کم کم به سمت مستقل شدن پیش می رود و طبیعتا دغدغه های من هم کمتر شده و اوقات فراغتم افزایش یافته اما....

اما تنها کسانی که می توام دایما با آنها مراوده داشته باشم والدینم هستند که آنها هم در آستانه سالخوردگی بوده و با انواع بیماری ها کم کم دست و پنجه نرم می کنند و مسلما نمی توانند تمام اوقات من را پر کنند.

از تنهایی نفس گیر رنج می برم چرا که نه خواهری دارم و نه برادری. گاهی روزها پشت سر هم می گذرد و حتی صدای تلفن خانه مان هم به صدا در نمی آید و حتی کسی نیست که زنگ در خانه ام را بزند چون من تنهای تنها هستم و سایر همسالانم مثل دختر دایی و دختر عمه و .. هر کدام وارد زندگی زناشویی خود شده و مشغله های خاص خود را دارند.

گاه از این همه تنهایی و نداشتن تکیه گاه عاطفی بسیار رنجیده  شده و احساس خلا می کنم و فکر اینکه روزی والدینم را از دست دهم مرا به ترسی دهشت بار وارد می کند و این روزهاست که آرزو می کنم ای کاش والدینم به جز تامین نیازهای مادی من و آینده نگری در زمینه پشتوانه های مالی برای من، فکری هم به حال تنهایی ها و خلاهای عاطفی این دوران من کرده بودند...

اکنون در انتظار تولد فرزند دومم هستم و علی رغم اینکه می دانم تربیت و بزرگ کردن یک فرزند جدید بسیار سخت و وقت گیر و گاه طاقت فرسا است اما دوست ندارم فرزند اولم هم سرنوشتی مانند من داشته باشد و همواره با تنهایی مانوس باشد....

مسئله تک فرزندی موضوع جدیدی نیست اما شاید هیچ زمان به این اندازه در خانواده های ایرانی مطرح نشده باشد. بیشتر زوج های جوان پس از گذشت چند سال از زندگی مشترک، تصمیم به بچه دار شدن می گیرند و ترجیح می دهند جمع خانواده 3 نفره خود را محفوظ نگه دارند.

از طرف دیگر امروزه سن ازدواج جوانان رو به افزایش گذاشته است و طبعا در چنین وضعیتی فاصله سنی بین والدین و فرزندان هم زیاد می‌شود؛ نكته دیگری كه در این میان مطرح می‌شود این است كه با توجه به شرایط زندگی امروز خیلی از پدر و مادر‌ها ترجیح می‌دهند تنها یك فرزند داشته باشند، در اینجا جوانب دیگری هم مطرح می‌شود كه والدین باید قبل از تصمیم‌شان به آن توجه كنند چرا كه این مسایل به ظاهر ساده زندگی آنها و فرزندان‌شان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

بیشتر زوج های شاغل مجبور به سپردن فرزند دختر یا پسر خود به مهدکودک می شوند. آن ها با مقایسه وضعیت خود با خانواده های چند فرزند به سرعت درمی یابند هر فرزند از راه رسیده حداقل 3 تا 4 سال وقت و انرژی آن ها را می گیرد. همچنین توصیه دیگران به اختصاص تمام بودجه و امکانات برای یک فرزند آن ها را وسوسه می کند که تمام تلاش خود را برای تنها فرزندشان انجام دهند و خیال خود را آسوده کنند و توصیه برخی را مبنی بر نیاز کودک به یک برادر یا خواهر نادیده بگیرند. این دلایل و دلایل متعدد دیگر از جمله مسائل اقتصادی، وضعیت مسکن که با افزایش تعداد اعضای خانواده اجاره مسکن را دشوارتر می کند، ترس از مشکلات آینده، مشکلات تحصیلی و غیره بسیاری از زوج ها را از فکر داشتن فرزند دوم منصرف می کند.

در مقطعی دولت و کارگزاران نظام به این تصمیم رسیدند که باید مانع افزایش جمعیت شد و با تلاش رسانه ها، مطبوعات و غیره موضوع کنترل جمعیت عنوان شد. در حالی که در زمان جنگ خلاف این موضوع تبلیغ شد و این رویه ای است که در تمام کشورها رخ می دهد و زمانی که کشوری جنگ طولانی را پیش بینی می کند، تشویق به افزایش زاد و ولد می کند. سیاست کنترل جمعیت در لایه های عمیق جامعه تاثیرگذار بود و توانست تعداد زیادی از مردم را همراه خود کند.از سوی دیگر باورها و خواست مردم هم در این موضوع مداخله داشت و بعد از آن کم کم ذهنیت فرزند کمتر، زندگی بهتر ریشه دار شد. مسائل مختلف اقتصادی، تربیتی، فکری، عقیدتی و غیره همه چیز دست به دست هم داد تا فرزند کمتر یا حتی تک فرزندی رواج بیشتری پیدا کند تا به امروز که به نظر می رسد تک فرزندی یک پدیده عادی شده است و بسیاری از زوج ها این دیدگاه را با قطعیت پذیرفته اند که تک فرزندی دیدگاه درستی است و بهترین شیوه است. این در حالی است که وجود خواهر و برادر برای هر کودک دارای اثرات بسیار مثبتی است که با هیچ نوع تعامل اجتماعی دیگری قابل مقایسه و یا قابل جبران نیست. خواهران و برادران ممکن است در اجتماعی کردن کودکان نقش بسیار مهمی داشته باشند. برای مثال کودکان یک ساله به همان اندازه با خواهر و برادر خود کنش متقابل دارند که با مادر خود دارند(و به مراتب بیشتراز ارتباط با پدرشان)؛ کودکان 4-6 ساله معمولا دو برابر وقتی را که باوالدین خود می گذرانند با خواهر و برادر خود سر می کنند.

کنش متقابل بین خواهران و برادران برابر تر از رابطه آنها با والدین شان است. کودکان از این تعامل ها الگوهای وفاداری، کمک کردن به دیگران و حمایت را در کنار اختلاف، تسلط جویی و رقابت جویی می آموزند. خواهران و برادران معیارهایی تعیین می کنند، الگوهایی برای تقلید فراهم می کنند و برای یکدیگر نقش مکملی را ایفا می کنند که از طریق آن می توانند کنش متقابل اجتماعی را تمرین کنند و در مقاطع تنش عاطفی به یکدیگر یاری برسانند.

اما از آن جایی که خانواده الگوی کوچکی از جامعه است، افزایش خانواده های کم فرزند طبیعی نیست. زیرا در یک خانواده 5-4 نفره، همه یاد می گیرند باید قدرت انطباق و سازگاریشان را بالا ببرند و تقویت کنند، در حالی که سیستم خانواده های تک فرزند متفاوت است و این که بعضی خانواده ها حاضر نیستند از حالت تک فرزندی خارج شوند، تفکر نادرستی است. زیرا خداوند در قرآن فرموده است: «لقد خلقناالانسان فی کبد» یعنی انسان باید در سختی و رنج باشد تا به رشد برسد و داشتن فرزند بیشتر با وجود سختی های بسیار، انسان را به رشد می رساند.

البته تک فرزندی نیز به طور کل نکوهیده و ناهنجار نیست چرا که ضرورت برخی از زندگی های زناشویی ایجاب می کند که صاحب بیش از یک فرزند نشوند اما مساله ای که اینجا مطرح است این است که تک فرزندی در جامعه فعلی ما به چیزی شبیه به مد درآمده و بسیاری از والدین بدون توجه به تبعات این تصمیم، صرفا دوست دارند تک فرزند باشند.

تحلیلهای سیستماتیک از یبش از 100 مطالعه در این زمینه نشان داده که تک فرزندان دچار هیچگونه مشکلات رشدی نیستند در حقیقت تک فرزندان از لحاظ هوش و انگیزش پیشرفت از بچه هایی که خواهر و برادر دارند پیش می افتند و شبیهند به بچه های اول و بچه های خانواده های دو فرزندی. این بچه ها و فرزندان خانواده های دو فرزندی توجه یشتری از سوی والدین می بینند و همین سبب می شود که این کودکان مهارتهای هوشی بیشتری کسب کرده و درک واژگان بیشتری داشته باشند.

اما مسلما همه چیز به همین ختم نمی شود و بهتر است والدین در تصمیم گیری برای تعیین تعداد فرزندان خانوده دقت و بررسی بیشتری کنند و انتخابها از سر دقت و کنکاش کافی باشد و به جز عواید مادی و داشتن امکانات و ...آینده زندگی اجتماعی و عاطفی فرزندان هم در نظر گرفته شود.

هیچ کس نمی تواند زن و شوهر را وادار به تک فرزندی یا چند فرزندی کند اما این خیلی مهم است که والدین بیاموزند قبل از این تصمیم گیری مهم مبنی بر تعیین تعداد فرزندان خانواده، حتما با خانواده هایی که تک فرزند هستند و حتی با افرادی که تک فرزند بوده و این تجربه را مستقیما لمس کرده اند صحبت داشته تا با شناخت معایب و مزایای آن دست به انتخاب بزنند.

فرآوری: مریم عطاریان

بخش خانواده ایرانی تبیان

منابع:

سرویس خبری سلامت نیوز،

کتاب رشد و شخصیت کودک، نوشته پاول هنری ماسن و همکاران ترجمه مهشید یاسایی  انتشارات ماد

همراه با تغییرات و اضافات