جهله، شاخص ترین سفالینه ایران

این کوزه با توجه به ویژگی، فرم خاص و سایر مواد افزودنی موجود در گل سفال (خاکستر)، در خنک نگه داشتن آب کارائی خارق العاده ای دارد، جهله قرن ها فرم باستانی خود را حفظ نموده است همواره مورد توجه و علاقه یونسکو نیز بوده است.

استفاده کاربردی از آن امروزه با توجه پیشرفت و تغییر در نوع زندگی مردم، ورود یخچال و...، به میزان قابل توجهی کاهش یافته و خریداران آن بسیار اندک هستند و امروزه خریداران شهری بیشتر به منظور استفاده تزیینی از آن استفاده می کنند.

ساخت این ظرف منحصربفرد در دو مرحله با چرخ دستی و کار با دست انجام می شود و به مراتب سخت تر و پیچیده تر از ساخت یک کوزه عادی است و نیاز به مهارت و تجربه خاصی دارد.

چرخ سفالگری دستی:

ساخت جهله در شروع توسط چرخی دستی و بسیار ابتدائی انجام می شود. گفته می شود قدمت این چرخ ها به قبل از اختراع چرخ پائی می رسد. این چرخ در نوع خود در جهان کم نظیر است درحال حاضر تنها در روستای شهوار میناب و تنها در یک کارگاه در حال کار می باشد.

«باز یافته ها حاکی است در سه هزار و پانصد سال قبل از میلاد مسیح، چرخ سفالگری ساده ای که با دست حرکت می کرده و هم اینک نیز استفاده از آن در روستاهای شهوار (از توابع میناب) و کلپورگان....... تحول بزرگی در این صنعت به وجود آورده است.» (حسن بیگی، همان منبع، همان صفحه)

این وسیله در عین سادگی با توان بالای تولید قادر است تداوم چرخشی خود را با یکبار گردش سریع و به واسطه وزن صفحه، تا حدود 10 دقیقه حفظ کند و با گردش دوباره سفالگر، این چرخش مجدداً در صفحه ادامه می یابد.

جهله در چند مرحله ساخته می شود در ابتدا سفالگر شروع به ساخت یک کوزه دراز با گردنی بلند می کند.

بعد از طی مراحلی، توسط قاشک های چوبی با مهارت و صبوری خاصی به کروی کردن قائده آن می پردازد. در پایان، بدنه جهله بقدری صاف و یکدست می شود که محال است اثری از ضربه های قاشق را مشاهده کرد.

برای پخت، جهله های ساخته شده یک روز در سایه و سه الی چهار روز در آفتاب نگهداری می شود و سپس برای حمل به کوره آماده می شود.

استاد عبدالله رحیمی اعتقاد دارد برای سوخت کوره فقط باید از شاخ و برگ درخت خرما استفاده کرد و انرژی هائی چون نفت و گاز در بو و طعم آب داخل جهله تاثیر می گذارد.

جهله ها بعد از چیده شدن در دهانه بالای این کوره، توسط انبوهی از ضایعات کوره قبلی و ظروف شکسته سفالی پوشیده می شود. بعد از 4 الی 5 ساعت کوره را خاموش و یک روز به همان شکل رها می شود و سپس جهله را بیرون می آورند.

قیمت فروش یک جهله در بازار میناب بین 2 تا 3 هزار تومان است و امروزه با کاهش تقاضای خرید، استاد رحیمی ماهی یکبار و نزدیک به 100 جهله تولید می کند که با توجه به ضایعات و هزینه ها، درآمد ناچیزی از آن حاصل می شود.

جهله چون دیگر فرآورده های کاربردی صنایع دستی تاریخ مصرف دارند. اگر همگام با ماشینی شدن و ورود تکنولوژی به زندگی بشر، کاربردی بودن خود را ازدست بدهند در زمره تولیدات رو به زوال قرارخواهند گرفت.

برخی از نمونه های صنایع دستی توانستند با پاره ای تغییرات در فرم و نقش، خود را با شرایط روز تطبیق دهند وبه حیات خود ادامه دهند خواه تزئینی و خواه کاربردی.

اما براستی با آن هائی که چنین تحولی را در خود نپذیرفتند چه باید کرد؟ آیا جایگاه واقعی آن ها در همان ابتدا موزه هاست و یا روش های تجربه شده بهتری نیز وجود دارد؟

سایت آفتاب