تبیان، دستیار زندگی
او از من بهتر و پارساتر است، به راستی جز...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

عقل از منظر امام رضا(ع)


« صدیق کل امرء عقله و عدوه جهله » : عقل بالاترین نعمتی است که خداوند به انسان عطا فرموده است.

امام رضا (ع) میفرماید: « صدیق کل امرء عقله و عدوه جهله » (دوست هر انسانی خرد او و دشمنش نادانی اوست).

این عقل است که انسان را حمایت و حفظ میکند و جهل انسان را به پرتگاه میافکند.


در حدیث دیگری فرمود: «بهترین عقل این است که انسان خودش را بشناسد »

انسان اگر خودش را بشناسد مطمئنا تمایل به خیر پیدا میکند و به سوی شناخت خدای بزرگش رهنمون میشود.

ابوهاشم جعفری روایت کرده است که نزد حضرت امام رضا (ع) بودیم و راجع به عقل و ادب مذاکره میکردیم، پس حضرت فرمود:

عقل از منظر امام رضا(ع)

"یا اباهاشم العقل حباء من الله، و الأدب کلفه؛ فمن تکلف الأدب قدر علیه، و من تکلف العقل لم یزدد بذلک الا جهلا"

ای اباهاشم خرد موهبت خداوندست و به دست آوردن ادب مشقت آفرین است؛ پس هر که مشقت خرد آموزی را بر عهده گیرد جز نادانی نیفزاید). یعنی عقل و خرد اکتسابی نیست و بخشش از جانب خداست، اما ادب امری اکتسابی است و به اندازه تحصیل انسان بر آن دست می یابد.

ابن سکیت درباره ی حجت بر مردم از امام(ع) سۆال کرد که امروز حجت بر مردم چیست؟ امام فرمود:

«العقل یعرف الصادق علی الله فیصدقه و الکاذب علی الله فیکذبه، فقال ابن السکیت: هذا و لله و الجواب »

همان خرد باشد که انسان به وسیله ی آن، راستگوی بر خدا را می شناسد و او را تصدیق میکند و از دروغ پرداز بر خدا آگاهی می یابد و او را تکذیب میکند،

پس ابن سکیت گفت: به خدا سوگند که این همان پاسخ درست است.

حسن بن جهم روایت کرده است که نزد امام رضا(ع) صحبت از عقل شد. امام (ع) فرمود:

« لا یعبأ بأهل الدین ممن لا عقل له » دین داری که عقل ندارد اعتنایی به او نیست.

سپس امام (ع) فرمود: خداوند عقل را خلق کرد. به او گفت: جلو بیا، او رو آورد و سپس گفت: برو و او رفت. پس گفت: به عزت و جلالم سوگند هیچ چیزی را به خوبی تو خلق نکردم. به وسیله ی تو پاداش میدهم و به وسیله ی تو کیفر میکنم. 

عبید بن هلال میگوید: از امام رضا (ع) چنین شنیدم:

« انی احب أن یکون المۆمن محدثا » دوست دارم فرد مۆمن، محدث باشد.

عرض کردم: محدث چیست؟ فرمود: « المفهم »  فهمیده باشد یعنی شخص فهمیده و زیرك که با الهام عقل از کلام مختصر تمام مقصود متکلم را دریابد.

و قال(ع): «التودد الی الناس نصف العقل » (مهربانی و دوستی با مردم نیمی از خردمندی است).

و قال(ع):لا یتم عقل امرء مسلم حتی تکون فیه عشر خصال: الخیر منه مأمول و الشر منه مأمون یستکثر قلیل الخیر من غیره، و یستقل کثیر الخیر من نفسه، لا یسأم من طلب الحوائج الیه و لا یمل من طلب العلم طول دهره، الفقر فی الله أحب الیه من الغنی و الذل فی الله أحب الیه من العز فی عدوه، و الخمول أشهی الیه من الشهرة، ثم قال (ع) العاشرة و ما العاشرة، قیل له: ما هی؟ قال (ع) لا یری أحدا الا قال: هو خیر منی و أتقی، انما الناس رجلان: رجل خیر منه و أتقی و رجل شر منه و أدنی فاذا لقی الذی شر منه و أدنی، قال: لعل خیر هذا باطن و هو خیر له، و خیری ظاهر و هو شر لی؛ و اذا رأی الذی هو خیر منه و أتقی تواضع له لیلحق به، فاذا فعل ذلک فقد علا مجده، و طاب خیره، و حسن ذکره و ساد أهل زمانه.

خرد مرد مسلمان کامل نشود تا آنگاه که ده ویژگی در او باشد: به نیکی او امید رود و خیرش به دیگران برسد، و از بدی او آسودگی و ایمنی باشد و نیکی اندك دیگری را بسیار شمارد و نیکی بسیار خویش را ناچیز داند، از نیاز خواهی دیگران و درخواست ایشان دلگیر نمیشود و به ستوه نمی آید، و از علم جویی و به دست آوردن دانش در طول عمرش دل خسته نمیشود و تهی دستی در راه خدا را بیشتر از توانگری دوست میدارد و خواری در راه خدا را از بزرگی در نزد دشمن خدا خوشتر دارد. و گمنامی برای او رغبت انگیزتر از بلند آوازگی است.

سپس امام فرمود: ویژگی دهم بسیار مهم است.

از امام(ع) پرسیده شد: آن چیست؟

امام(ع) فرمود: کسی را نبیند مگر آن که گوید: او از من بهتر و پارساتر است، به راستی جز این نباشد که مردم دو گونه اند: مردی بهتر و پارساتر از او و مردی بدتر و فرو مایه تر از او. پس آن هنگام که بدتر و فرو مایه تر از خویش را ببیند، بگوید: شاید نیکی و خوبی او در درون و باطن اوست و این نیکی باطنی برایش بهتر است و نیکی من آشکار است و نیک ظاهری برای من بدتر است و چون بهتر و پارساتر از خویش را ببیند در برابرش فروتنی کند تا هم پای او گردد. این فروتنی به او بزرگی میدهد و بر خوبی او میافزاید و در میان مردم نیکنام گردد و سرور مردم دوران خویش باشد.


منبع: کتاب علی بن موسی الرضا(ع)

بخش حریم رضوی