نظارت کیفی و نظارت محتوایی

در یك تعریف كلی، ناظر كیفی رابط میان عوامل سازنده یك اثر و مدیر گروه یا همان سفارش‌دهند‌ه كار است. پس این رابط صرفا نباید واسطه باشد، بلكه باید به همه امور تولید آشنا باشد تا بتواند با هماهنگی گروه، اثری دیدنی را به پخش برساند.

مسئولیت ناظران كیفی در هر شبكه با یكدیگر تفاوت دارد. برخی شبكه‌ها بیشتر به محتوا و ساختار توجه می‌كنند و بر مبنای این معیار، ناظران كیفی را برمی‌گزینند و برخی دیگر به مسائلی از جمله پوشش و گریم بازیگران و فرم كار توجه بیشتری دارند و از ناظر كیفی می‌خواهند بر این موارد نظارت بیشتری داشته باشد.

ما در گزارشی كه می‌خوانید به دنبال تعریف جامع و كاربردی از ناظران كیفی هستیم. به همین دلیل سراغ مدیر گروه فیلم و سریال، ناظران كیفی و تهیه‌كنندگان رفتیم و با آنها صحبت كردیم تا بدانیم چگونه ناظران كیفی انتخاب می‌شوند، چگونه عمل می‌كنند، آیا در تلویزیون اساسنامه‌ای وجود دارد كه ناظران كیفی را وادار كند سلیقه شخصی خود را به آثار تحمیل نكنند. مسلما نمی‌توان اثری را بدون ناظر كیفی به حال خود رها كرد، اما از آن سو اختیار تامی كه به برخی ناظران كیفی داده می‌شود برای آنان امپراتوری كوچكی به وجود می‌آورد.

ناظران مختلف با درجات متفاوت

محمدرضا معصوم‌زادگان، مدیر گروه فیلم و سریال شبكه تهران در تعریف ناظران كیفی می‌گوید: ناظر كیفی، مشاور اثری است كه تولید می‌شود. بنابراین نظارت به معنای انطباق یك اثر هنری با معیارها و استانداردهایی است كه سازمان صدا و سیما مشخص كرده است. همچنین نظارت، بیشتر باید بر پیام و محتوا باشد تا اثر تولید شده مطابق با سیاست‌های سازمان ساخته شود. از سوی دیگر ناظر كیفی باید به معیارهای زیباشناختی هم توجه كند.

وی می‌افزاید: با توجه به این تعاریف ، معاونت سیما ناظران كیفی را برای نظارت بر فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی در نظر گرفته است.

مدیر گروه فیلم و سریال شبكه تهران با ذكر این نكته كه كار گروهی همیشه بهترین نتیجه را به همراه دارد، ادامه می‌دهد: مسلما وقتی ناظر كیفی به عنوان مشاور كنار فیلمنامه‌نویس باشد، می‌تواند به كیفیت محتوایی فیلمنامه كمك بیشتری كند. به عنوان مثال دكتر علی‌اكبر ولایتی وقتی به عنوان ناظر كیفی در كنار عوامل یك سریال فاخر قرار می‌گیرد، نظرات او در بهترشدن فیلمنامه موثر است، ضمن این‌كه ایرادهای فیلمنامه هم كمتر خواهد شد.

معصوم‌زادگان با اشاره به این نكته كه نظارت فقط قبل از تولید نیست، بلكه بعد از تولید هم ادامه پیدا می‌كند، می‌گوید: درجه‌ ناظران كیفی متفاوت است و متناسب با توانمندی‌ها و تحصیلات‌شان برای آثار نمایشی انتخاب می‌شوند. بنابراین باید شأن و جایگاه اثری كه قرار است تولید شود هم در نظر گرفته می‌شود و ناظران كیفی بنا به درجه اثر تقسیم‌بندی می‌شوند.

وی یادآور می‌شود: ناظران كیفی فقط برای آثار نمایشی در نظر گرفته نمی‌شوند و برخی برنامه‌های تركیبی به تناسب موضوع نیاز به ناظران كیفی دارند.معصوم‌زادگان می‌افزاید: در مجموع می‌توانم بگویم ناظران كیفی بازوی حمایتی و مشورتی گروه‌های سازنده آثار هنری هستند.

مدیر گروه فیلم و سریال شبكه تهران در پاسخ به این پرسش كه آیا ناظران كیفی در دستمزد عوامل و انتخاب آنها هم دخالت می‌كنند یا نه، می‌گوید: ناظران كیفی نمایندگان مدیران گروه هستند. بنابراین اگر مشكلی در گروه پیش بیاید در ابتدا ناظر كیفی با مشاوره سعی می‌كند مشكل را حل كند. علاوه بر آن در بحث دستمزدها هم مشاوره می‌دهد، اما دخالت نمی‌كند. در انتخاب عوامل هم نظرات خودشان را به گروه منتقل می‌كند تا بهترین‌ها انتخاب شوند.

وی درباره این‌كه مدیران گروه بر چه مبنایی ناظران كیفی را انتخاب می‌كنند، می‌گوید: تجربه در این حرفه حرف اول را می‌زند. مدیران گروه بر اساس تجربه، توانمندی‌ها، سابقه و تحصیلات، ناظران كیفی را انتخاب می‌كنند. همچنین در ارتباط با ناظر كیفی هم دستورالعمل‌ مشخصی وجود دارد و این‌طور نیست كه سلیقه‌ای عمل كنند.

معصوم‌زادگان در پاسخ به این پرسش كه برخی تهیه‌كنندگان گلایه دارند كه ناظران كیفی سلیقه‌ای عمل می‌كنند، می‌گوید: باید به ناظر كیفی مثل یار دوازدهم یك تیم فوتبال نگاه كرد كه هدفش یاری و كمك به گروه است. متاسفانه برخی مواقع تهیه‌كنندگان با استانداردها و سیاست‌های سازمان صدا و سیما آشنا نیستند و صحبت ناظران كیفی برایشان خوشایند نیست. در حالی كه این افراد تلاش می‌كنند اثر بدون هیچ ایرادی پخش شود.

كمبود ناظر كیفی خوب

اسماعیل عفیفه كه تهیه‌كنندگی سریال‌هایی همچون در مسیر زاینده‌رود، پس از باران، خانه‌ای در تاریكی و... را در كارنامه دارد، درباره تاثیر ناظران كیفی در آثار نمایشی می‌گوید: برخی از آنها مشاور و همفكر خوبی برای گروه هستند. با دقت فیلمنامه را می‌خوانند و نظراتی در جهت بهبود اثر می‌دهند، حتی در تدوین هم نظرات سازنده‌ای دارند.

وی با ذكر این نكته كه تعداد ناظران كیفی خوب محدود است، می‌گوید: اما برخی ناظران كیفی به كار اشراف ندارند و خیلی نمی‌توانند نظرات سازنده‌ای بدهند.

وی در پاسخ به این سوال كه حضور ناظران كیفی كه توانمندی‌شان كم است تا چه میزان به آثار نمایشی لطمه می‌زند، می‌گوید: این مساله به گروه سازنده هم بستگی دارد و این‌كه تا چه میزان ناظر كیفی را به عنوان مشاور گروه قبول می‌كنند. علاوه بر آن وقتی كارگردان و نویسنده خوبی برای كار انتخاب شود هماهنگی با ناظر كیفی بهتر صورت می‌گیرد.

عفیفه در پاسخ به این سوال كه ناظران كیفی تا چه میزان سلیقه‌ای عمل می‌كنند، می‌گوید: ضوابط كلی در زمینه تولید مشخص است و خود سازندگان هم آنها را رعایت می‌كنند، اما ضوابط در جزئیات خیلی مشخص نیست كه ناظر كیفی بهتر می‌تواند آنها را توضیح دهد.

پرهیز از كلیشه

سیدمجید موسویان، ناظر كیفی اكثر سریال‌های طنز همچون بزنگاه، ترش و شیرین، متهم گریخت، خانه به دوش، زن بابا، زیرزمین، پس از سال‌ها، راه شب و گاوصندوق، دزد و پلیس، اوسنه پادشاهی و وضعیت سفید بوده است. موسویان درباره این‌كه آیا ناظران كیفی بر اساس دستورالعمل مشخص بر آثار نمایشی نظارت می‌كنند، می‌گوید: خیر، ما دستورالعمل مشخصی نداریم كه بر آن اساس فعالیت كنیم. به نظر من ناظران كیفی بر اساس تجربیات‌ و شناختی كه از رسانه دارند انتخاب می‌شوند و كار خود را انجام می‌دهند.

وی ادامه می‌دهد: شبكه بر اساس اعتمادی كه به ناظران كیفی دارد به آنها كار می‌دهد. البته این اعتماد حساب شده است و این‌طور نیست كه هر كس به عنوان ناظر كیفی انتخاب شود. ناظر كیفی از ابتدای شكل‌گیری ایده یك اثر تا پایان تولید در كنار گروه قرار دارد. مدیران گروه، ناظران كیفی آثار نمایشی را بر اساس تجربیات و روحیاتی كه از آنها سراغ دارند، انتخاب می‌كنند.

نظارت بر فیلمنامه

رضا جودی كه تهیه‌كنندگی سریال‌هایی مانند رویای گنجشك‌ها، دوران سركشی، صاحبدلان و... را در كارنامه دارد، در ارتباط با نقش ناظران كیفی در آثار تلویزیونی می‌گوید: معتقدم حضور ناظران كیفی در زمان نگارش فیلمنامه ضروری است، چون طبق سیاست‌های سازمان صدا و سیما نگارش اثر را هدایت و نكات لازم را به گروه گوشزد می‌كند، اما در مرحله اجرا وظیفه تهیه‌كننده است كه بر كار نظارت داشته باشد.وی می‌افزاید: وقتی تهیه‌كننده‌ای سال‌ها كار كرده و با تمام موارد آشنایی دارد، باید به او اعتماد كرد، بنابراین در مرحله اجرا باید كار را به تهیه‌كننده سپرد.

مشاوره، نه دخالت

فاطمه سعیدی، ناظر كیفی سریال‌های مثل یك كابوس، سراب، بازگشت، راستش را بگو و... بوده است.

وی درباره وظایف ناظران كیفی و این‌كه تا چه میزان می‌توانند در كار عوامل سازنده دخالت كنند، می‌‌گوید: ناظر كیفی از شروع تولید یك اثر تا زمانی كه كار روی آنتن برود، همراه گروه است و با توجه به چارچوب‌ سازمان صدا و سیما، اخلاق، عرف، دین و... بر یك اثر نظارت می‌كند. سعیدی تاكید می‌كند: كار ناظران مشاوره است، نه دخالت.

وی درباره این‌كه ناظران كیفی سلیقه‌ای عمل می‌كنند یا تخصصی می‌گوید: اگر منظورتان این است كه برای این حرفه رشته دانشگاهی وجود دارد، باید بگویم نه. ما چنین رشته‌ای نداریم، اما حرفه بسیار حساسی است و ناظران كیفی بر اساس تجربیات‌شان در سازمان فعالیت می‌كنند. ضمن این‌كه اصول هفتادگانه‌ای در ارتباط با نظارت كیفی در معاونت سیما وجود دارد كه باید در آثار نمایشی لحاظ شود. به عنوان مثال در یك اثر نمایشی نباید اختلافات زن و شوهر خیلی پررنگ باشد.