دانشگاه‌های دولتی هم پولی می‌شوند

زمانی که کش و قوس‌ها بر سر مجمع عمومی دانشگاه آزاد با تعیین رئیس جدید به پایان رسید، فرهاد دانشجو در نخستین سخنانش در نقش کلیدی‌ترین مقام این نهاد آموزش عالی، “کاهش 20 درصدی شهریه‌ها”‌ را وعده داد تا بارقه‌هایی از امید در دل بسیاری روشن شود؛ امیدی که با افزایش 10 تا 15 شهریه این دانشگاه در سال جاری رنگ باخت تا در کنار آن رکورد جدیدی در افزایش شهریه‌های این دانشگاه ثبت شود.

بدین ترتیب وعده کاهش شهریه‌های دانشگاه آزاد به فاصله چند ماه رنگ می‌بازد تا رئیس جدید در اواسط بهار برای اجرایی شدن وعده‌اش زمان گذاشته و بگوید: «کاهش شهریه از پایان سال دوم یعنی آغاز سال سوم ریاست آغاز می‌شود که انشاءالله این امر محقق می‌شود.».

این سخنان بارها و بارها تکرار می‌شود تا  ضد و نقیض‌های سخنان فرهاد دانشجو  و  افزایش 10-15 درصدی شهریه این دانشگاه در سال جاری آشکار می‌شود؛ افزایشی که در قیاس با سال‌های گذشته با رشد مواجه شده است.

ماجرای عجیب دانشگاه آزاد در حالی رقم می‌خورد که چند سالی است دانشگاه‌های دولتی هم تحت عناوینی مانند پذیرش «غیرحضوری و مجازی، دانشجوی پولی»، «دانشجوی شبانه» و … با مقوله شهریه عجین شده و روز به روز از سهم و ظرفیت آموزش رایگان در این دانشگاه‌ها کاسته می‌شود.

شروع این اتفاقات به زمانی بر می‌گردد که سال‌ها پیش مسئولان تصمیم گرفتند با استفاده از ظرفیت مازاد دانشگاه‌های دولتی (!) برای جذب دانشجویان پولی بهره ببرند؛ اتفاقاتی که همان زمان موجب بروز واکنش‌های گاه تندی در سطح برخی دانشگاه‌های کشور شد و معترضان این اقدام را در مخالفت با اصل آموزش رایگان دانسته و اعتقاد داشتند که اگر ظرفیتی وجود دارد، می‌بایست به پذیرش بیشتر دانشجوی دولتی منجر شده و در اختیار مردم قرار گیرد.

از سوی دیگر موافقان اعتقاد داشتند که در پیش گرفتن روند جذب دانشجویان پولی (چه در قالب دوره‌های شبانه و چه در لوای طرح‌های مجازی و غیر حضوری) می‌تواند از حجم درخواست خروج متقاضیان تحصیلات تکمیلی از کشور کاسته و در کنار آن، ممر درآمدی برای توسعه دانشگاه‌ها باشد.

بدین ترتیب طرح افزایش سهمیه شبانه، آغاز دوره‌های مجازی آموزش عالی و ...در حالی کلید خورد که دانشگاه آزاد اسلامی در این زمینه مشغول به فعالیت بود و پایه‌های تئوری “جلوگیری از خروج متقاضیان تحصیلات عالی از کشور”‌ از همان ابتدا سست به نظر رسیده و ظاهر ماجرا از تاکید بر دریافت شهریه حکایت داشت و با این وجود آموزش رایگان در دانشگاه‌های دولتی با کم‌ترین میزان رشد مواجه شده و همچنین، روز به روز بر تعداد پذیرفته شدگان در قالب دوره‌های پولی افزوده شده و به جایی رسیده‌ایم که خبر می‌رسد، دانشگاه تهران در کنکور دکترای امسال، تقریباً به ازی هر سه ظرفیتی که به دانشجویان روزانه در رشته‌های مختلف اختصاص داده، یک یا دو ظرفیت هم برای پذیرش دانشجو به صورت شبانه در نظر گرفته است.

این در حالی است که از اواخر سال گذشته و با خبر «راه اندازی دانشگاه تهران 2»، ماجرا عملاً به فاز تجاری گره خورده و به سرعت در سایر دانشگاه‌های مادر تکثیر شد و در کنار شائبه‌هایی مانند ترویج «مدرک فروشی»، گوش متقاضیان ادامه تحصیل را به واژه «پردیس بین‌المللی» آشنا کرد.

كیفیت رشته‌های پولی پایین است

اكثر پردیس‌های دانشگاهی ایران در دانشگاه‌های مادر تاسیس شده است و اغلب نیز در «مناطق آزاد» فعالیت می‌کنند.

هم اكنون مطابق آمارهای وزارت علوم، بالغ بر 22 پردیس دانشگاهی فعال در كشور وجود دارد، اما بسیاری از كارشناسان آموزشی بر این اعتقادند كه بحث عدالت آموزشی در این پردیس‌ها و همچنین كیفیت تدریس رشته‌ها در این مراكز آموزش عالی، جای سوال دارد.

حسین باهر، كارشناس آموزشی با بیان این كه تا حد امکان نباید در دانشگاه‌های دولتی از دانشجویان پول گرفته شود، به جام جم می‌گوید: گسترش رشته‌های پولی در پردیس دانشگاه‌های دولتی، كیفیت سطح آموزش‌های دانشگاهی را پایین آورده است، زیرا در این مراكز آموزشی از استادان مطرح و فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های معتبر استفاده نمی‌شود و با وجود آن كه بسیاری از همین دانشجویان پولی پردیس‌های دانشگاهی، در سال‌های آینده به جمع اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های كشور اضافه می‌شوند، در این شرایط این نگرانی وجود دارد كه با وجود افت كیفیت آموزش در پردیس‌های دانشگاهی، خروجی این مراكز آموزش عالی نتواند فارغ‌التحصیلانی مجرب و خبره را به جامعه علمی و دانشگاهی كشور تحویل دهد.

استدلال دولتی‌ها چیست؟

كمبود ظرفیت دانشگاهی در مقطع تحصیلات تكمیلی و رواج مدرك گرایی موجب شده است كه رشته‌های پولی با سرعتی قابل توجه در دانشگاه‌های كشور افزایش یابد.  فرآیند افزایش رشته‌های پولی در دانشگاه‌های كشور در حالی اتفاق می‌افتد كه بسیاری از كارشناسان آموزشی بر پایین بودن كیفیت آموزش در این پردیس‌ها اجماع نظر دارند، اما رئیس سازمان سنجش در گفت و گویی تاكید می‌کند: برخلاف صحبت‌هایی كه مطرح می‌شود، معتقدم كیفیت تدریس رشته‌های پولی مقطع تحصیلات تكمیلی در دانشگاه‌های دولتی، قابل قبول است و حتی كیفیت تدریس این رشته‌ها در مقایسه با خیلی از دانشگاه‌های جهان، همچون هند، مالزی و اغلب كشورهای همسایه بالاتر است.

مطابق قانون، دانشگاه‌های دولتی این اجازه را دارند كه با ظرفیت سازی به جذب دانشجو با دریافت شهریه اقدام كنند و اگر قرار است مثلاً دانشجو برای ادامه تحصیل در مقطع دكتری به خارج از كشور برود، تحصیل در پردیس‌های دانشگاهی، مقرون به صرفه‌تر باشد.

دانشگاه محل تأمین درآمد دولت نیست.

در شرایطی كه بسیاری از شهروندان ما امكان پرداخت شهریه‌های سنگین رشته‌های پولی در دانشگاه‌های دولتی را ندارند، ایجاد فرصت آموزشی برای یك عده از شهروندان درست نیست و بحث عدالت آموزشی و حتی كیفیت آموزشی را هم زیر سوال می‌برد.

نمی‌شود كه دولت از یك طرف با برگزاری آزمون بسیار دشوار دكتری، برای ورود به این مقطع تحصیلات تكمیلی، این گونه سختگیری كند ولی از طرف دیگر، به راحتی یك سری افراد را به مقطع دكتری هدایت كند، در واقع سیاست‌های وزارت علوم در این حوزه با یكدیگر همخوانی ندارد.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، در پاسخ به  توجیه تأمین مالی دانشگاه‌ها از طریق این‌گونه طرح‌ها گفت: به لحاظ تأمین مالی و نفع اقتصادی برای دانشگاه باید گفت که  اساساً دولت باید درآمد لازم برای مۆسسات خود را از جای دیگری تأمین کند. در حالی که تأمین درآمد دولت از صنعت در سیاست‏های کلی نظام نفی شده ‏است چگونه به دانشگاه به عنوان محل درآمد نگاه می‏کنند. با مدیریت درست بر منابع کشور می‌توانیم منابع مالی مورد نیاز دانشگاه‌هایمان را تأمین کنیم. البته اگر در دانشگاه از پژوهش‏های کاربردی که نیازهای اساسی‏تری را هم رفع می‌کند درآمد زایی شود مانعی ندارد و خوب هم هست. اما کسب درآمد با اختلال در امر آموزش مناسب نیست. دولت مطابق قانون بخشی از منابع حاصل از هدفمند شدن یارانه‏ها را به بودجه خود اختصاص می‏دهد. بنده پیشنهاد  می‏کنم  دولت به‏جای موافقت با طرح دانشجویان شهریه‏ای، فقط چند درصد از این منابع را در اختیار دانشگاه‌های کشور قرار دهد.

وی افزود هنوز آماری از میزان درآمد دانشگاه‏ها از محل این شهریه منتشر نشده و معلوم نیست که اصلاً این‌ها پولی است که بتواند رفع مشکلی کند. وی یادآور شد نکته دیگر مبهم بودن بحث «هزینه تمام شده» در محاسبه شهریه در این طرح است، آیا منظور فقط هزینه‌های جاری دانشگاه است یا هزینه‌های سرمایه‌ای را هم در بر می‌گیرد؟

اگر هزینه‏های سرمایه‏ای هم در میزان شهریه مقرر محاسبه شود شهریه چقدر خواهد شد و امکان پرداخت آن از سوی متقاضیان تا چه اندازه خواهد بود و اگر فقط هزینه‏‏های جاری محاسبه شود آیا دانشگاه-ها باید چیزی هم از منابع سرمایه‏ای خود برای این طرح هزینه کنند و  از بودجه معمول خود آن‏را جایگزین نمایند که در این‏صورت نقض غرض خواهد بود. وی در پایان به دانشجویان توصیه کرد با حفظ متانت و همراه با استدلال دیدگاه‏ها و  تجارب خود را در اختیار مسئولین قرار دهند تا انشاء الله مورد توجه واقع شود...

منابع : 1- تابناک / 2- روزنامه جا جم / 3- بیتوته.