حوزههای علمیه در عصرحضور و غیبت
حوزههای علمیه در جامعه دینی ما از جایگاهی بس والا و مهم بر خوردار هستند.
حوزه ها به مصداق یه شریفه«الم تر كیف ضرب الله مثلا كلمه طیبه لشجره طیبه اصلها ثابت و فرعها فی السماء تۆتی الكها كل حین باذن و ربها...» (ابراهیم/14)
چونان درختی ثابت و ریشه دار، در همیشه تاریخ گذشته، ملجا جویندگان معارف الهی بوده و ثمراتی شیرین و گوارا عرضه داشته و در ساحت علم و تقوی ثاری پر بها ارائه نموده اند. در این نوشتار كوتاه، نگاهی گذرا به تاریخچه، اهداف و برخی از ویژگیهای حوزه علمیه خواهیم داشت.
حوزه در لغت و اصطلاح:
حوزه در لغت عرب به معنای ناحیه، مجتمع و مكان ثقل مده است و حوزه الاسلام به معنای حدود و ثغور و نواحی اسلامی است.
كلمه حوزه یا حوزههای علمیه اصطلاحی است رائج در جهان به ویژه نزد شیعیان به معنای مركز تحصیل علوم دینی و به اصطلاح دانشگاهی است برای موزش و فراگیری علوم دینی و قدیمه، كه با در اختیار داشتن گنجینه به یادگار مانده از خاندان نبوت و عترت، فرهنگ بی نظیری را در تمام زمینههای علمی، اجتماعی و بعضا سیاسی از خود به یادگار گذارده است.[1]
تاریخچه حوزه علمیه:
این نهاد مقدس نیز مانند همه نهادهای اجتماعی به تدریج و در طول سالهای متمادی شكل گرفته است، كه ریشه شكل گیری ن به صدر اسلام و غاز بعثت پیامبر اكرم(ص) باز میگردد.
مطالعه سیر تحول و شكل گیری حوزه علمیه مستلزم نگاهی اجمالی به چهارده قرن تاریخ موزش در اسلام است كه باید در ضمن دو دوره جداگانه بررسی شود.
حوزههای علمیه در عصر حضور:
عصر حضور حدود سه قرن طول كشید كه همزمان با طلوع اسلام شروع و تا زمان غیبت حضرت ولی عصر(عج) ادامه یافت. عنصر مشترك در طول این مدت وجود معصوم به عنوان عامل محوری در موزش معارف دین میباشد.
با غاز رسالت حضرت محمد(ص) در مكه، اولین حلقههای رسمی موزش اسلام تشكیل گردید. یكی از اولین مكانهای تجمع و موزش در غاز بعثت خانه«ارقم بن ابی ارقم» در دامنه كوه«صفا» بود كه در این محل چهل نفر از جمله حضرت حمزه و ابوذر غفاری به اسلام گرویدند.[2]
بعد از هجرت مسلمین به مدینه و نزول یه نفر تلاش بیشتری برای موزش و فراگیری احكام و معارف اسلامی صورت پذیرفت و مسجد به عنوان كانون برگزاری جلسات موزش دین معرفی شد، كه تا قرنها بعد نیز این محوریت حفظ گردید.
با رحلت رسول مكرم اسلام این رسالت عظیم توسط حضرت علی و امامان بعد از ایشان به بهترین وجه ممكن عملی شد و تشنگان معارف اصیل اسلام با حضور یافتن در محضر این بزرگان و شاگردان نها، كام تشنه خود را سیراب میكردند.
درعصر امام باقر و امام صادق تحولی عظیم در موزش اسلامی پدید مد. این دو بزرگوار در مسجد نبوی رواقی برای تدریس داشتند و جلسات درس و گفتگوی علمی در منازلشان نیز بر پا بود كه روایان و طالبان علم در نها حضور مییافتند.
علاوه بر ن به سۆالات مسلمانانی كه از نقاط مختلف جهان مده بودند پاسخ میگفتند. سازمان این حوزههای درسی، ساده و قابل استفاده و بهره برداری برای همگان و پاسخگوی نیازهای زمان بود. دانشمندان متعددی در رشتههای مختلف علوم اسلامی، عقلی و علوم طبیعی در این عصر پرورش یافتند.
چندین نسل از فقها تربیت شدند كه دارای قدرت اجتهاد بودند. قواعد مهم فقهی و اصولی وضع شد و مدارس فلسفه و كلام تاسیس گردید. كتابهای مختلفی توسط دانشمندان تعلیم یافته در محضر این بزرگواران نگاشته شد.
علاوه بر مدینه، كوفه نیز به دلیل دو سال حضور امام صادق در ن، مركز علمی نشر و موزش علوم ال محمد گردید. حوزه علمی و درسی، در این عصر الگوی تاسیس و اداره حوزههای علمیه در قرون بعد و خصوصا در عصر غیبت شد.
بعد از این حركت عظیم علمی، به دلیل سختگیری خلفاء بنی عباس، این حركت دچار كندی شد، تا اینكه زمان غیبت امام عصر فرا رسید.
حوزههای علمیه در عصر غیبت و تاسیس حوزه علمیه امامیه:
در سال 329 هـ .ق با وفات خرین نایب خاص حضرت مهدی(عج)، (علی بن محمد سمری) غیبت كبری غاز شد. در این مقطع حضرت مسئولیت اداره امور فرهنگی و مرجعیت دینی را به فقهای تربیت شده در مكتب اهل بیت واگذار نمود.[3] و از همین جا سازمان روحانیت شكل گرفت و در حوزههای علمیه تبلور یافت.
پی نوشت ها :
1. دائره المعارف تشیع، ج 6، ص 549، نشر حجتی، چاپ اول (زیر نظر قایان: حاج سید جوادی، خرمشاهی، اشكوری، كامران خانی)
2.سیره ابن هشام، ج 1/263، فروغ ابدیت، جعفر سبحانی، ج 1، ص 254، (دفتر تبلیغات، 1368(
3 . اشاره به این بیان حضرت است كه فرمودند:«و اما الحوادث الواقعه فارجعوا فیها الی رواه حدیثنا فانهم حجتی علیكم و انا حجه الله ...» «در حوادثی كه اتفاق میافتد و پیش میید (و شما به موارد ن ها گاهی دینی ندارید و وظیفه خود را نمی دانید). به راویان سخنان ما مراجعه كنید، همانا نان حجت من بر شمایند و من حجت خدا هستم» وسائل الشیعه، ج 8، ص 101، چاپ بیروت
منبع : مهدی رحیمی ، پایگاه حوزه علمیه میبد
تهیه و تنظیم : جواد دلاوری ، گروه حوزه علمیه تبیان