ایمان صرفاً یک امر درونی و اعتقادی نیست!

ایمان به ادعا و آرزو نیست بلکه ایمان آن است که در دل خالص باشد و عمل آن را تصدیق و تأیید کند. ایمان هم گرایش درونی و قلبی، هم بیان و اظهار زبانی و هم عمل و رفتار است.

عنصر ایمان در روان‌شناسی شخصیت انسان بر اساس آموزهای دینی از جایگاه عالی برخوردار است. از این رو «ایمان شناسی» از مباحث بسیار مهم در فرهنگ اسلامی است. ایمان به خدا و فرستادگان خدا در زندگی انسان چه آثاری دارد؟ تعریف و ماهیت ایمان چیست؟

آیا ایمان صرفاً یک امر درونی و اعتقادی است یا با رفتار و گفتار انسان نیز پیوند دارد؟ حقیقت ایمان و حد و مرزها و امتیازات و ویژگی‌های ایمان کدام است؟ بهترین منبع و بالاترین مرجع برای درک حقیقت ایمان احادیث پیامبر اعظم حضرت محمد بن عبدالله صلی‌الله علیه وآله وسلم است.

تعریف پیامبر خدا از ایمان محکم‌ترین و زیباترین تعریف است چرا که جامع و کامل بوده و از جانب خدای متعال و بر پایه وحی الهی استوار است و ارزشی مطلق، جاویدان و جهانی دارد.

ایمان دارای سه بعد قلبی، لسانی و عملی است

در منطق اهل بیت علیهم السلام و احادیث نبوی، ایمان و عمل پیوند اساسی و ارتباط بنیادی و ماهوی دارند. ایمان و عمل تفکیک ناپذیرند و در تعامل با هم قرار دارند.

بر اساس گزارش امام علی علیه السلام پیامبر خدا حضرت محمد صلی‌الله علیه وآله وسلم در تعریف ایمان فرموده‌اند: الایمان معرفة بالقلب و قول باللسان و عمل بالارکان (کنز العمال فی سنن الاقوال والافعال، ج 1، ص 27، حدیث 2) ایمان شناخت با دل است و گفتن با زبان و عمل با ارکان بدن. مطابق این حدیث نبوی «ایمان» دارای سه بعد قلبی، لسانی و عملی است. بنابراین ایمان تنها معرفت قلبی نیست بلکه باید در گفتار و رفتار نیز نمودار گردد.

ایمان هم گرایش درونی و قلبی، هم بیان و اظهار زبانی و هم عمل و رفتار است. امام علی علیه السلام تفکیک ناپذیری ایمان و عمل را از قول پیامبر خدا صلی‌الله علیه وآله وسلم در حدیث دیگر چنین گزارش نموده‌اند: الایمان والعمل اخوان شریکان فی قَرَنٍ، لایقبل‌الله احد هما الّا بصاحبه (کنز العمال فی سنن الاقوال والافعال، ج 1، ص 33، حدیث 59). ایمان و عمل دو برادر شریک و به هم پیوسته‌اند، خداوند هیچ یک از آن دو را جز با صاحب و همراهش نمی‌پذیرد و قبول نمی‌کند.

رفتارباید منطبق بر ایمان باشد

بر اساس این حدیث نبوی قبولی ایمان قلبی در گرو رفتار و عمل خارجی است و ایمان و عمل دو شریک جدایی ناپذیرند. پیامبر اسلام در حدیث دیگر فرموده‌اند: لیس الایمان بالتحلّی و لابالتمنی و لکن الایمان ما خلص فی القلب و صَدَّقه الاعمال (بحار الانوار، ج 69، ص 72). ایمان به ادعا و آرزو نیست بلکه ایمان آن است که در دل خالص باشد و عمل آن را تصدیق و تأیید کند.

آری ایمان و عمل توأمان‌اند. جایگاه اصلی ایمان قلب است و زمانی که ایمان خالص در قلب نهادینه و پایدار شد رفتار انسان با آن انطباق خواهد داشت و تعارض و تضادی بین ایمان و عمل مشاهده نمی‌گردد. ایمان آن حقیقتی است که در دل جای می‌گیرد و رفتار انسان آن را تصدیق می‌کند. مردم انسان مۆمن را افزون بر شعار و گفتار باید با رفتار و اعمال بشناسند. نقش ایمان در زندگی انسان مۆمن باید آشکار گردد.

چه کسی ایمان حقیقی دارد؟

در احادیث نبوی «حقیقت ایمان» توصیف شده است و در همین احادیث ارتباط ایمان و رفتار نشان داده می‌شود. پیامبر اسلام فرموده‌اند: لایحق العبد حقیقة الایمان حتی یغضب لله و یرضی لله فاذا فعل ذلک فقد استحق حقیقة الایمان (کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج 1، ص 36، حدیث 99)

بنده به حقیقت ایمان نمی‌رسد مگر آن که برای خدا به خشم آید و برای خدا خشنود شود. پس هر گاه چنین کند سزامند ایمان حقیقی گشته و استحقاق حقیقت ایمان را یافته است. خشنودی برای خدا و تولّی، خشم برای خدا و تبری در ماهیت ایمان جای دارد و این خشنودی و غضب برای خدا باید به فعلیت و عینیت در خارج برسد و در گفتار و رفتار هویدا گردد. انس بن مالک از پیامبر خدا نقل می کندکه: لایۆمن عبد حتی یحب للناس ما یحب لنفسه من الخیر (کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج 1، ص 36، حدیث 95). هیچ بنده‌ای مۆمن نیست مگر آن که هر خوبی برای خود می‌خواهد برای مردم نیز بخواهد.

در حقیقت ایمان، مهرورزی نهفته است

در حدیث نبوی دیگر آمده است: لایبلغ عبد حقیقة الایمان حتی یحب للناس ما یحب لنفسه (کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج 1، ص 37، حدیث 104). هیچ بنده‌ای به حقیقت ایمان نرسد مگر آن که برای مردم دوست بدارد آن چه را برای خود می‌خواهد. در این دو حدیث نبوی درس‌ها و پیام‌های اخلاقی بزرگی نهفته است. در حقیقت ایمان، مهرورزی نسبت به مردم نهفته است هر آن چه انسان مۆمن برای خود می‌پسندد و به آن علاقه دارد و دوست می‌دارد دیگران در ارتباطات با وی به آن عمل کنند، باید در روابط اجتماعی خویش با دیگران به آن پای‌بند باشد.

پیامبر اسلام در این احادیث به همه مۆمنان هشدار می دهد که باید گفتار و رفتارشان مطابق منطق دین و ایمان قلبی آنان باشد. پذیرش اصل پیوند ایمان و عمل، در گفتار و رفتار اهل ایمان تأثیرگذار بوده و منافع بسیاری دارد. باور این که در حقیقت ایمان، عمل انسان سهم زیادی دارد خود سازنده اخلاق مۆمنان است. این احادیث نبوی تکلیف پیروان پیامبر خدا را آشکار می‌نماید. گفتار و رفتار مسلمانان نباید با اسلام زاویه داشته باشد، چون اسلام و ایمان هر فرد را باید در عمل اسلامی او جستجو کرد.

منبع :

خبرگزاری شبستان