تبیان، دستیار زندگی
شب زنده دارى در تهذیب روح اهمیت بسزائى دارد، لذا پیامبران الهى این روش را در تزكیه نفس به كار بردند و از آن بهره گرفتند و اسوه سائر سالكان شدند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

رهنمودهایى از آیه الله جوادى آملى

آیت الله جوادی آملی

شب زنده دارى در تهذیب روح اهمیت بسزائى دارد، لذا پیامبران الهى این روش را در تزكیه نفس به كار بردند و از آن بهره گرفتند و اسوه سائر سالكان شدند.

بسم الله الرحمن الرحیم

خداى سبحان مهمترین برنامه هاى انبیا را به عنوان تعلیم و كتاب و حكمت و نیز به عنوان تزكیه نفوس انسانها تنظیم فرمود و مساله تزكیه و تهذیب نفوس را بیش از تعلیم افكار اهمیت داد.

تزكیه ، راه عملى نفس است ، در قبال تعلیم كه راه فكرى عقل است ، یعنى روح آدى وقتى در مسیر مستقیم احكام الهى قدم برداشت ، شروع به تزكیه خویش مى كند و تا در عمل نكوشد، نموى ندارد و تنها راه رشد روح و نزاهت آن از نقص و برائت آن از عیب به مقدار مپسور همانا به دستور شرع است .

همان طور كه تفكرات علمى ، تزكیه عقل نظری است و آن را در اندیشیدن صحیح ، باور و شكوفا مى كند، امتثال احكام الهى تزكیه عقل عملى است ، و آن را در عزم زوال ناپذیر و نیت صادق و خالص شكوفا مى كند،

و چون جناح عقلى عملى روح ، جداى از جناح عقل نظرى وى نیست ، بلكه هر دو از شوون یك حقیقت به شمار مى روند، به طورى كه از یك نظر مى فهمد و از نظر دیگر در بدن و طبیعت اثر مى گذارد...

و نتیجه نهایى امتثال احكام الهى ، شهود حقائق عینى است و راهش ... این است كه هرگونه تعلقى كه براى پیمودن صراط مستقیم زیانبار است ، قطع شود.

 و ترتیب تعلقهاى رهزن از این قرار است :

اول تعلق به امورى كه خلاف دستور الهى است مانند علاقه به كار حرام یا مكروه

دوم ، تعلق به امورى كه خلاف دستور حق نیست ، گرچه مخالف ان هم نمى باشد مانند علاقه به كارهاى مباح و انس به امورى كه نه حرام است و نه مكوره ، ولى رجحانى در آنها نیست ، نظیر مباحات زیرا اشتغال روح به آنها چهره جان را از انس به حق ، به انس به نفس متوجه مى كند و شیطان كه در متن صراط مستقیم كمین نموده است (لا قعدن لهم صراطك المستقیم) مى كوشد كه سالك را در تمام مراحل از ادامه باز دارد.

 و اگر نتوانست او را از نظر اشتغال به حرام یا مگروه صید كند، مى كوشد او را به دام مباحات بیاندازد.

سوم ، تعلق به امور استحبابى كه از اهتمام به كارهاى واجب باز دارد، یا علاقه به واجبهاى مهم ، تا از تعلق به واجب اهم مانع شود.

چهارم ، علاقه به واجب اهم و انس به آن و علاقه به تحصیل آن تا از انحصار علاقه به ذات اقدس پروردگار محروم بماند.

پنجم ، علاقه به ذات عابد، كه این تعلق گرچه براى تحصیل نیرو در جهت عبادت و صرف آن در راه رضاى معبود است ، لیكن علاقه به ذات عابد مانند علاقه به عبادت و دیگر كارهاى خیر علمى یا عملى ، مانع حصر محبت در خداوند و انحصار تعلق به ذات خداوندى است .

بنابراین همه این تعلقها به نوبه خود براى سالك كوى تهذیب رهزن مى باشد، كه بدون قطع آن علاقه ها پیمودن طریق تزكیه مپسور نخواهد بود.

و براى نیل به این هدف رفیع ، صحت تمام اعمال عبادى مشروط به قصد قربت قرار داده شد، و تقرب نیز درجاتى دارد كه به پیمودن است هر كدام از آن درجات ، تحصیل مرتبه اى از مراتب تزكیه روح امكان پذیر است ، و مهمترین عاملى كه در تهذیب نفس تاثیر بسزایى دارد، آنست كه هر عمل عبادى فقط براى تحصیل رضاى خداى سبحان انجام مى شود، نه براى رسیدن به منافعى كه بر آن عمل مترتب است ،

 زیرا آن منافع به عنوان فوائد اعمال عبادى مطرح اند، نه به عنوان علت غائى و هدف نهایى آن ، و با روشن شدن امتیاز تامى كه بین منفعت یك عمل و علت غایى آن وجود دارد، مى توان از قید فائده عمل آزاد شد، و به علت غائى آن همان لقاء الله است ، نائل آمد.

تمرین این روش و ادامه این مسلك موجب مى شود كه مزایاى هدف طلبى ، در همه شوون دفع و جذب انسان سالك ظهور كند،

یعنى هم در ترك كارهاى خلاف و هم در پرهیز از مباح و هم در اشتغال به واجب و مستحب و هم در اهتمام به واجب اهم و ترجیح آن بر واجب مهم و مانند آن از وظایف دینى مى كوشد كه علت غائى آنها را در نظر داشته باشد، نه منفعت و فائده آنها را، و آن گاه با تمام وجودش مى گوید: ان صلاتى و نسكى و محیاى و مماتى لله رب العالمین .

پس اگر كسى مۆمن بود و رفتار صالح داشت و در اثر اهتمام از تنگناى طبیعت پرواز كرد، تزكیه روح بهره او مى گردد. خداى سبحان به تزكیه روح انسانها، برنامه رسول اكرم صلى الله علیه و اله را محدود به تلاوت آیات و تعلیم كتاب و حكمت نكرد، بلكه تزكیه را وظیفه مهم او دانست و روش ‍ پرورش روح را از برجسته ترین برنامه هاى آسمانى آن حضرت قرار داد.

تزكیه ارواح بد انسان است كه اول خود آن حضرت راه و رسم زندگى انسانى را پیمود و به دستورات آن عمل كرد، سپس به دیگران آموخت و به مردم گفت به همراه من بیایید و عمل كنید. عمل صالح ، جان شما را شكوفا مى كند.

اگر شرح صدر است ، محصول عمل صالح است ، و اگر مشاهده اسرار هستى است ، محصول عمل شایسته است ، زیرا در پرتو اعتقاد صحیح و عمل صالح ، روح به تعالى وجودى خویش مى رسد و هر چه درجه وجودى روح بالاتر باشد، شهود اسرار الهى و پذیرش فیضهاى غیبى بیشتر مى شود.

موساى كلیم سلام لله علیه یك ماه ذیقعده با ده اول ذى الحجه را اربعین گرفت و با اخلاص خاص چهل شبانه روز تزكیه كامل روح نصیبش شد و در جریان فلما تجلى ربه للجبل ، آن چنان حالى پیش آمد كه تورات بر آن حضرت نازل شد...

و سر اینكه از این دوره اربعین به چهل شب تعبیر شده است ، نه چهل روز، آن است كه قسمت مهم فیوضات در لیل است (ان ناشئه اللیل هى اشد و طاو اءقوم قلیلا.)شب است كه انسان براى پرواز به سوى غیب آماده تر است ، چون سرگرمیهاى فراوان روز مانع توجه تام روح است ( آن لك فى النهار سجا طویلا. )شب است كه همه رامند و مزاحمتى در كار نیست .

لذا انسان دلباخته حق ، فرصت مناسبى براى نیت خالص و زمزمه و مناجات پیدا مى كند و از آن لذت مى برد. شب زنده دارى است كه به عنوان سبیل لله تعبیر شده است .

خلاصه آنكه شب زنده دارى در تهذیب روح اهمیت بسزائى دارد، لذا پیامبران الهى این روش را در تزكیه نفس به كار بردند و از آن بهره گرفتند و اسوه سائر سالكان شدند.

 قلب مى تواند در سایه صفا و تهذیب روح به جائى برسد كه جز اراده حق چیزى در آن پرواز نكند و ننشیند، و این كار از عمل صالح و ایمان بر مى خیزد، نه از راه صرف علم و بحث هاى مدرسه .

البته علمهاى حصولى عقل نظرى را نیرومند مى كند، اما آن اثر را به جان انسان نمى دهد كه بتواند اسرار ملكوتى را ببیند و جز حق چیزى نخواهد و هر چه خداوند خواست ، آن را انجام بدهد، زیرا این خصوصیات محصول تزكیه روح است .

 و همان طورى كه صحابت سالكان كوى حق در تهذیب روح سهم بسزائى دارد، رفاقت با غافلان و مجالست با ساهیان و موانست با سیه دلان در تیرگى آن تاثیر فراوانى دارد.

لذا خداى سبحان به ارشاد شرایط تزكیه اكتفا نكرد، بلكه موانع آن را تذكر داد و از آنها نهى فرمود ( و لا تطع من اغفلنا قلبه عن ذكرنا و اتبع هواه و كان امره فرطا

امیدارم خداى سبحان قلوب همگان را از تزكیه و تهذیب كامل بر خوردار فرماید.


منابع:

کتاب در محضر عارفان / مولف: واصف بادکوبه ای

تهیه و تنظیم : مجید ملکی ، گروه حوزه علمیه تبیان