نگاهی به یک حرکت سیاسی بقیة الله، حضرت محمد بن علی الباقر

درباره اقدامات سیاسی امام باقر علیه السلام اطلاعاتمان پراکنده و ناکافی است اما برای اینکه نشان داده باشیم که آن حضرت حتی در شرایط سخت سیاسی هم نگاهی همه جانبه به اوضاع داشته اند و از مقام الهی امامت دفاع می نموده اند، به یکی از برخوردهای آن حضرت با حاکم زمانه خود می پردازیم و در پایان چند نکته درباره آن متذکر می شویم.

اهل بیت علیهم السلام انسانهایی تک بعدی نبوده اند و از همه جهت شایسته رهبری جامعه اسلامی و بلکه بشری را دارا بوده اند، اما هیچ گاه شرایطی پیش نیامد که این شریف زادگان به جایگاه اصلی خود که رهبری همه جانبه جامعه است نائل شوند.

در حقیقت مردم هیچ گاه اراده جدی نکرده اند که حق را به جایگاه اصلی خود برگردانند و به این سبب غربت اهل بیت که همان غربت اسلام اصیل است همچنان ادامه دارد و طولانی شدن روزگار غیبت به همین سبب است.

با این حال، اهل بیت که جانشینان حقیقی پیامبر هستند درهیچ زمان از اقدامات خود دست نمی کشند و به هر صورت و درهمان حیطه ای که عملا برایشان ممکن است به وظایف خود درمقابل جامعه مبادرت می فرمودند.

در روزگار امامان همام باقر و صادق علیهما السلام اجازه حضوراین بزرگواران را درعرصه تدریس و جذب دانش دوستان فراهم بود، اما سایه سنگین فشارهای حکومتی و نیز فرهنگ عمومی آنچنان سنگینی می کرد که حتی در جایگاه عالم دینی نیز مجبوربه تقیه می شدند، یعنی لازم بود دقت کنند که صحبت هایشان به ضرردوستان اهل بیت علیهم السلام تمام نشود و یا با تفسیرهای مغرضانه حربه ای علیه خود آن معصومان نگردد. حتی گاهی مجبور شده اند علیه شیعیان خود بدگویی کنند تا به این وسیله آنها از لیست سیاه مأموران اطلاعاتی خارج کرده باشند.

توضیحات بیشتر درباره تقیه را از اینجا بخوانید :

تاکتیک سیاسی ائمه

اما این فشارها که امام باقر علیه السلام تحمل می فرمود، باعث نمی شد که ایشان درباره مسائل حکومت بی تفاوت و تنها مشغول کارهای علمی باشند. اساسا اگر قرار بود ائمه اهل بیت تنها مشغول کارهای علمی یا عبادی باشند که دیگر مشکلی برایشان پیش نمی آمد و مثل سایر علماء و عابدان محترم می بودند و حتی شاید حکومت هم آنها را بیش از بقیه ارج می نهاد؛ اما می دانیم که همه ائمه توسط حاکمان زمان خودشان کشته شده اند؛ بنابراین واضح است که حکومت آنها را دشمن مهمی برای خود محسوب می کرده است.

در اینجا واقعه ای مرتبط با رفتارامام علیه السلام با حکومت را بازخوانی می کنیم:

ابوبكر حضرمى گوید: چون امام باقرعلیه السلام را به شام‏ سوى هشام‏ بن‏ عبد الملك‏ بردند، و به دربارش رسید، هشام به اصحاب خود و حضار مجلس كه از بنى امیه بودند، گفت: بعد از آنکه دیدید من محمد بن على را توبیخ‏ كردم، شما یك به یك توبیخش كنید.

امام باقرعلیه السلام در هنگام ورود با دست به همگان اشاره و فرمود: «السلام علیكم» و سپس نشست. چون امام علیه السلام به هشام با عنوان مخصوص خلیفه سلام نكرد و بى‏اجازه نشست، خشم او زیاد شد و یکی از حرف هایش این بود:

اى محمد بن على، همیشه مردى از شما خاندان میان مسلمین اختلاف انداخته و آنها را به سوى خود دعوت كرده و از روى بی خردى و كم دانشى گمان كرده كه او امامست... بعد از او حاضران مجلس یكى پس از دیگرى تا نفرآخرآن حضرت را توبیخ مى‏كردند.

وقتی همگى ساكت شدند، حضرت برخاست و فرمود:

اى مردم به كجا می روید و شیطان می خواهد شما را به كجا اندازد؟!!

خدا به وسیله ما خانواده پیشینیان شما را هدایت كرد و پسینیان شما هم از بركت ما (هدایتشان) پایان یابد (یعنى درزمان ظهورامام قائم علیه السلام) اگر شما سلطنتى زودرس دارید، ما سلطنتى دیررس داریم كه بعد از سلطنت ما سلطنتى نباشد، زیرا ما اهل عاقبت هستیم و خداى عزوجل می فرماید: «وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقینَ»

هشام دستور داد حضرت را به زندان برند، چون به زندان رفت و با زندانیان سخن مى‏گفت، همه زندانیان از جان و دل سخنش را پذیرفته، به او دل دادند. زندانبان نزد هشام آمد و گفت: یا امیرالمۆمنین من از اهل شام بر تو هراسانم و مى‏ترسم كه تو را ازاین مقام عزل كنند؛ سپس گزارش را به او گفت.

هشام دستور داد آن حضرت و اصحابش را بر استر نشانده [توسط كاروان پست‏] به مدینه برگردانند و فرمان داد كه در بین راه بازارها را به روى آنها ببندند واز خوراك و آشامیدنى جلوگیرشان باشند (مقصودش اذیت و توهین به آن حضرت بود) پس سه روز راه رفتند و هیچ گونه خوراك و آشامیدنى به دست‏ نیاوردند، تا آنكه به شهر مدین (شهر شعیب پیغمبرعلیه السلام) رسیدند، مردم در شهر را برروى آنها بستند، همراهان حضرت از گرسنگى و تشنگى به او شكایت بردند و سرانجام امام باقر علیه السلام با صدای بلند فرمود: اى اهل شهرى كه مردمش ستمكارند، من بَقِیَّةُ اللَّهِ هستم و خدا می گوید :« بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُۆْمِنِینَ وَ ما أَنَا عَلَیْكُمْ بِحَفِیظ»

در میان آن مردم شیخى سالخورده بود که مردم را ازعذاب خدا ترساند و هشدارداد که «این لحن مخصوص حضرت شعیب علیه السلام است» مردم شتاب كردند و بازارها را برروى حضرت و همراهان ایشان گشودند.

خبرکه به هشام بن عبد الملك رسید، دستور بازداشت آن پیرمرد را داد و دیگر كسى از او خبردار نشد. (1)

چند نکته:

1-    اهل بیت خود را وارثان علم پیامبروجانشینان حقیقی او درهمه شئون می دانستند و هر جا ممکن می شد این حقیقت را اعلان می کردند.

2-    وقتی طراحی هشام را برای سبک کردن امام باقر در مجلس خود می بینیم، متوجه زیرکی امام در خنثی کردن توطئه هشام می شویم؛ زیرا امام علیه السلام درهمان ابتدا با نحوه سلام خود جو مجلس را شکست و درانتها با نحوه کلام خود نقشه هشام را بر آب کرد.

3-    دلایلی داریم که درآن دوران مردم کوفه به امام باقرعلیه السلام ارادت زیادی داشتند اما آن حضرت به آنها اعتماد لازم برای شروع انقلاب نداشتند.(2)

4-    امام باقرعلیه السلام علم را جدای از بقیه شئون مثل قدرت مدیریت و رهبری نمی دانند. در نتیجه دراسلام، عالم حقیقی کسی است که آگاه ترین فرد نسبت به امور جامعه و روابط اجتماعی سیاسی هم باشد و مصداق اصلی آن خود حضرات اهل بیت علیهم هستند که جانشین پیامبردرعلم و سیاست هستند.

منبع:

1.اصول الكافی، ترجمه مصطفوى، ج‏2، ص375، بَابُ مَوْلِدِ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِی علیه السلام

2.الاختصاص، ص 24 حدیث الغار