هنر و فرهنگ زاپوتک

گرچه نفوذ اولمک سرانجام پژمرد و خاموش شد، ولی رسوم و عقاید آن ها در تمدن های دیگر ادامه یافت و به تکامل رسید. در سال 500 پیش از میلاد، در یکی از مراکز تحت نفوذ بازماندگان این قوم، طبقه ی حاکمی متشکل از نخبگان پدید آمد. این مردمان به تدریج رشد کردند و تمدن جدید " زاپوتک"⁽¹⁾ را پایه گذاری نمدند. حکمرانان زاپوتک، فتوحات خود را روی تخته سنگ ها ثبت می کردند. صورت های ناموزون حجاری شده روی سنگ ها ، با دهان های باز و چشمان بسته، بیانگر دشمنان شکست خورده زاپوتک ها بود. آن ها به تدریج شروع به ساخت شهر جدید یعنی"مونته آلبان"⁽²⁾ کردند که نخستین شهر واقعی در آمریکای مرکزی به حساب می آمد.

با استفاده از نیروی کار برده ها، زاپوتک ها بخش مرتفع پایتختشان را مسطح کرند و در وسط شهر یک میدان بزرگ ساختند که معبد هرمی شکلی آن را احاطه می کرد. میدان شهر مونته آلبان، مرکز دینی و اجتماعی شهر بود. بیشتر جمعیت حومه شهر، شروع به ساختن خانه هایی در دامنه ی کوه  کردند. این خانه ها با ایجاد برش هایی در دل کوه ساخته می شدند. جمعیت مونته آلبان به حدود 17هزار نفر می رسید. پس از برپایی مونته آلبان بسیاری از روستاهای دیگر امریکای مرکزی رشد کردند و به شهر تبدیل شدند. یکی از این شهرها که حتی از پایتخت های اروپایی در آن دوران نیز بزرگ تر بود، شهر " تئوتی هوآکان"⁽³⁾ نام داشت.

شهر مقدس تئوتی هوآکان- یعنی جایی که خدایان آفریده شدند- با وسعت 82 کیلومتر مربع، امروزه در 40 کیلومتری شمال شرقی مکزیکوسیتی، پایتخت مکزیک واقع شده است. این شهر که بین قرن اول تا هفتم میلادی ساخته شده است، به خاطر ابعاد عظیم بناها و عمارت هایش به ویژه معبد هرم خورشید و ماه که بر اساس قواعد هندسی و نمادین ساخته شده اند، شهرت زیادی دارد و از سال 1987 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

بر اساس شواهد باستان شناسی ، تئوتی هوآکان شهری چند فرهنگی بوده است که در آن اقوام گوناگونی چون زاپوتک، توتوناک، مکزتک و ناهوا در محلات خاص خود زندگی می کرده اند. با این حال اقوام زاپوتک و توتوتناک همیشه ادعا می کرده اند که آن ها سازندگان تئوتی هوآکان بوده اند و بعدها نیز آزتک ها بر این ادعا مهر تائید زدند. ساخت شهر تئوتی هوآکان حدود سال 300 پیش از میلاد آغاز شد و بنای مشهور معبد خورشید نیز در سال 150 پیش از میلاد ساخته شد. این شهر بین سالهای 150 تا 450 میلادی به اوج شکوفایی خود رسید و به یک کانون فرهنگی تاثیرگذار تبدیل شد که جمعیتی بالغ بر 150 هزار نفر را در خود جای می داده است و تئوتی هوآکان در دوران قدیم، منبع مهمی برای استخراج سنگ " ابسدین" ⁽⁴⁾ بوده است و تبادلات تجاری فراوانی نیز با دیگر نقاط امریکای جنوبی و مرکزی داشته است.

خیابان عریض و مرکزی شهر نیز معروف به خیابان مردگان بود و هنوز در دو طرف آن بناهای نمادین و مذهبی عظیمی چون هرم خورشید⁽⁵⁾، هرم ماه و بسیاری معابد و بناهای کوچک تر به چشم می خورند.

زاپوتک ها در هنگام وقف این بناها، انسان ها و حیوانات بسیاری را قربانی کرده بودند. گروهی از این قربانیان افراد غیر بومی و احتمالا اسیران جنگی بودند که دست هایشان از پشت بسته و سر از بدنشان جدا شده بود. دهان گروهی دیگر با سنگ های نیمه قیمتی چون یشم پر شده بود. حیوانات قربانی شده هم عموما دارای نیروهای اسطوره ای بوده اند. حیواناتی چون عقاب ، پوما، مارزنگی، گرگ، شاهین و جغد جانورانی بودند که سرنوشت خود را با انسان های دفن شده در این معبد تقسیم کرده اند.

هرم خورشید در اصل وقف خدای "تلالوک" و بر فراز غاری احتمالا مقدس بنا شده بود. متاسفانه محتویات این غار به تاراج رفته است. هرم ماه نیز به همسر خدای تلالوک تقدیم و از محوطه ی آن برای تدفین افراد مهم شهر استفاده شده است.

متاسفانه در این شهر هیچ متن مکتوب و نسخه ی خطی باستانی به دست نیامده است، اما در متون "مایاها" به نام این شهر، یعنی تئوتی هوآکان اشاره شده است. بر اساس این متون اشراف شهر تئوتی هوآکان تا نقاط دوردست سفر می کرند تا با اعضای خانواده های بزرگ ازدواج کنند. در متون هیروگلیف مایاها همچنین به فردی مرسوم به "جغد نیزه انداز" اشاره شده که به مدت 60 سال امپراتور تئوتی هوآکان بوده است و خویشاوندان خود را به پادشاهی تیکال و یوآکساکتون⁽⁶⁾ منسوب کرده بود، اما بیشتر آن چیزی که ما از تمدن تئوتی هوآکان می دانیم مربوط به نقش برجسته هایی است که در نقاط مختلف شهر به چشم می خورند.

پی نوشت:

1- Zapotec Civilization

2- Monte Alban City

3- Teotihuacan City

4- سنگ آتشفشانی ساه رنگی با سطوح صیقلی و براق

5- این هرم دومین هرم بزرگ قاره امریکا بعد از هرم بزرگ "چولولا" محسوب می شود.

6- در گواتمالای امروزی

کتاب اسرار تمدن های باستانی، بهنام محمد پناه، انتشارات سبزان