حرم مطهر رضوى و نگاهى به رویدادهاى مهم آن

هر چند همه مسلمانان جهان به ساحت مقدس حضرت على‏بن موسى الرضاعلیه‏السلام ارادت مى‏ورزند و از بذل مال خویش در این راه دریغ ندارند، متاسفانه بعضى از قدرتمندان مهاجم و سلطه‏جو، در ادوار مختلف اهانتهایى به این ساحت مقدس كرده‏اند كه چون غالبا این اطلاعات به صورت پراكنده آمده است، در این مقاله به صورت مجموعه و به اختصار به اهم آنها اشاره مى‏كنیم .

زلزله و حرم مطهر رضوى

زلزله‏هاى زیادى در مشهد رخ داده كه حدود 14 واقعه متعلق به سالهاى 1008، 1052،1053،1059،1077، 1084،1087، 1118، 1119، 1214، 1232،1236، 1254، 1274 ه. ق در كتب تاریخ به ثبت رسیده كه كمابیش آسیبهایى به مسجد گوهرشاد وارد نموده است و احتمالا به دیوارهاى صحنهاى حرم مقدس و تزیینات آن نیز آسیبهایى اندك همانند مسجد گوهرشاد رسیده است. ولى در پانزدهم ربیع‏الثانى سال 1084 ه. ق به هنگام سلطنت‏شاه سلیمان صفوى زمین لرزه ویرانگرى در مشهد رخ داده كه حدود دو سوم شهر مشهد از جمله گنبد مرقد مطهر حضرت رضاعلیه‏السلام، سقف گنبد مسجد گوهرشاد و مدارس پریزاد، دودر، مدرسه بالاسر، مدرسه پایین پا سیب فراوان دیده و حدود چهارهزار نفر از مردم مشهد زیر آوار جان سپرده‏اند.

پس از این حادثه شاه سلیمان مامورانى را از اصفهان براى بررسى خسارات وارده و انجام تعمیرات فرستاد. آنان نیز كار را شروع كردند، در نتیجه، گنبد مطهر و دارالسیاده در سال‏1086 و مسجد گوهرشاد در سالهاى 1084،1087،1089 و مدرسه پریزاد در سال 1091 و مدرسه دودر در سال 1088 و مدرسه بالاسر در سال 1091 و مدرسه پایین پا در سال‏1087ه.ق. بازسازى شد. (18)

افشاریه

در این دوره به ویژه در زمان نادرشاه افشار ایوان طلاى صحن عتیق (انقلاب) و مناره بالاى ن و بناى مناره ایوان شمالى طلاكارى و تذهیب شد و سقاخانه اسماعیل طلایى صحن عتیق احداث گردید. اما چندى بعد به وسیله نوادگانش به این ساحت مقدس اهانتهایى شد كه اینك ذكر مى‏شود .

غارت جواهرات حرم مطهر به وسیله نصرالله میرزا و نادرمیرزا افشار

در سال‏1183 ه. ق شاهرخ فرزند رضا قلى میرزا فرزند نادرشاه افشار در خراسان حكومت مى‏كرد . احمد شاه درانى به مشهد حمله كرد و نصرالله میرزا پسر شاهرخ كه ولیعهد بود با او مقابله‏اى مردانه كرد و وى را شكست داد و او را وادار به صلح نمود. این امر موجب غرور وى شد كه خیال جهانگیرى را در سر پرورانید.

در سال 1190 ه. ق كه خزانه پدرش خالى شده و براى پرداخت‏حقوق سپاهیانش درمانده شده بود به تحریك برخى از فرومایگان طلا و جواهرات حرم مطهر رضوى را از قندیلها و درها جدا كرد، مقدارى را به فروش رسانید و مقدارى از طلاها و نقره‏ها را سكه زد و صرف پرداخت‏حقوق و تهیه سپاه نمود.

نادرمیرزا برادر نصرالله میرزا نیز كه پس از خلع وى توسط پدرش رضاقلى میرزا، ولیعهد شده بود دست تعدى و تجاوز به اموال موقوفه و غیرموقوفه گشود و حتى خشتهاى طلاى روى گنبد مطهر را كند و به نام خود سكه زد و جواهرات حرم را به فروش رسانید. حتى سرطوق مكلل را كه بالاى گنبد نصب بود كند و نیز قالى زربافت را كه هفت هزار تومان ارزش داشت‏ سوزانید .

نصایح مرحوم یةالله میرزا مهدى مجتهد تولیت وقت آستان قدس نیز مانع اعمال ناشایست و تجاوزگرانه او نشد. اما مردم به او اعتراض كردند و سكه‏هاى ضرب شده را كه در بازار بود جمع آ‏ورى مى‏نمودند و به میرزا مهدى مجتهد جد سادات شهیدى مشهد برمى‏گرداندند. مردم سرانجام سر به شورش برداشتند. نادر میرزا نیز كه این شورش را از ناحیه میرزا مهدى مى‏دانست وى را در سال 1218 ه. ش به شهادت رسانید و مرحوم میرزا مهدى مجتهد به «شهید رابع» معروف شد. (19)

عصر قاجاریه

تعمیرها و تغییرهایى كه در طول دوران حكومت قاجار در آستانه مقدسه به انجام رسید عبارتند از: بناى صحن آزادى (نو) در سمت مشرق حرم به امر فتحعلیشاه و به مباشرت فرزندش علینقى میرزا و معمارى حاج قاجان صاحب بازارچه معروف در مشهد، ساخته شد. بناى دارالسعاده توسط اللهیارخان صف‏الدوله به سال 1251 ه. ق احداث شد و تركیب رواق دارالضیافه در سال 1320 ه. ق انجام یافت. متاسفانه حرم مطهر در این دوره دوبار مورد بى‏حرمتى و اهانت متجاوزان قرار گرفت:

1 ـ غارت سالار ـ محمد حسن خان سالار فرزند اللهیارخان صف‏الدوله در سال‏1263 ه. ق یعنى یك سال قبل از پایان پادشاهى محمدشاه قاجار از آشوب هرات و هرج و مرج دربار استفاده كرد و در خراسان علم مخالفت‏ برافراشت و در اندك زمانى قلعه كلات را متصرف شد. او نزدیك به دو سال در خراسان به استقلال حكومت كرد. در سال بعد به فرمان وى تمامى قندیلها، چراغها و اثاثیه زرین حرم حضرت رضاعلیه‏السلام را ذوب كردند و به نام وى سكه زدند. همچنین او طلا و جواهرات در مرصع و جواهرنشانى كه فتحعلیشاه قاجار در سال‏1233 ه. ق به شكرانه استیلا بر خراسان تقدیم آستان قدس نموده بود غارت كرد.

اما پس از رفع فتنه در سال 1268 ه. ق حسام‏السلطنه عموى ناصرالدین شاه مجددا سطح در مزبور را از طلاى ضخیم پوشانید و آن را با دانه‏هاى یاقوت و زمرد و لعل زینت‏بخشید و در جاى اولیه‏اش نصب نمود.

اما در پى این غارتگریها و بى‏حرمتى‏ها نسبت‏به بارگاه مقدس، سالار در سال‏1266 ه.ق به دست‏حسام‏السلطنه مغلوب گردید و به حرم مطهر پناهنده شد.

در این موقع میرزا عسكرى امام جمعه مشهد از خاندان میرزا مهدى شهید و علما و متولیان بارگاه مقدس رضوى به نزد سالار آمدند، و ضمن ملامت او به خاطر جسارتهایش به آستانه مقدسه او را از روضه منور طرد كردند. در نتیجه وى تنها ماند و به دستور حسام‏السلطنه او را از بست‏خارج كردند و سپس با برادرش محمد علیخان و پسرش اصلان‏خان به سزاى اعمال شنیع‏شان به هلاكت رسانیدند. (20)

2 ـ توپ بستن حرم ـ در محرم سال 1330 ه. ق هنگام تولیت مرتضى قلیخان نایینى مردى به نام یوسف هراتى در شهر مشهد آهنگ مخالفت‏ با مشروطه ساز كرد و به تحریك بیگانگان جمعى از اراذل و اوباش را به دور خویش جمع كرد و آرامش شهر را بر هم زد.

در خطه خراسان مخصوصا مشهد عده‏اى سالدات (سرباز) روس با تجهیز كامل مستقر شدند و مركز خود را ارگ دولتى قرار دادند. طبیعى است ورود سربازان روس به منظور پشتیبانى از كسانى بود كه با مشروطه‏خواهان و حكومت مشروطه سر مخالفت داشتند. در همین هنگام دو نفر دیگر به نامهاى سید محمد طالب الحق یزدى پسرعموى سید ضیاءالدین نخست‏وزیر كودتاى رضاخان و نایب على‏اكبر نیز با یوسف هراتى همداستان شدند و در گوشه و كنار شهر شكارا بر ضد مشروطه‏طلبان تبلیغ مى‏كردند. كار به جایى رسید كه رهگذران نیز در كوچه و بازار از تعرض كسان این اشخاص درامان نماندند.

یوسف هراتى خود را سردار مى‏نامید و هزرگى و بى‏بندوبارى را به حد اعلا رسانید. طالب‏الحق نیز همه‏روزه به منبر مى‏رفت و نوید و هشدار مى‏داد كه محمدعلى شاه به ایران آمده و در گرگان مى‏باشد و ما احمد شاه پسر او را قبول نداریم، سربازان روسى كه هدفشان مداخله مستقیم در امور شهر بود و اساسا به همین نیت‏به اشرار پر و بال داده بودند زد و خورد بین سربازان دولتى و اشرار را دستاویز قرار دادند و به نام حفظ اتباع روسیه در مقابل تجارتخانه یكى از اهالى بادكوبه كه تبعه روس بود یك عده سالدات روس مستقر كردند. كسبه و اصناف كه چنین دیدند بازارها را بستند و دست از كار كشیدند . روز شبنه دهم ربیع‏الثانى 1330 ه. ق مطابق با دهم فروردین 1290 ه. ش اعلامیه‏اى از طرف كنسولگرى روس صادر شد، كه اگر اشرار و متجاسرین تا دو ساعت‏به غروب مانده از صحن و حرم خارج نشوند و كسبه بازار به سر كارهاى خود برنگردند ناگزیر به كمك قواى مسلح و گلوله‏هاى توپ مردم را متفرق خواهند ساخت.

چیزى نگذشت كه سربازان مسلح جلو مسجد جامع و كاروانسراى بانك صف‏رایى كردند و از آن طرف هم اشرار و آشوب‏طلبان روى پشت‏بام مسجد و بالاى گلدسته‏ها با تفنگ جمع شدند و خود طالب‏الحق كه سردسته آنها بود مقابل حرم مطهر مستقر گردید. سربازان روس و توپچیهاى آنان نیز از چند نقطه ماده شلیك شدند. ضرب‏الاجل به پایان رسید و به یكباره از چند جانب صداى غرش توپ‏ها بلند شد و گلوله‏هاى تشین به طرف گنبد مطهر و صحن امام هشتم‏علیه‏السلام پرتاب گردید; هدف آنها به ظاهر امر متفرق كردن اوباش و در واقع انهدام قبه مبارك و نهب و غارت اموال نفیس حرم مطهر بود.

عده‏اى با مسلسل و توپهاى سبك پیشروى كردند و حرم مطهر و ضریح حضرت را به گلوله بستند . صداى غرش توپ و شلیك نظامیان روس در همه جاى شهر طنین‏انداز شد و در منازل شهر غوغایى برپا گردید. اصابت گلوله‏هاى توپ بر گنبد آسیب زیاد وارد كرد، در 18 محل گلوله‏هاى توپ كه مانند كله قند بود، گنبد مطهر را سوراخ كرد و به داخل گنبد افتاد و خرابیها به بار آورد. پس از دو ساعت بمباران نمودن، به هنگام غروب نظامیان سواره و پیاده روس با حال تهاجم وارد صحن مقدس شدند، زوار و مردم به داخل حرم مطهر پناهنده شدند و درهاى حرم را بستند. عده‏اى از نظامیان روس به پشت‏بام حرم رفته از پنجره‏هاى گنبد و رواقها به داخل حرم شلیك مى‏كردند. عده‏اى از آنان وارد دارالسیاده شده از شبكه‏هاى پنجره نقره به داخل حرم شلیك مى‏كردند و نیز دسته دیگر از شبكه‏هاى پنجره فولاد صحن عتیق (انقلاب) حرم مطهر را تیرباران كردند. در صحن و حرم مطهر تعداد زیادى كشته و زخمى شدند. مرتضى قلیخان متولى باشى آستان قدس رضوى بیرق سفیدى بر سر چوب بلند كرد و از قواى روس امان خواست. فرمانده روسى كه چنین دید دستور آتش بس صادر كرد. سپس متولى‏باشى و خدام حرم و مردم نیز به جمع‏ آورى كشتگان و زخمیها پرداختند. مدت چهار روز این مكان مقدس در تصرف روسها بود و مقدار زیادى اشیاء نفیس و قیمتى به یغما رفت. یوسف‏خان هراتى و طالب‏الحق به دست‏حامیان خود یعنى سالداتهاى روس كشته شدند و به كیفر اعمال خود رسیدند. (21)

به دنبال این ویرانگریها سلطان حسین میرزا نیرالدوله به استاندارى خراسان تعیین شد و در سال 1331 ه. ق به مرمت‏خرابیها پرداخت هزینه تعمیر گنبد مطهر به پول رایج آن زمان كه قران نقره بود، سى هزار تومان برآورد شد كه بیست هزار تومان آن را نیرالدوله و ده هزار تومان مرحوم حاج میرزا محمدعلى قائم مقام التولیه رضوى پرداخت نمودند. اكنون جاى چند گلوله در ایوان طلاى صحن عتیق دیده مى‏شود. استاد ملك‏الشعراى بهار به مناسبت این واقعه اشعارى تحت عنوان «توپ روس» سروده كه در دیوان او مده است. (22)

عصر پهلوى

در سال‏1307 ه. ش در شبكه پیرامون فلكه حرم مطهر تغییرات اساسى به عمل مد و فلكه دور حرم به شعاع 180 متر از نوك گنبد و به پهناى 30 متر احداث گردید كه بعدا ساختمان‏هاى موزه و كتابخانه و تالار تشریفات نیز به این مجموعه اضافه شد، اماچندى نگذشت كه به دستور رضاخان پهلوى در مجموعه بارگاه مقدس رضوى حادثه موهن و اسفناك «مسجد گوهرشاد» به وجود مد.

واقعه مسجد گوهرشاد

علت اصلى وقوع حادثه مسجد گوهرشاد در سال 1314 ه. ش آن بود كه رضاخان تصمیم حمله به فرهنگ و سنن ملى از طریق تغییر لباس را داشت و نیز كشف حجاب بانوان را هم زمزمه مى‏كرد . در این موقع روحانیان مشهد زبان به اعتراض گشودند و مردم را به جمع شدن و تظاهرات تشویق مى‏كردند كه خطباى معروف شهر مانند شیخ مهدى واعظ خراسان، شیخ عباسعلى محقق و شیخ محمدتقى بهلول در مسجد گوهرشاد و صحنهاى مطهر به منبر مى‏رفتد.

بخصوص شیخ بهلول قهرمان معركه، كه سخنرانیهاى طولانى و پرحرارت انجام مى‏داد. صبح روز جمعه 20 تیرماه 1314 برابر با دهم ربیع‏الثانى 1354 ه. ق قزاقان مستقر در مشهد براى متفرق ساختن مردم وارد عمل شدند و بى محابا در صحن جدید به روى مردم تیراندازى كردند كه در نتیجه عده‏اى كشته و زخمى شدند پس از این هجوم مردم اطراف مشهد با داس و چهارشاخ و بیل و... به سوى بارگاه مقدس رضوى سرازیر شدند و در صحنها و مسجد گوهرشاد اجتماع نمودند . روحانیان به ویژه شیخ بهلول نیز به سخنرانیهاى اعتراض‏ آمیز خویش ادامه مى‏دادند. روز شنبه 21 تیرماه كه بارگاه رضوى بخصوص مسجد گوهرشاد همچنان در التهاب بود، پاكروان استاندار خراسان، سرهنگ نوایى رئیس شهربانى و سرلشكر مطبوعى فرمانده لشكر به بهانه حفاظت از بانكها دستور مى‏دهند نظامیان بارگاه رضوى و مسجد گوهرشاد را محاصره كنند. در این موقع اسدى نایب‏التولیه وقت آقایان مجتهدان را به بهانه این كه رضاشاه جواب تلگراف آنان را داده است ‏به كشیكخانه و دارالتولیه حرم رضوى دعوت كرد. پاسى از نیمه شب گذشته صداى غرش مسلسلهاى قزاقان بلند شد و دژخیمان رژیم پهلوى به روى مردم تیراندازى كردند. صداى «وامحمدا» و «واعلیا» بلند شد، گفته‏اند در این واقعه بین دو تا پنج‏هزار تن به شهادت رسیدند و حدود 1500 نفر دستگیر شدند. سپس كشته‏شدگان و حتى نیمه‏جان‏ها را شبانه با كامیون از محل خارج كردند و در گودال خشتمالها و باغ‏خونى دسته‏جمعى دفن نمودند. سپس به شستشوى مسجد پرداختند. روز23 تیرماه اثر چندانى از قتل و غارت باقى نماند. (23)

توسعه حرم

در گذشته بین ضریح مطهر و ضلع غربى حرم (صفه بالاسر) تنگنایى به عرض 85 سانتى‏متر وجود داشت كه امر طواف و زیارت را مشكل كرده بود، در سالهاى(1342ـ1341 ه .ش) براى رفع این تنگنا طرحى عظیم تهیه شد. براساس این طرح، مهندسان و معماران با تجربه آستان قدس تنها راه توسعه تنگناى بالاسر مبارك را حذف دیوار ضلع غربى حرم دانستند. ضخامت دیوار مزبور 90/2 متر بود و قسمتى از سنگینى گنبد را بر دوش داشت.

در اجراى این كار عظیم لازم بود ابتدا پیش‏بینى‏هاى استحكامى صددرصد فنى و اطمینان‏بخش در نظر گرفته شود، لذا حفارى و بتون‏ریزى و نصب پایه‏ها و پلهاى نگهدارنده و كارهاى استحكامى دیگر آغاز شد و پس از احداث تاقى از بتون بر ضلع غربى، سرانجام دیوار از زیر گنبد بیرون كشیده شد بدون این كه در زمان اجراى طرح وقفه‏اى در امر تشرف به حرم و زیارت زایران ایجاد گردد. بدین‏ترتیب بالاسر مبارك تعریض یافت و بیش از 2 متر به آن قسمت از فضاى حرم افزوده شد و آن تنگناى سابق در سال 1344 ه .ش توسعه یافت. (24)

تیراندازى دژخیمان شاه به حرم مطهر

در روز29 آبان‏ماه‏1357 ه. ش مطابق نوزدهم ذیحجه 1398 ه. ق در جریان انقلاب اسلامى به زعامت امام راحل‏قدس سره حادثه‏اى دلخراش در حرم مطهر رضوى پیش مد. آن روزها همواره ماموران ساواك در بین مردم و زوار مراقب و گزارشگر اوضاع بودند. مردم اینان را شناسایى كردند و در محاصره خود قرار دادند. نتیجه این محاصره به زد و خورد و دستگیرى عوامل رژیم انجامید، ولى یك نفر از آنان، مجهز به سلاح كمرى فرار كرد و ماجرا را گزارش داد. ماموران مسلح به صحن وارد شدند تا دستگیر شدگان را از دست مردم نجات دهند، مردم به مقابله با آنان پرداختند. چند نفر از مبارزان كه مورد تعقیب ماموران قرار داشتند به داخل حرم فرار كردند، و ماموران ضمن تعقیب آنها به تیراندازى پرداختند كه چند گلوله به توحیدخانه مباركه اصابت كرد. سپس از طرف كفشدارى گنبد اللهوردیخان تیراندازى شروع شد، به طورى كه چند نقطه از در و دیوارهاى حرم بر اثر اصابت گلوله آسیب دید. در اثر پرتاب گاز اشك‏ور در داخل حرم عده‏اى از زوار متوحش و بى‏هوش شدند و حتى یك نفر از زوار از ناحیه پا مجروح گردید.

با ازدحام زایران و فریاد اعتراض مردم، ماموران فرار كردند. اندكى بعد استاندار خراسان به وحشت افتاد و از طریق رادیوى مشهد معذرت‏خواهى كرد. این رویداد در میان مردم مشهد بازتابى گسترده یافت.

روز 5 ذرماه‏1357 ه. ش به مناسبت هفتمین روز حادثه از جانب علماى مشهد اعلام عزا و تعطیل عمومى شد و در مشهد و سراسر كشور راهپیماییهاى بزرگ به راه افتاد، مردم در راهپیمایى خود شعار مى‏دادند:

روز همه شیعیان، شام غریبان شد قبر امام هشتم گلوله‏باران شد (25)

عصر جمهورى اسلامى

این عصر را مى‏توان «عصر طلایى آستان قدس رضوى» نامید. زیرا فعالیتهاى چشمگیرى كه در این دوره بیست‏ساله انجام گرفته، چندین برابر 1200 ساله ادوار گذشته مى‏باشد، كه شرح این همه خدمت‏خالصانه در این مختصر نمى‏گنجد و تحقیقى مستقل طلب مى‏كند. فقط به ذكر چند مورد اكتفا مى‏شود:

ادامه توسعه حرم

از نخستین اقدامات پس از پیروزى انقلاب شكوهمند اسلامى در اماكن متبركه، توسعه قسمتهایى دیگر از حرم مطهر مانند: پشت‏سر، پیش روى و پایین پاى مبارك بود، كه پس از انجام عملیات توسعه نماى آن همانند بالاسر مبارك با كاشكارى مزین گردید و در 25 اسفند ماه 1359 ه . ش در حضور علماى اعلام بازگشایى شد. در این بازسازى درب پایین‏پا تعویض شد و 70/1 متر افزایش یافت، بطورى كه عرض در چهارلتى فعلى 7/3 متر مى‏باشد. پیش روى مبارك داراى سه راه ورودى گشت و وسعتى چشمگیر یافت، به طورى كه زایران آسان‏تر مى‏توانند تشرف حاصل كنند و یا هنگام توقف در دارالحفاظ نیز ضریح مطهر را ببینند. آنچه در این عملیات قابل اهمیت است، كارهاى فنى نظارت شده و كارهاى اجرایى ماهرانه‏اى است كه وضع موجود گنبد را در مقابل حركات احتمالى زمین تامین كرده است.

طلاكارى مجدد حرم مطهر

به نقل از كارنامه دو ساله آستان قدس رضوى طلاى روكش گنبد منور به علت كمى ضخامت و گذشت زمان و تاثیر حوادث طبیعى ساییده و بدنما شده بود. پس از پیروزى انقلاب اسلامى، خشتهاى قدیمى برچیده شد و خشتهایى با ورقه‏هاى طلایى جدید جایگزین آن گردید، لایه زیر و نگهدارنده این ورقها مسى است و در حدود شانزده هزارم میلى‏متر یعنى به ضخامت چهار برابر پیش از ورقهاى قبلى به طریق الكترولیت روكش طلا شده و بر روى بتونى كه روى گنبد ریخته شد بود نصب گردید، این خشتهاى زرین حدود هفتصد متر مربع را پوشانده است.

در وسط كتیبه كمربندى سمت‏شمال گنبد لوحه‏اى است كه تاریخ تجدید طلاكارى گنبد را پس از پیروزى انقلاب نشان مى‏دهد. متن لوحه چنین است:

همان‏طور كه قبلا گفته شد هسته اصلى آستانه مباركه به آخر قرن دوم هجرى مربوط مى‏شود كه در طى‏13 قرن همواره با خرابیهاى ناشى از جنگ و تجاوز، توسعه چشمگیرى یافته است‏ به ویژه بعد از انقلاب اسلامى رواق دارالولایه، صحن قدس به وسعت دو هزار و پانصد متر مربع و یك ایوان به وسعت‏یكصد و پنجاه متر مربع و سقاخانه بهداشتى و نیز صحن جمهورى اسلامى به وسعت ده هزار متر مربع و دو گلدسته در پشت درهاى شمالى و جنوبى هر یك به ارتفاع سى متر و بست‏شیخ بهایى و كتابخانه جدید و دانشگاه علوم رضوى به مجموعه حرم مطهر افزوده شده است و طرح توسعه فلكه حرم و زیرگذر نیز در دست اجراست. (26)

انفجار بمب در حرم مطهر رضوى (عاشوراى رضوى)

در دهه اول محرم‏الحرام سال 1415 ه. ق)1373 ه. ش) تعطیلات سه روزه جمعه، تاسوعا و عاشورا فرصتى براى تجمع زایران حضرت رضاعلیه‏السلام فراهم ورد. از سپیده دم روز دوشنبه (عاشورا) مصادف با 30 خرداد عزاداران حسینى در حال نوحه‏خوانى و سینه‏زنى و زنجیرزنى و نیز شعارهاى مذهبى جهت‏برپایى مراسم عزادارى و گرامیداشت‏سالروز شهادت حضرت حسین بن على‏علیه‏السلام و یاران باوفایش به سوى حرم مطهر روان بودند.

دسته‏هاى مختلف با حالتهاى گوناگون به نوبت مشرف مى‏شدند و با ابراز همدردى با سایر عزاداران و زیارت حریم پاك رضوى بازمى‏گشتند. این مراسم و سیل عزاداران همچنان ادامه داشت و صحنهاى ششگانه و بستهاى چهارگانه و نیز حرم مطهر مملو از جمعیت‏بود.

در گرماگرم عزادارى و اوج جوش و خروش و غوغاى ظهر روز عاشورا، در ساعت 14 و26 دقیقه بعدازظهر ناگهان بمبى قوى كه مخفیانه و از قبل در كنار ستون بالاسر مبارك نزدیك ضریح مقدس جاسازى شده بود منفجر شد. بر اثر این صداى مهیب شیشه‏هاى حرم فروریخت، چراغها خاموش شد، مردم، به شدت روى هم ریختند و صداى واالها، وامحمدا، واعلیا، واحسیا در میان غوغایى عجیب و بى‏سابقه بلند شد. در اثر این انفجار هولناك و خونین،27 نفر از زایران امام هشتم‏علیه‏السلام به درجه رفیع شهادت رسیدند و حدود 290 نفر مجروح شدند. این ولوله و هیاهو تا هنگام شستشوى حرم مطهر از خون شهدا و مجروحان و انتقال اجساد به سردخانه و مجروحان به بیمارستانها در تمام شهر ادامه یافت و مردم به عاملان این عمل ننگین و ضدانسانى لعنت مى‏فرستادند . بدین جهت از سوى دولت جمهورى اسلامى در خراسان سه روز، و در كشور یك روز عزاى عمومى اعلام شد. (27)

پی نوشت ها:

18ـ تاریخ زمین‏لرزه‏هاى ایران، ترجمه ابوالحسن رده، تهران، انتشارات آگاه، ص‏163، ;515 مطلع الشمس، ج‏2، ص‏44، 97، 140، 148، 151، 245،256، ;258 خانیكف، سفرنامه، ترجمه دكتر اقدس یغمایى، ص‏ .115

19ـ مطلع الشمس، ص‏634ـ;632 قدسى، محمدحسین، نادرنامه، تهرن، انجمن آثار ملى،1339، ص‏434ـ;431 ریاض السیاحه، ص‏;283 یادواره دویستمین سالگرد میرزا مهدى مجتهد، ص‏30ـ .29

20ـ طاهرى، ابوالقاسم، جغرافیاى تاریخى از نظر جهانگردان، تهران، 1348، ص‏73;شیبانى، میرزا ابراهیم، منتخب التواریخ، تهران، انتشارات علمى،1366، ص‏99ـ .98

21ـ احتشام كاویانى، محمد، شمس الشموس یا انیس النفوس، بى‏نا، 1350، ص‏88ـ;87 روزنامه خراسان، 18 جمادى‏الثانى 1394 ه. ق.

22ـ عالم زاده، بزرگ، راهنماى حریم رضوى، ص 45ـ;24 دیوان بهار، ج‏1، ص‏239ـ .229

23ـ واحد، سینا، قیام گوهرشاد، تهران، وزارت ارشاد اسلامى، 1361، ص‏50ـ;48 مجله سروش)30 مرداد 1361(، ش‏158، ص‏46ـ;41 مجله جهاد، ص‏2، ش‏37، ص‏ .4

24ـ راهنماى حریم رضوى، ص‏65ـ .63

25ـ شاكرى، رمضانعلى، انقلاب اسلامى مردم مشهد، مشهد، چاپ دوم، 1362، ص‏102 ـ .100

26ـ راهنماى حریم رضوى، ص‏65ـ .63

27ـ روزنامه‏هاى خراسان و قدس روزهاى 31 تا ششم تیرماه‏1373 ش و اعلامیه آستان قدس رضوى .

بخش حریم رضوی