آسانسور «سلوک الی الله» در این ده شب بزرگ
سى شب آن در ماه ذى القعده و ده شب آن در اوّل ماه ذى الحجّه بوده است.» (تفسیر عیاشی) بنابراین سکوی پرواز حضرت موسی علیه السلام و برگرفتن نهایی او از معنویات در این ایام پرارزش بوده است.
اگر چه امروزه قسم خوردن و سوگند یاد کردن در میان مردم بسیار عادی شده و مثل نقل و نبات بر سر زبانها افتاده است، اما با این حال همه ما می دانیم که سوگند، یکی از راه های مهم اثبات نمودن گفتار و یا اندیشه خود برای دیگران است. به بیان دیگر هر کسی برای آنکه گفته یا اندیشه خود را به باور دیگران برساند و تردید مخاطبان خود را از بین ببرد، از ابزار قَسَم، استفاده می کند. خداوند هم برای آنکه اهمیت برخی از مطالب را به ما بفهماند و باور مخاطبانش را نسبت به آن موضوعات مهم، افزون گرداند از این ابزار کارا بهره برده است.
اما نکته قابل توجه که با کنکاش در آیات قرآن به دست می آید این است که اولا «سوگند های قرآن معمولا برای مسائلی اساسی و بسیار پراهمیت همانند توحید و معاد صورت پذیرفته است» و ثانیا «خداوند به مسائلی پرارزش و پراهمیت و با هدف تفکر در نشانه های مهم خود، قسم یاد کرده است.»
آری، به طور معمول هر کسی برای دستیابی به جلب اعتماد مخاطب خود به مسائل و مباحثی پراهمیت قسم یاد می کند و از موضوعاتی ویژه برای سوگند، بهره می گیرد. پس بسیار روشن است که آنچه را که خداوند به آنها سوگند خورده از اهمیتی ویژه برخوردارند و تفکر در آنها از اموری بسیار پسندیده به شمار می آید. بنابراین سوگندهاى قرآن دلیل بر عظمت و اهمیت امورى است كه به آنها سوگند یاد شده که همین مساله سبب اندیشه هر چه بیشتر در آن مطلب، می گردد. اندیشهاى كه انسان را به حقایق تازه آشنا می سازد.
اما یکی از این قسم ها، سوگند به «شبهای دهگانه» است که با این مقدمه ای که بیان شد، اهمیت آن و لزوم کنکاش ویژه در مورد آن بیش از پیش روشن خواهد شد.
هیچ ایامى نزد خداوند پاكتر و پاكیزه تر از ایام ماه ذی الحجه نیست و اجر هیچ عملى در هیچ زمانی از كار خیرى كه در دهه نخستین این ماه انجام شود، بیشتر نیست. پرسیده شد: حتى جهاد در راه خدا؟ فرمود: حتى جهاد در راه خدا، مگر كه كسى به جهاد برود و جان و مالش را از دست بدهد
قسم به شبهای دهگانه
در ابتدای سوره مبارکه فجر خداوند به چند مساله پراهمیت، قسم یاد کرده که اشاره به اهمیت آنها در آیه 5 ارزش آنها را دو چندان ساخته است. در ابتدای این سوره می خوانیم:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ الْفَجْرِ (1) وَ لَیالٍ عَشْرٍ (2) وَ الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ (3) وَ اللَّیْلِ إِذا یَسْرِ (4) هَلْ فِی ذلِكَ قَسَمٌ لِذِی حِجْرٍ (5)» «بنام خداوند بخشنده مهربان. 1ـ به سپیده دم سوگند. 2ـ و به شبهاى دهگانه. 3ـ و به زوج و فرد. 4ـ و به شب، هنگامى كه (به سوى روشنایى روز) حركت مىكند سوگند (كه پروردگارت در كمین ظالمان است). 5ـ آیا در آنچه گفته شد سوگند مهمى براى صاحبان خرد نیست؟»
بنابراین روشن است که این شبهای ده گانه، باید از زمان های بسیار پراهمیت سال باشند که خداوند به آن سوگند خورده است. اما مقصود از این شبهای ده گانه چیست؟
این شبهای دهگانه چه زمانی هستند؟
مشهور میان مفسران این است که این شبهای دهگانه همان «شبهای دهگانه ابتدای ماه ذی الحجه» است (تفسیر نمونه، ج 26، ص 443) که شاهد بزرگترین و تكان دهنده ترین اجتماعات عبادى سیاسى مسلمین جهان است و همچنین در نهایت به عید بزرگ مسلمین یعنی عید سعید قربان ختم می شود. البته این معنی در برخی از روایات شیعه و اهل تسنن نیز آمده است.
بعضى از مفسران نیز این شبهای دهگانه را به ده شب آخر ماه مبارک رمضان كه شبهاى قدر در آن است تفسیر كرده و برخی دیگر به شبهاى آغازین ماه محرم، بازگردانده اند. (ر.ک: تفسیر مجمع البیان)
با اینکه جمع میان این تفسیرهاى سه گانه نیز كاملا ممكن است اما روشن است که مهمترین آنها همان شبهای ابتدای ماه ذی الحجه می باشد.
همچنین باید توجه داشت که این ده شب بزرگ حوادث بزرگی را در خود رقم زده است و سبب پرواز بسیاری از بزرگان بوده است. در آیه 142 سوره مبارکه اعراف آمده است: «وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً ...» «و ما با موسى، سى شب (در كوه طور، براى نزول تورات و آیات الهى) وعده گذاشتیم و آن را با (افزودن) ده شب كامل كردیم، پس میعاد پروردگارش چهل شب كامل شد ...»
از امام صادق علیه السلام نقل شده است: «سى شب آن در ماه ذى القعده و ده شب آن در اوّل ماه ذى الحجّه بوده است.» (تفسیر عیاشی) بنابراین سکوی پرواز حضرت موسی علیه السلام و برگرفتن نهایی او از معنویات در این ایام پرارزش بوده است.
همچنین بنا بر برخی از روایات روز اول این ماه هم تولد حضرت ابراهیم علیه السلام است و هم دریافت نشان خلیل الله برای آن حضرت از جانب پروردگار. در روایت دیگری نیز آمده است که خداوند در همین روز توبه حضرت آدم علیه السلام را پذیرفته است. (روض الجنان، ج20، ص 255)
اما شیرین ترین رخداد این دهه که در همان روز نخست این ماه اتفاق افتاده، ازدواج دو ماه پاره آسمانی یعنی امیر مومنان علی علیه السلام و صدیقه طاهره فاطمه زهرا سلام الله علیها است.
آری، اگرچه راه پله های «طی طریق» همیشه باز است اما گویا که خداوند به مدت ده شب، آسانسور «سلوک الی الله» را به روی همگان می گشاید و پرواز به اردوگاه ملائک را آسان و روان می کند
اهمیت این شبهای بزرگ
ابوالفتوح رازی در تفسیر ارزشمند خود روایات بسیارى را در اهمیت و عظمت و جلالت دهه ابتدایی ماه ذی الحجه از پیامبر اكرم (صلّی الله علیه و آله ) نقل کرده است که جای تأملی فراوان و تفکری اندیشمندانه دارد.
ـ «سرور همه ماهها ماه رمضان و اعظم آنها ذی الحجه است.»
ـ «برترین روزهای دنیا، روزهاى دهگانه ذی الحجه است.»
ـ «محبوبترین زمان نزد خداوند، ماههاى حرام و محبوبترین آنها ذی الحجه و محبوبترین روزهاى این ماه، دهه اول آن است.»
ـ «هیچ ایامى نزد خداوند پاكتر و پاكیزه تر از ایام ماه ذی الحجه نیست و اجر هیچ عملى در هیچ زمانی از كار خیرى كه در دهه نخستین این ماه انجام شود، بیشتر نیست. پرسیده شد: حتى جهاد در راه خدا؟ فرمود: حتى جهاد در راه خدا، مگر كه كسى به جهاد برود و جان و مالش را از دست بدهد.» (روض الجنان، ج20، ص 255)
بنابراین باید دانست که این شبها و روزهای پرارزش بهترین موقعیت برای پرکردن توشه معنویت است. چراکه خداوند درهای رحمتش را بیشتر از همیشه برایمان گشوده و مسیر تکامل را برایمان هموار کرده و مقدمات پیمودن را برای همه ما فراهم کرده است.
آری، اگرچه راه پله های «طی طریق» همیشه باز است اما گویا که خداوند به مدت ده شب، آسانسور «سلوک الی الله» را به روی همگان می گشاید و پرواز به اردوگاه ملائک را آسان و روان می کند.
اما مطلب آخر اینکه در روایات به روزه، شب زنده داری، صدقه و دیگر کارهای خیر در این ایام تاکید شده است که امید است خداوند توفیقش را به یکایک ما عنایت کند.
