بزرگترین عهد و پیمان
روایات مربوطه به عهد و پیمان به عنصر تذکر و یادآوری ختم می شود. «وَبِعَهْدِ اللّهِ أَوْفُواْ ذَلِكُمْ وَصَّاكُم بِهِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ» [انعام:152] (و به عهد و پیمان خدا وفا کنید، اینها چیزهایی اند که خداوند شما را به رعایت آنها توصیه می کند، تا اینکه متذکر شوید و پند گیرید.)
وعده های خدا
"وعد" در لغت به معنی عهد است[قرشى، سید على اكبر؛ قاموس قرآن، ج7، ص 227] و در اصطلاح عبارتست از تعهّد كردن به انجام اَمری، خواه آن امر خیر باشد یا شرّ، و اختصاص پیدا كردن به یكى از آنها بواسطه قرینه، معیّّن مىشود.[ مصطفوی،حسن؛ تفسیر روشن، ج3، ص 219]
حقانیّت وعده های الهی
وعده های خداوند حق است و هیچ گونه باطل در آن راه ندارد، چرا که همیشه با واقعیّات منطبق است، قرآن کریم دراین باره می فرماید:
«...أَلا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ »[ یونس/55]
«...آگاه باشید وعده خدا حقّ است »
از آنجا که قول خداى تعالى همان فعل او است، وعده او عبارت است از همان رفتاری كه او با ما خواهد كرد که فعلاً براى ما غایب است و جنبه آینده را دارد، ولی براى خداى تعالى نه غایب است و نه جنبه آینده دارد. [ترجمه المیزان، ج10، ص 111]
لازم به ذکر است که در قرآن حدود 20 آیه در مورد حقانیّت وعده های خداوند وارد شده، که می تواند تأکیدی بر واقعی بودن وعده های خداوند باشد.
بزرگترین و بلند منزلت ترین و مقدس ترین عهد و پیمان ها، عهد و پیمان عظیم بین خداوند و بنده اش می باشد. بدون تردید خداوند انسان را با قدرت خویش آفریده و به نعمت خویش پرورده و از وی خواسته است که این حقیقت را بداند و بدان اعتراف کند و نگذارد که گمراهی ها او را از این طریق دور سازند و آن را نشناسد و منکرش شود
حتمیّت وعده های الهی
صدور خلف وعده از خداوند محال و وقوع وعده های او حتمی است:
1) زیرا "خلف وعده" یا از جهت عدم قدرت و عجز بر انجام است یا از جهت احتیاج است یا از جهت نسیان است، که این جهات در خداوند راه ندارد،[ تفسیر نمونه، ج10، ص 384] آنچنانکه خداوند در قرآن فرموده:
«فَلا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ مُخْلِفَ وَعْدِهِ رُسُلَهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ ذُو انتِقام »[ إبراهیم/47]
«پس گمان مبر كه خدا وعدهاى را كه به پیامبرانش داده، تخلّف كند چرا كه خداوند قادر و انتقام گیرنده است.»
و در آیات دیگری برای از بین بردن هر گونه شکّی، پس از قسم های فراوان، با تأکید می فرماید:
«إِنَّما تُوعَدُونَ لَواقِع »[ مرسلات/7]
«كه آنچه به شما (درباره قیامت) وعده داده مىشود، یقیناً واقعشدنى است.»
که همه این آیات و آیات دیگر، بر حتمی بودن وقوع وعده‌های خداوند تأکید می‌نمایند، تا آنجا که حتّی گمان تخلّف این وعده‌ها نیز صحیح نیست.[طباطبائی، سیّد محمد حسین؛ ترجمه المیزان، سیّد محمد باقر موسوی همدانی، ج10، ص 110]
2) اگر خلف وعده بر خدا جایز باشد، ارسال رسولان و تنذیر و تبشیر مردم کاری عبث بوده و باعث سلب اطمینان بندگان و سست شدن آنها در اطاعت و عبادت او می شود.[ أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج4، ص 315]
3) در قرآن حدود 35 آیه درباره حتمی بودن وعده های خداوند صادر شده که نشانگر میزان تأکید خداوند بر حتمی الوقوع بودن وعده های اوست.
4) وعده های خدا بر اساس حکمت و مصلحت اوست، چنانکه قرآن کریم، برای یادآوری وضعیّت مۆمنین پیش از وقوع غزوه بدر، درباره وعده خدا به مۆمنان، می فرماید:[قرائتی، محسن؛ تفسیرنور، تهران، مرکز فرهنگی درس هایی ازقرآن، ج9، ص 236]
«وَ إِذْ یَعِدُكُمُ اللَّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتَیْنِ أَنَّها لَكُمْ وَ تَوَدُّونَ أَنَّ غَیْرَ ذاتِ الشَّوْكَةِ تَكُونُ لَكُمْ وَ یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُحِقَّ الْحَقَّ بِكَلِماتِهِ وَ یَقْطَعَ دابِرَ الْكافِرِین »[ أنفال/7]
«و (به یاد آرید) هنگامى را كه خداوند به شما وعده داد كه یكى از دو گروه [كاروان تجارى قریش، یا لشكر مسلح آنها] نصیب شما خواهد بود و شما دوست مىداشتید كه كاروان (غیر مسلح) براى شما باشد (و بر آن پیروز شوید) ولى خداوند مىخواهد حق را با كلمات خود تقویت، و ریشه كافران را قطع كند (از این رو شما را بر خلاف میلتان با لشكر قریش درگیر ساخت، و آن پیروزى بزرگ نصیبتان شد.»
در این آیه خداوند به مۆمنین وعده نبرد و درگیری با یکی از دو گروه تجاری یا نظامی را می دهد، در حالی که مسلمین از قدرت کافی برای مبارزه برخوردار نبودند و نیازمند آرامش برای تثبیت نظام نوپای خود بودند، امّا خداوند براساس مصلحت و حکمت، به آنها این وعده را داد.[ مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، ج7، ص 100]
بزرگترین عهد و پیمان
عهد و پیمان هایی که با مسلمان در ارتباط است دارای درجات متفاوتی می باشد. بزرگترین و بلند منزلت ترین و مقدس ترین عهد و پیمان ها، عهد و پیمان عظیم بین خداوند و بنده اش می باشد. بدون تردید خداوند انسان را با قدرت خویش آفریده و به نعمت خویش پرورده و از وی خواسته است که این حقیقت را بداند و بدان اعتراف کند و نگذارد که گمراهی ها او را از این طریق دور سازند و آن را نشناسد و منکرش شود.
«أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَیْكُمْ یَا بَنِی آدَمَ أَن لَّا تَعْبُدُوا الشَّیْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ*وَأَنْ اعْبُدُونِی هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِیمٌ»[یس:60-61] (ای آدمی فرزندان آدم! مگر من به شما سفارش ننمودم و امر نکردم که اهریمن را پرستش نکنید؟ چرا که او دشمن آشکار شماست، و آیا به شما دستور ندادم اینکه مرا بپرستید و بس، که راه راست همین است و بس)
اساس و شالوده کرامت دنیایی و سعادت آخرت انسان، در وفای به این عهد و پیمان است.
عوامل تخلف از وعده
وفای به عهد به دو عنصر اساسی نیاز دارد که هرگاه این دو عنصر در نفس(انسان) به کمال برسند وفای به عهد و انجام چیزی که بدان ملتزم شده برایش آسان می گردد.
خداوند متعال از حضرت آدم ابوالبشر عهد موکّدی گرفت که به درخت ممنوعه نزدیک نشود، ولی طولی نکشید که حضرت آدم به نسیان و فراموشی و سستی و ضعف مبتلا گردید و پیمان خود را شکست و بدان وفا نکرد. «وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَى آدَمَ مِن قَبْلُ فَنَسِیَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا» [طه:115] (در آغاز کار، ما به آدم فرمان دادیم- که از میوه درخت ممنوعه نخورد- اما او ترک فرمان کرد و- از آن خورد- از او تصمیم درست و اراده استواری مشاهده نکردیم)
لازم به ذکر است که در قرآن حدود 20 آیه در مورد حقانیّت وعده های خداوند وارد شده، که می تواند تأکیدی بر واقعی بودن وعده های خداوند باشد.
پس ضعف حافظه و سستی رأی، دو مانع بزرگی هستند که انسان را از وفای به عهد باز می دارند. انسان بر اثر حوادث و دل مشغولیت های گوناگون، سخت تحت تأثیر زمان قرار می گیرد که علائم آشکار و برجسته در ذهن وی کمرنگ می شوند تا جایی که به نظر نمی آیند، لذا همواره نیازمند است که یادآورنده ای داشته باشد که برامواج نسیان و فراموشی غلبه نماید و چیزهایی را که ممکن است انسان فراموش کند، در جلوی چشم وی نگه دارد و از یادش نرود.
کسی که عهد و پیمان را فراموش کرده است چگونه بدان وفا کند؟! پس ضرورت دارد پیوسته تذکر و یادآوری صورت پذیرد، از این رو روایات مربوطه به عهد و پیمان به عنصر تذکر و یادآوری ختم می شود. «وَبِعَهْدِ اللّهِ أَوْفُواْ ذَلِكُمْ وَصَّاكُم بِهِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ» [انعام:152](و به عهد و پیمان خدا وفا کنید، اینها چیزهایی اند که خداوند شما را به رعایت آنها توصیه می کند، تا اینکه متذکر شوید و پند گیرید)
سخن پایانی:
باید در راستای انجام وعده های خود نهایت سعی و تلاش را مبذول نماییم تا شاهد جامعه ای پویا و مطمئن باشیم و با و عده های توخالی که هیچ تصمیمی برای تحقق شان نداریم سرمایه اعتماد عمومی را به تاراج نبریم.
یا بکن آنکه شب و روز همی وعده دهی یا مکن وعده هر آن چیز که آن نتوانی (منوچهری)
فرآوری : زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منابع :
سایت حوزه
بیانات حجت الاسلام قرائتی
سایت اندیشه قم
