تاثیرات تربیتی و اجتماعی اعتقاد به ظهور

امام و امّت هر دو منتظرند: امّت، در انتظار امام و منتظر خویش است و امام نیز همواره در انتظار به سر می‏برد. پس منتظَر امّت خود منتظِر است؛ یعنی، چشم به راه فرشته‏ی حق است كه در رسد و پیام قیام را برساند و او را به ظهور فراخواند تا او در پهنه‏ی آشكار زندگی، گام گذارد و رستاخیز خویش را بیاغازد و انقلابی اصولی و فراگیر در كار زندگی انسان درافكند و آن همه كوشش‏های نافرجام برای ساختن جامعه‏ی انسانی را به فرجامی راستین برساند و رسالت الهی خویش را كه برای آن ذخیره شده است، به انجام برد.

امام مهدی(عج) می‏داند كه با قیام خود چه حوادثی پدید می‏آورد و چه تحوّل و دگرگونی در زندگی ما ایجاد می‏كند و انسان‏ها را به چه اوج و فرازی می‏رساند و چه موانعی از سر راه انسان برمی‏دارد و چه دردها و رنج‏ها و نادانی‏ها و گمراهی‏ها و محرومیّت‏ها و دیگر نابه‏سامانی‏هایی را ریشه كن می‏كند، از این‏رو، همواره و هر لحظه، انتظارِ به وقوع پیوستن آرمان‏های بزرگ الهی و انسانی را دارد. این انسان صالح و نمونه‏ی الهی كه نسخه‏ی دومی ندارد، به هدف‏های خود عشق می‏ورزد، و عشق او به هدف‏هایش، شایسته‏ی والایی مقام و بی‏كرانی روح با عظمت او است. رسالت او و فلسفه‏ی غیبت او، همه و همه، دراین خواست الهی نهاده شده است.

وجود او و آرمان‏ها و عشق‏ها و مهربانی‏های او، همه، خدایی است. او، جز به حق و رضای او، به چیزی نمی‏اندیشد و به سعادت انسان و نجات اجتماعات بشری نیز عشقی الهی دارد، و انتظار او برای تحقّق این آرمان‏ها نیز خدایی است.

در برخی از احادیث، انتظار فرج، برترین كارها به شمار آمده است. شاید یكی از علل این گونه آموزش‏ها، این بوده است كه پیروان امام مهدی(عج) بكوشند تا خود را به امام‏شان نزدیك كنند و مانند او بیندیشند و امّت با امام، در انتظار به سر برند. در حالت انتظار، بهترین شیوه‏ی پیوند و همسویی و همدلی با امام نهفته است، و غفلت از انتظار و معنای صحیح آن، باعث بی خبری و بی احساسی نسبت به سوزها و شورهای امام موعود است.

شاید در دوران غیبت انتظار راستین برای فرج، نخستین راه بیعت و هم پیمانی با امام موعود باشد؛ زیرا، انتظار، حضور در متن جریان‏ها و حوادث پیش از ظهور است و مایه‏ی یادآوری هدف‏ها و آرمان‏های امام موعود(عج) و زمینه‏ی آگاهی و هوشیاری و بیداری همیشگی است. در حال انتظار نبودن، به معنای غفلت و بی تفاوتی و بی خبری است، پس چه سان می‏توان خود را منتظر دانست و در انتظار مقدم گرامی امام بود، و محضر او را درك كرد؟

از این نظر، جامعه‏ی منتظر، باید چون خودِ امام، منتظر باشد و هر حادثه‏ی عظیم و ویران كننده و هر بازدارنده و یأس آفرینی، او را از تحقّق هدف‏های مورد انتظار مأیوس نكند و در راه آن هدف‏ها از پویایی و تلاش بازندارد و همواره به امام خود اقتدا كند.

تأثیرهای تربیتی - اجتماعی مهدویّت بر جامعه، شامل شاخصه‏هایی می‏گردد كه به نوعی در اَبعاد تربیتی انسان‏های جامعه اثر می‏گذارد. بارزترین نمونه‏ی تأثیرهای تربیتی - اجتماعی مهدویّت، عبارت است از:

1-  ایجاد روحیّه‏ی امیدواری به آینده‏ای روشن‏

ما انسان‏ها، منتظر تحقّق ارزش‏ها هستیم، ولی به طور فردی و به طور نوعی، آن‏ها را نمی‏بینیم؛ یعنی، نوع انسان متعارف، در تحقّق این‏ها در زندگی جمعی، شكست خورده است. حال آیا باید انسان، دچار یأس شود و خود را ببازد؟ انتظار مهدی موعود، عجّل الله تعالی فرجه، پیام امید است و به بشر سرخورده، امید می‏بخشد و می‏گوید، روزی، یك مرد الهی، آن چه را آرزوی تو است، یقیناً، برآورده خواهد كرد.

یكی از ویژگی‏های نسل منتظر، امیدواری و نگرش مثبت به آینده‏ی جهان است. اگر ما خودمان را در این شرایط ببینیم و تصوّر كنیم كه منتظر دادگستر و عدل گستر جهان هستیم، برای برپایی آن اهداف تلاش خواهیم كرد. اگر امید نباشد، انسان، دچار افسردگی خواهد شد. اگر باور داشته باشیم جهان آینده، به دست نا اهلان اداره خواهد شد، احساس ناامیدی و خطر خواهیم كرد.

بنابراین، اعتقاد به مصلح جهانی، از نظر روانی هم برای جامعه‏ی بشری، ارزش عظیم و فراوان دارد؛ زیرا، اگر ناامیدی و یأس، در فردی زنده شود، سعادت و خوش‏بختی آن فرد، در معرض سقوط حتمی قرار خواهد گرفت.

مفهوم امیدواری، دارای دو بُعد ((ذهنی)) و ((عینی)) است. منظور از امیدواری در بُعد ذهنی، مجموعه تفكّرات، تمایلات، انگیزه‏ها، عادات، خوی‏های مثبت است كه شخصی امیدوار، در حیطه‏ی ذهن خود از آن برخوردار است.

منظور از امیدواری در بُعد عینی، مجموعه اَعمال، رفتارها، كنش‏ها، واكنش‏هایی است كه شخص امیدوار، به نحو مثبت و جهت‏دار و فعّال، در مواقع گوناگون، از خود نشان می‏دهد.

هر یك از این اَبعاد، خود دارای مۆلّفه‏هایی است كه با بررسی آن مۆلفه‏ها، می‏توان به میزان وجود روحیّه‏ی امیدواری در اَشخاص پی برد. نمودار زیر، این مۆلّفه‏ها را نشان می‏دهد.

2- غایت‏مند سازی خلقت‏

در تربیت، بر این نكته تأكید می‏شود كه زندگیِ بی‏هدف، قطعاً، به پوچی و به بحران هویت می‏انجامد. برای جلوگیری از شیوع این روحیّه، خصوصاً در جهان صنعتی كه مشكلات فراوانی را پیش روی انسان‏ها قرار می‏دهد، باید به كانونی برای حركت و تلاش، توجّه كرد. اندیشه‏ی مهدویّت، می‏تواند به انسان بیاموزد كه جهت رسیدن به ((جامعه‏ی آرمانی به محوریّت امام مهدی(عج)))، همواره باید به این كانون فكر كرد و فعّالیّت‏های خود را بدان سو معطوف ساخت. طبیعی است كه این فعّالیّت، انسان، را از پوچی می‏رهاند و به سوی زندگی مالامال از حركت و نشاط سوق می‏دهد. از دیدگاه چنین انسانی، عدالت، نه تنها در قیامت و جهان واپسین، بلكه در همین دنیا هم جاری خواهد شد. بدین ترتیب، انسان، خود را در سرنوشت جهان، مۆثِّر می‏بیند و بنابراین می‏كوشد به دست خود بهترین جهان را بسازد.

ادیان، همواره، عنصری دارند كه در دین‏شناسی به آن "اسكاتولوژی (غایت‏شناختی)" می‏گویند. ادیان، بلكه همه‏ی مكاتب، همواره، غایتی را برای بشر ترسیم می‏كنند. غایت‏شناختی، جزء عناصر اساسی ادیان است.

از دیدگاه جامعه‏شناختی، ادیان، برای استحكام بخشیدن به اخلاق، نیاز به پشتوانه‏ای در انتها و آن سوی این زندگی دارند. به بیان دیگر، این جهان، زمان‏مند است و روزگاری به پایان خواهد رسید، پس برای بررسی اَعمال و داوری درباره‏ی آن‏ها، باید دنیای دیگری باشد. دقیقاً، در این وضع است كه نیك و شر معنا می‏دهد. بنابراین، اخلاق، در چنین شرایطی معنا می‏دهد و ارزش‏های اخلاقی به كمك چنین غایت‏شناختی، تحكیم می‏شوند.

منابع:

برگرفته از مجله انتظار موعود شماره 5، مقاله تاثیرهاى اجتماعى اعتقاد به مهدویت از دیدگاه جامعه‏شناسى نوشته حسن عبدی پور