نشئگی بدون منقل و ذغال
به محض اینکه از مدرسه یا دانشگاه بر می‌گردند و در حالی که هنوز لباس‌هایشان را کامل عوض نکرده‌اند، دکمه رایانه را فشار می‌دهند. خیلی از آنها حتی غذا و میوه را هم در حالی که دارند بین شبکه‌های مجازی به قول خودشان «نت گردی» می‌کنند می‌خورند و همان جا هم خوابشان می‌برد. البته اگر این معجزه قرن بیست و یکم خواب و خوراکی برایشان گذاشته باشد.
احتمال اینکه شما هم بین اطرافیانتان یکی از این نوجوانان و جوانان داشته باشید خیلی زیاد است. کسانی که اعتیادشان به فضای مجازی را انکار می‌کنند و به هشدار‌ها به دیده تمسخر نگاه می‌کنند.
اعتیاد به اینترنت یعنی چه؟
خیلی‌ها باور نمی‌کنند که نشستن پای رایانه و گشت و گذار هدفمند و بی‌هدف در اینترنت می‌تواند اعتیاد آور باشد. این دسته از آدم‌ها بهتر است ابتدا با مفهوم اعتیاد آشنا شوند. اعتیاد یعنی وابستگی به مصرف چیزی یا انجام کاری تا جایی که عدم دسترسی به آن موجب کلافگی و بروز علائم جسمی و روانی آزار دهنده باشد. شما می‌توانید چند روز اینترنت خانه را قطع کنید و ظهور این علائم را در فرزندتان که بیشتر ساعت‌های روزش را پای اینترنت می‌گذراند ببینید. البته نباید توقع داشته باشید نوجوان و یا جوانتان مثل الگوهای معتاد تلویزیون رفتار کند بلکه علائم خفیف مثل غر زدن‌ها و بی‌حوصلگی‌ها خودش می‌تواند نشانه‌ای از اعتیاد باشد.
کلکسیونی از ناراحتی‌های جسمی.
بهتر است از ضررهای سطحی‌تر اعتیاد به فضای مجازی شروع کنیم. متخصصان تغذیه معتقدند غذا باید در آرامش و به دور از هیاهو و انجام کارهای دیگر خورده شود. حالا در نظر بگیرید جوانی را که عصرانه، میان وعده و شامش را در حالی که لپ تاپ روی پایش یا روی میز جلوی رویش است می‌خورد. می‌توان با اطمینان گفت که چیزی نمی‌گذرد که این جوان به انواع مشکلات هاضمه و گوارش دچار خواهد شد. البته چاقی ناحیه شکم و پایین تنه هم از عواقب همین رفتار است.
در این میان نباید از صدماتی که به ستون فقرات و استخوان‌ها وارد می‌شود غافل شد. چه کسی می‌تواند تاثیر ساعت‌ها یک جا نشستن و عدم تحرک بر استخوان بندی بدن و ماهیچه‌ها را انکار کند. اوایل سال میلادی گذشته نتیجه یک تحقیق در دانشگاه کالیفرنیا نشان داد که بیش از 80 درصد کسانی که روزانه بیشتر از 3 ساعت از رایانه استفاده می‌کنند دچار بدشکلی استخوان‌ها و تحلیل رفتگی ماهیچه‌ها می‌شوند. این تحقیق اظافه می‌کند که استفاده از رایانه در خانه به مراتب زیانبار‌تر از استفاده از آن در محل کار است چون اغلب افراد در محل کار الگوی مناسبی برای نشستن دارند اما در خانه اغلب طرز استفاده از رایانه خطرناک‌تر است. به این مسائل اگر بی‌خوابی و بد خوابی را هم اظافه کنید کلکسیون مشکلات جسمی کامل می‌شود.
دنیای اینترنت آن قدر فریبنده و توجیه گر است که هیچ کس نمی تواند سلامت خود را در میان این ارتباطات تضمین کند . البته هیچ کس با ارتباطات اجتماعی به نحو مجازی یا حقیقی مخالف نیست . اما با توجه به ریسک بالا و احتمال زیاد خطا در دنیای مجازی لازم است افراد و جوانان مسلح تر و با آگاهی و هوشیاری بیشتری به این فضا ورود پیدا کنند
چه کسی می‌گوید منزوی شده‌ام؟
بد نیست بعد از نگاه کوتاهی که مشکلات جسمی ناشی از اعتیاد به اینترنت و استفاده طولانی مدت از آن داشتیم مروری هم بر تاثیرات روانی این اتفاق بکنیم. انزوا و بی‌تفاوتی، این‌ها کلماتی هستند که بیشتر روان‌شناسان در مورد مصرف کنندگان طولانی مدت فضای مجازی به کار می‌برند. البته خود مصرف کننده‌ها این انزوا را نمی‌پذیرند و می‌گویند رفتار آنها انزوا نیست بلکه تغییر شیوه ارتباطات است.
امیر حسین که 21 سال دارد می‌گوید تمام وقتی که در خانه است پای اینترنت می‌نشیند و اگر کار دیگری توجهش را جلب کند ممکن است به سمت آن برود. امیر حسین می‌گوید «من بیشتر از خواهرم که با اینترنت سرو کار ندارد دوست دارم و ارتباطات اجتماعی قوی تری هم نسبت به او دارم اما شکل این ارتباط متفاوت است یعنی دوستان من در فضای مجازی با من در ارتباط هستند و برای دیدن و حرف زدن با آنها لازم نیست به مهمانی یا پارک بروم. حتی اینطوری خانواده من راضی‌تر هستند چون نمی‌خواهند من زمانم را بیرون از خانه و در جایی که آنها نمی‌دانند کجا ست صرف کنم.»
حرف‌های امیر حسین از جهتی درست است یعنی او ممکن است دوستان اجتماعی بیشتری داشته باشد اما سوال این است که آیا این دوستان برای او کارکرد یک دوست واقعی را دارند؟ آیا همه آنها در ابراز دوستی و محبتشان صمیمیت و صداقت یک دوست را دارند؟ این‌ها سوالاتی است که کسی نمی‌تواند به آنها پاسخ بدهد.
در واقع دوستی‌های اینترنتی در بهترین حالت موجب تغییر کارکرد و ساز و کار دوستی می‌شوند. یعنی اگر نخواهیم بد بینانه نگاه کنیم و دوستی‌های نامشروع و یا فریب آمیز اینترنتی را نادیده بگیریم، دوستی‌های ساده اینترنتی هم آسیب زا هستند. وقتی فردی نتواند به هنگام ناراحتی از دوستانش کمک بخواهد یا شانه‌ای نداشته باشد که سرش را روی آن بگذارد دچار نوعی انزوا و سرخوردگی احساسات می‌شود.
به نظر می‌رسد اساسا در ذهن امسال امیر حسین معنای دوستی و ارتباط اجتماعی سالم تغییر کرده است. عادی شدن این طرز تلقی از ارتباط اجتماعی خطرناک‌ترین قسمت ماجرا است که در صورت رواج در جامعه روز به روز با افرادی مواجه خواهیم بود که در عین سرخوردگی، تنهایی و بی‌پناهی فکر می‌کنند دوستان زیادی دارند.
در جواب طرز فکر والدین این افراد باید گفت بزرگترین اشتباه این است که فکر کنیم محیط مجازی امن‌تر از موقعیت‌های دنیای واقعی است. مسئله این است که اگر فرزندمان در دنیای واقعی به سمتی برود که نباید، حداقل قابل مشاهده و قابل کنترل است اما پرسه زدن جوانان در فضاهای خطرناک اینترنتی را نه کسی می‌بیند و نه از آن سر درمی آورد و همین موضوع باعث می‌شود که جوانان در انواع آسیب‌ها غرق باشند و والدین با خیال راحت از اینکه فرزندشان در خانه و کنارشان است به کارشان برسند.
علایق از کجا مدیریت می‌شوند؟
نکته دیگری که باید در مورد اعتیاد جوانان به اینترنت به آن توجه کنیم بحث گردانندگان فضاهای مجازی است. یعنی باید این سوال را از خودمان بپرسیم که وقتی جوان ما ساعت‌ها در دنیای مجازی مشغول است، چیزهایی که می‌بیند، ارتباطی که برقرار می‌کند و تاثیراتی که می‌پذیرد از سوی چه کسی مدیریت می‌شود؟ حتی اگر نخواهیم با دیده توهم توطئه به این ماجرا نگاه کنیم باید بگوییم در بهترین حالت فرهنگ کسانی که در حال حاضر دنیای مجازی را مدیریت می‌کنند با فرهنگ اصیل ایرانی زمین تا آسمان متفاوت است و همین موضع باعث می‌شود وقتی به خیلی از جوانان ایرانی نگاه می‌کنیم اثری از فرهنگ، طرز فکر و سلیقه ایرانی نبینیم بلکه جوانی را شاهد باشیم که درست مثل یک آمریکایی یا اروپایی فکر می‌کند و تنها وجه اشتراک او با هم وطنانش زبان و رنگ مو‌ها و چشم‌هایش باشد و این یعنی زوال ارزش‌هایی که سالانه برای حفظ آنها هزینه‌های مادی و معنوی زیادی می‌پردازیم.
گفت بزرگترین اشتباه این است که فکر کنیم محیط مجازی امن‌تر از موقعیت‌های دنیای واقعی است. مسئله این است که اگر فرزندمان در دنیای واقعی به سمتی برود که نباید، حداقل قابل مشاهده و قابل کنترل است اما پرسه زدن جوانان در فضاهای خطرناک اینترنتی را نه کسی می‌بیند و نه از آن سر درمی آورد و همین موضوع باعث می‌شود که جوانان در انواع آسیب‌ها غرق باشند و والدین با خیال راحت از اینکه فرزندشان در خانه و کنارشان است به کارشان برسند
چه باید کرد؟
برای پاسخ دادن به این سوال اول باید بپرسیم که تا حالا چه کار کرده‌ایم؟ اگرجوانی که پس از رسیدن به خانه کار مهمتری برای انجام دادن داشته باشد آیا به سمت روشن کردن بدون هدف رایانه می‌رود؟ وقتی جوانی بیشتر انرژی‌اش را صرف کاری مفید کرده باشد آیا توان اینکه ساعت‌ها پای اینترنت بنشیند دارد؟ مسلما جواب این سوال منفی است.
البته نمی‌توان برای این اتفاق یک مقصر معرفی کرد و کنار رفت تا همان مقصر همه چیز را ساماندهی کند. بلکه مجموعه‌ای از کم کاری‌ها بین نهادهای فرهنگی، اجتماعی و خانوادگی موجب افزایش رواج این پدیده شده است. اگر خانواده‌ها با نشاندن فرزندانشان پای رایانه و تماشای سی دی و ...خیال خودشان را راحت نمی‌کردند و به خیال صرفه جویی در وقت و هزینه جوانشان را رها نمی‌کردند، امروز شاهد این اتفاق نبودیم. از طرفی اگر نهادهای اجتماعی و رفاهی تفریحات مناسبی برای جوان تدارک می‌دیدند و مسئولان فکری به حال عقب افتادن سن اشتغال و ازدواج آنها می‌کردند در حال حاضر یکی از دغدغه‌های جامعه‌شناسان و روان‌شناسان اعتیاد جوانان به فضای مجازی نبود.
به هر حال رقابتی تشدید شده و نافرجام در میان جوانان شکل گرفته که اگر به دادش نرسیم آتش آن دامان پیر و جوان را می گیرد و خاکسترش به دود همه می رود نه فقط جوانان. باید آگاهی بخشی داشته باشیم و جوان را نسبت به مسیری که در پیش گرفته هشیار کنیم.
به صرف این که روشی و یا فعالیتی درمیان این قشر باب می شود دلیل بر موجه و درست بودن آن نیست. روابط مجازی در دنیای اینترنت آن قدر فریبنده و توجیه گر است که هیچ کس نمی تواند سلامت خود را در میان این ارتباطات تضمین کند . البته هیچ کس با ارتباطات اجتماعی به نحو مجازی یا حقیقی مخالف نیست . اما با توجه به ریسک بالا و احتمال زیاد خطا در دنیای مجازی لازم است افراد و جوانان مسلح تر و با آگاهی و هوشیاری بیشتری به این فضا ورود پیدا کنند .
فاطمه رجبی بخش اجتماعی تبیان
