نکاتی که حاجیان باید به آن دقت کنند
منظور از شناخت و فهم موقعیّت حج این است که وصول به حق حاصل نمیشود مگر غیر خدا را از دل بزدایی و در همه حالات خود را از خواست‌های نابجا دورسازی و به ضروریات اکتفا کنی.
مقصود از عزم، حضور ذهنی است به این که تصمیم بگیرد از زن و فرزند جدا شود و با ترک شهوات و لذّات به پروردگار روی آورد و متوجّه زیارت خانه حق شود و از عظمت و شأن خانه، عظمت پروردگار را دریابد و تصمیم خود را برای خدا خالص و آن را از آلودگی به ریا و نام و آوازه دور گرداند. از قطع علایق در سفر حج یاد قطع علایق در سفر آخرت کند، زیرا تمام ویژگی‌های حج مثال‌های نزدیکی برای سفر آخرت است.
زاد و توشه را باید از جای حلالی تهیه کرد. هر گاه احساس کند که زاد و توشه را از روی حرص و بیش از نیاز فراهم کرده است و یا ناپاکی در آن وجود دارد و یا اسرافی در آن صورت گرفته است باید پیش از رسیدن به مقصد آن را اصلاح کند و سفر آخرت را که از این سفر طولانی‌تر است و توشه آن تقواست به یاد آورد.
باید از پوشیدن لباس احرام به یاد کفن افتاد و شاید هم پوشیدن کفن نزدیک‌تر از پوشیدن لباس احرام باشد. بنا بر این از پوشیدن احرام باید به یاد پوشش انوار الهی بود که هیچ کس از عذاب خدا، جز با پوشش انوار الهی خلاصی ندارد. پس باید به اندازه توان در کسب انوار الهى کوشید.
حاجی باید با گرفتن پرده کعبه طالب قرب حق و محبّت الهی و شوق به ملاقات پروردگار باشد. و به منظور تبرّک یافتن و امید رهایی از آتش، پرده خانه را بگیرد، بلکه در دست زدن به هر جزئی از اجزای خانه باید نیّتش این باشد که اصرار در طلب آمرزش و آسایش داشته و ذهنش را به سوی واحد حقیقی متوجه کند و رهایی از عذاب را بخواهد
به هنگام خروج از شهر باید حضور ذهنی داشته باشد که از زن و فرزند جدا می‌شود و به سفری غیر از سفرهای دنیا و رو به خدا می‌رود و باید توجّه داشته باشد که نتیجه این سفر آن است که به پیشگاه پادشاهِ پادشاهان و بزرگِ بزرگان می‌رود و علایق را قطع کرده و از مردم جدا شده و روی به خانه خدا می‌آورد و امیدوار است که به وجه خداوند کریم نظر افکند.
حاجی باید متوجّه باشد که با لبیک گفتن ندای خداوند تعالی را اجابت کرده است ولی در این که اجابت او مورد قبول واقع می‌شود یا خیر باید بین خوف و رجا باشد. حاجی باید به هنگام اجابت ندای خداوند سبحان متذکر اجابت ندای خداوند در نفخ صور و حشر خلق از قبور و ازدحامشان در عرصه قیامت باشد، در حالی که اجابت‌کنندگان ندای حقّ در قیامت به مقرّبان و مغضوبان و مقبولان و مردودان و مردّدان تقسیم می‌شوند و در خوف و رجا قرار دارند، حجّاج در میقات نیز چنیناند که نمیدانند اتمام حج برای آن‌ها ممکن خواهد بود یا نه.
سفیان بن عیینه نقل کرده است که زین العابدین (علیه السلام) حجّ به جا آوردند. هنگامی که احرام پوشیدند و بر مرکبشان نشستند، رنگشان زرد شد و رعشهای بر بدنشان افتاد و نتوانستند لبّیک بگویند. از ایشان سۆال شد آیا لبیک نمیگویید؟ فرمودند: میترسم که خداوند بگوید لا لبیک و لا سعدیک. وقتی که لبیک گفتند بیهوش شدند و از مرکبشان به زمین افتادند و همین وحشت و ترس بر حضرت باقی بود تا حجّ را به پایان رساندند.
به هنگام ورود باید توجّه داشته باشد که به حرم امن خدا وارد می‌شود و امیدوار باشد که با ورود به خانه حق از عذاب خدا در امان خواهد بود و هم بترسد که از اهل قرب نباشد، ولی امیدواری او باید غالب باشد، زیرا لطف خداوند کریم عمیم است.
حاجی باید قلباً متوجه عظمت، خوف و خشیت، و محبّت خدا باشد و بداند که با این طواف شبیه فرشتگان مقرّبی است که بر اطراف عرش طواف می‌کنند و باید آگاه باشد که طواف مطلوب همان طواف قلبی با حضرت ربوبی است.
حاجی باید به هنگام استلام حجر توجّه داشته باشد که با خدا بیعت می‌کند تا از او فرمان برد و تصمیم قطعی داشته باشد که به این بیعت وفا کند و متوجّه این آیه شریفه باشد: «إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَک إِنَّما یُبایِعُونَ اللَّهَ یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَنْ نَکثَ فَإِنَّما یَنْکثُ عَلی نَفْسِهِ» و به همین دلیل پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند: «حجر الاسود دست خداست در زمین، مردم با او مصافحه می‌کنند چنان که با برادرانشان».
حاجی باید با گرفتن پرده کعبه طالب قرب حق و محبّت الهی و شوق به ملاقات پروردگار باشد. و به منظور تبرّک یافتن و امید رهایی از آتش، پرده خانه را بگیرد، بلکه در دست زدن به هر جزئی از اجزای خانه باید نیّتش این باشد که اصرار در طلب آمرزش و آسایش داشته و ذهنش را به سوی واحد حقیقی متوجه کند و رهایی از عذاب را بخواهد، مانند گناهکاری که دست به دامن کسی میزند که از فرمانش سرپیچی کرده است و معتقد است که پناهگاهی و اجابتکنندهای جز عفو و کرم او نیست و دامنش را جز با تحصیل بخشش رها نمیکند و جز طاعت و فرمانبری در آینده عمر کاری انجام نمیدهد.
سعی میان صفا و مروه مثال است برای رفت و آمد بنده خدا در اطراف خانه خدا به طور مکرّر تا خلوص در خدمت را اظهار کند و امیدوار باشد که او را به دیده رحمت بنگرد، مانند کسی که بر پادشاهی وارد شده است و خارج می‌شود در حالی که نمیداند پادشاه درباره او چه قضاوتی دارد؟ رفت و آمد به این امید است که اگر در مرتبه اوّل بر او رحمت نیاورده است بار دوّم او را ببخشد و متذکر این معنی باشد که رفت و آمد او بین صفا و مروه مانند بالا و پایین آمدن دو کفّه ترازو در صحنه قیامت است و مثلًا صفا را به منزله کفه حسنات و مروه را به منزله کفه سیئات در نظر بگیرد و این معنی را به یاد داشته باشد که بالا و پایین آمدن دو کفه، نشانه رجحان و نقصان و مردّد بین عذاب و غفران است.
هنگامی که حاجی سر و صدای اجتماع و گوناگونی زبانشان را میبیند باید متوجه باشد که هر جمعیّتی در امور از پیشوای خود پیروی می‌کنند و بر همین مبنا به مشعر و منا میروند و بر همین مبنا روش آن‌ها را پیروی می‌کنند. از این مجموعه باید صحرای قیامت و اجتماع امّت‌ها با پیامبران و پیشوایانشان و پیروی هر امتی از پیامبرش و امید به شفاعت آن‌ها را در نظر بگیرد که پیامبران آن‌ها را در صحرای قیامت وارد می‌کنند که آیا مورد عفو واقع شوند یا نشوند.
حاجی باید متوجّه باشد که با لبیک گفتن ندای خداوند تعالی را اجابت کرده است ولی در این که اجابت او مورد قبول واقع می‌شود یا خیر باید بین خوف و رجا باشد.حاجی باید به هنگام اجابت ندای خداوند سبحان متذکر اجابت ندای خداوند در نفخ صور و حشر خلق از قبور و ازدحامشان در عرصه قیامت باشد،در حالی که اجابت‌کنندگان ندای حقّ در قیامت به مقرّبان و مغضوبان و مقبولان و مردودان و مردّدان تقسیم می‌شوند و در خوف و رجا قرار دارند،حجّاج در میقات نیز چنیناند که نمیدانند اتمام حج برای آن‌ها ممکن خواهد بود یا نه
چون حاجی این مطلب را به یاد آورد، لازم است قلبا به پیشگاه خداوند تضرّع و زاری کند تا او را در شمار رستگاران و آمرزیده‌شدگان محشور کند ولی امیدواری او باید بیش‌تر باشد زیرا مکان، مکان شریفی است و بخشش از پیشگاه حضرت حق به واسطه نفوس کامل اوتاد زمین به همگان میرسد و جایگاه حجّ هیچ‌گاه از ابدال و اوتاد و جمعی از شایستگان و صاحبدلان خالی نیست. اجتماع و همّت آن‌ها صرفاً تضرّع در پیشگاه خداست و دست‌ها را به پیشگاه خدا بلند کرده و گردن‌ها به جانب حق کشیده و چشم به رحمت حق دوخته و گذشت و آمرزش را خواهان‌اند. از اجتماع امّت‌ها در عرفات و حضور در کنار ابدال و اوتاد که از گوشه و کنار جهان اجتماع کردهاند سرّ عظیم حجّ برایت ظاهر می‌شود. در نتیجه برای طلب نزول رحمت و استمرار آن هیچ راهی مهم‌تر از اجتماع امّت و همدلی آن‌ها در یک سرزمین و در یک زمان نیست.
حاجی باید از رمی جمره قصد اطاعت امر خدا و اظهار بندگی و عبودیّت کند و منظورش این باشد که به حضرت ابراهیم (علیه السلام) شباهت پیدا کند. اگر حاجی چنین پندارد که شیطان بر ابراهیم (علیه السلام) ظاهر شده است و بر او ظاهر نمیشود باید بداند که این خود وسوسه شیطان است که بر قلب او القا کرده است تا چنین پنداری که رمی جمره فایدهای ندارد و به بازی شبیه است و باید این وسوسه را با جدیّت از خود دور کند و با رمی جمره دماغ شیطان را به خاک بمالد.
حاجی باید بداند که غرض از قربانی تقرّب جستن به خدای تعالی و امتثال فرمان اوست و قربانی باید کامل و صحیح الاعضا باشد و بدین امید قربانی کند که خداوند با هر جزئی از قربانی جزئی از بدن او را از آتش آزاد فرماید. در لسان روایت نیز وعده شده است: «هر چه قربانی گران‌تر و کامل‌تر باشد آزادی انسان از آتش بیش‌تر و کامل‌تر خواهد بود».
فرآوری: زینب مجلسی راد
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع:
شرح نهج البلاغه، ابن میثم بحرانی، ترجمه محمدی مقدم و نوایی، ج1، ص 454 تا 465.
