فلسفه قبله چیست؟

عده ای با توجه به آیه شریفه" وَ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ واسِعٌ عَلیم‏"(1)این سۆال را مطرح می کنند که اگر به هر سو رو کنیم آنجا محل حضور خداست،پس چه لزومی دارد که نماز را رو به قبله بخوانیم؟آیا مفهوم این کار محدود کردن ذات خداوند در جهت معینی نیست؟

فلسفه توجه به قبله(مرکز توحید)

انسان به حکم اینکه جسم است هنگام نماز ناچار است به یک طرف متوجه باشد،ولی اسلام خواسته از این موضوع حداکثر استفاده را برای تکمیل عبادت نماز بنماید،زیرا همه می دانیم که خانه کعبه قدیمی ترین مرکز نیایش خداست،خانه ای است که به دست قهرمان توحید ابراهیم خلیل علیه السلام بنیانگذاری شده ومورد توجه تمام راهنمایان توحید و پیغمبران خدا بوده است.

توجه به این مرکز توحید ،هرگز به معنای محدود نمودن ذات پاک الهی در سمت معینی نیست؛ بلکه هدف از این حکم، نظام مند کردن عبادت بندگان است . مسئله نظم در امور مادی ومعنوی در میان تمام ملل جهان نیز یک امر پسندیده و مطلوب می باشد.

توجه به قبله موجب توجه به خداست،درست است که خدا مکانی ندارد اما کسی که مقابل چنین مرکز توحیدی بایستد از تمام حالات به خدا متوجه تر است و گویا خود را در پیشگاه او حاضر می بیند.

از طرفی توجه عموم مسلمانان جهان در هر شبانه روز پنج مرتبه به این مرکز مقدس روح وحدت ویگانگی را در دل وجان آنها می پروراند وبه وحدت اسلامی وهماهنگی مسلمین جهان کمک می کند واجتماعات مختلف اسلامی را از شرق وغرب عالم به هم مربوط می سازد وشوکت وعظمت آنها را ظاهر می سازد و بالاخره جوهر تعلیمات جهانی اسلام را به صورت "وحدت هدف و عقیده"به دنیا نشان می دهد.چنانچه اگر ناظری بیرون از کره زمین به وضع صفوف مسلمانان به هنگام نماز بنگرد می بیند مجموع صفوف آنها دوایر متحدالمرکزی را تشکیل می دهد که قلب آن دوایر همان خانه کعبه است و این رمز واشاره ای به وحدت مسلمین است.

نمازی که رو به سوی کعبه صورت می گیرد،باعث تجدید خاطره ایثارگری وشرک ستیزی حضرت ابراهیم خلیل(ع) است،تا بدین وسیله تنفر از شرک  وکفر پیوسته در دلها زنده بماند ومسلمانان لحظه ای از ابراز نفرت وبرائت از کافران ومشرکان غافل نباشند.

مهمترین هدف توجه به کعبه آزمایش پایداری بندگان است و خداوند از این طریق انسانهای فرمانبردار را از انسانهای سرکش وعصیانگر جدا می سازد؛در قرآن کریم می خوانیم:" وَ ما جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتی‏ كُنْتَ عَلَیْها إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَنْ یَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ یَنْقَلِبُ عَلى‏ عَقِبَیْهِ "(2)

و قبله‏اى را كه [چندى‏] بر آن بودى، مقرر نكردیم جز براى آنكه كسى را كه از پیامبر پیروى مى‏كند، از آن كس كه از عقیده خود برمى‏گردد بازشناسیم‏.

گرچه در آیه مذکور فلسفه تغییر قبله مطرح شده است؛اما در نگاه دیگر با بیان بسیار ظریفی حکمت توجه به قبله را نیز روشن می سازد وآن این است که اساس جعل قبله وهدف از آن آزمایش بندگان است.

امام علی(ع) در این باره می فرمایند:"  أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ اخْتَبَرَ الْأَوَّلِینَ‏ مِنْ لَدُنْ آدَمَ ص إِلَى الْآخِرِینَ مِنْ هَذَا الْعَالَمِ‏ بِأَحْجَارٍ لَا تَضُرُّ وَ لَا تَنْفَعُ وَ لَا تُبْصِرُ وَ لَا تَسْمَعُ فَجَعَلَهَا بَیْتَهُ الْحَرَامَ الَّذِی جَعَلَهُ [اللَّهُ‏] لِلنَّاسِ قِیَاما"(3) همانا خداوند سبحان،انسانهای پیشین از آدم تا دیگران از این جهان را با سنگ هایی آزمایش کرد که نه زیان می رسانند ونه نفعی دارند.ونه می بینند ونه می شنوند.این سنگ ها را خانه محترم خود قرار داد؛همان خانه ای که آن را عامل پایداری مردم گردانید.

امام علی (علیه السلام) فرمود:"وَ فَرَضَ‏ عَلَیْكُمْ‏ حَجَ‏ بَیْتِهِ‏ الْحَرَامِ الَّذِی جَعَلَهُ قِبْلَةً لِلْأَنَامِ یَرِدُونَهُ وُرُودَ الْأَنْعَامِ وَ [یَوْلَهُونَ‏] یَأْلَهُونَ إِلَیْهِ [وَلَهَ‏] وُلُوهَ الْحَمَامِ وَ جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ عَلَامَةً لِتَوَاضُعِهِمْ لِعَظَمَتِهِ وَ إِذْعَانِهِمْ لِعِزَّتِهِ....... جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى لِلْإِسْلَامِ عَلَما"(4) خداوند حج خانه محترم خود را بر شما واجب کرد؛همان خانه ای که آن را قبله گاه انسانها قرار داد، که چونان حیوانات (تشنه) بر آن وارد می شوند، و مانند کبوتران به آن پناه می برند . خدای سبحان کعبه را نشانه تواضع بندگان در برابر شکوه وعظمت خود واعتراف آنان به بزرگی وقدرت الهی... و نشانه ای گویا برای اسلام قرار داد.

کلام آخر:

بزرگترین هدف خداوند از قرار دادن قبله ای واحد برای مسلمانان آزمایش بندگان حقیقی است. خداوند خانه کعبه را مظهر تواضع بندگان در مقابل عظمت خویش ونشانه ای گویا برای اسلام قرار داده است.بنابراین نماز خواندن به سوی کعبه یعنی کرنش و تواضع و بندگی در برابر عظمت خداوند وحفظ شعائر الهی ونشانه های دین مبین اسلام.

پی نوشتها:

1-بقره،آیه115.

2-بقره،آیه143.

3- نهج البلاغة (للصبحی صالح) ، ص292

4- همان ؛ ص45

منبع:

پرسشها وپاسخهای مذهبی،ج4،ناصر مکارم شیرازی و جعفر سبحانی

ماهنامه مبلغان،شماره 56،"فلسفه توجه به قبله"اکبر اسد علیزاده.