پیامبر اكرم (ص) از نگاه امام صادق علیه السلام
پیامبر اكرم (ص): وقتی می خواهی عیوب دیگران را یاد كنی ، عیوب خویش را به یاد آور . (كنز العمال ، ج 3 ، ص 586)
در طول تاریخ بشریت، كمتر انسانى وجود دارد كه مانند پیامبر اسلام (ص) تمام خصوصیات زندگى اش به طور واضح و روشن بیان و ثبت شده باشد.
خداوند متعال در قرآن با زیباترین عبارات و كاملترین بیانات، آن حضرت را معرفى نموده و با عالىترین صفات ستوده است و مىفرماید: « و اِنّك لَعلی خُلق عَظیم»؛ ( قلم/4) " ای پیامبر!تو بر اخلاقى عظیم استوار هستى."
نیز مىفرماید: « محمد رسول الله و الذین معه اشداء علی الكفار رحماء بینهم. » (فتح/29) محمد (ص) فرستاده خداست و كسانى كه با او هستند در برابر كفار سر سخت و در میان خود مهربانند.
محققان، تاریخ نویسان و دانشمندان در ابعاد گوناگون زندگى حضرتمحمد(ص) سخن گفتهاند.
اما ائمه علیهم السلام با نگاهى ژرف و دقیق، سیماى آن شخصیت بىنظیر ودرُّیكتاى عالم خلقت را به تماشا نشسته و به معرفى زندگى، مبارزات و آموزههاى آن حضرت پرداختند.
در این نوشتار بر آنیم تا گوشه هایى از زندگى و شخصیت پیامبر اكرم (ص) را از نگاه امام صادق علیه السلام به تماشا بنشینیم.
تولد نور
امام صادق(ع) به نقل از سلمان فارسى فرمود: پیامبر اكرم(ص) فرمود: خداوند متعال مرا از درخشندگى نور خودش آفرید (1) . همچنین امام صادق(ع) فرمود: خداوند متعال خطاب به رسول اكرم(ص) فرمود: «اى محمد! قبل از این كه آسمانها، زمین، عرش و دریا را خلق كنم، نور تو و على را آفریدم...».(2)
ثقهالاسلام كلینى(ره) مىنویسد: امام صادق(ع) فرمود: «هنگام ولادت حضرت رسول اكرم(ص) فاطمه بنت اسد نزد آمنه (مادر گرامى پیامبر) بود. یكى از آن دو به دیگرى گفت: آیا مىبینى آنچه را منمىبینم؟ دیگرى گفت: چه مىبینى؟ او گفت: این نور ساطع كه مشرق ومغرب را فرا گرفته است! در همین حال، ابوطالب(ع) وارد شد و بهآنها گفت: چرا در شگفتید؟ فاطمه بنت اسد ماجرا را گفت. ابوطالب به او گفت: مىخواهى بشارتى به تو بدهم؟ او گفت: آرى. ابوطالب گفت:
از تو فرزندى به وجود خواهد آمد كه وصى این نوزاد خواهد بود(3)
نامهاى پیامبر
كلبى، از نسب شناسان بزرگ عرب مىگوید: امام صادق(ع) از منپرسید: در قرآن چند نام از نامهاى پیامبر خاتم(ص) ذكر شده است؟
گفتم: دو یا سه نام.
امام صادق(ع) فرمود: ده نام از نامهاى پیامبر اكرم در قرآنآمده است:"محمد، احمد، عبدالله، طه، یس، نون، مزمل، مدثر، رسول و ذكر."
سپس آن حضرت براى هر اسمى آیهاى تلاوت فرمودو فرمودند:
«ذكر» یكى از نامهاى محمد(ص) است و ما (اهلبیت س) «اهل ذكر»هستیم. كلبى! هر چه مىخواهى از ما سؤال كن.
كلبى مىگوید: از ابهت صادق آل محمد(ع) به خدا سوگند! تمام قرآن را فراموش كردم و یك حرف به یادم نیامد تا سؤال كنم. (4)
عظمت نام محمد صلی الله علیه و آله
جلوه نام محمد(ص) براى امام صادق(ع) به گونهاى بود كه هر گاه نام مبارك حضرت محمد(ص) به میان مىآمد، عظمت و كمال رسول خدا(ص) چنان در وى تاثیر مىگذاشت، كه رنگ چهرهاشدگرگونمىشد، به طورى كه آن حضرت در آن حال، براى دوستان نیز ناآشنا مىنمود. (5)
امام صادق(ع) گاهى بعد از شنیدن نام پیامبر(ص) مىفرمود: جانم به فدایش. اباهارون مىگوید: روزى به حضور امام صادق(ع) شرفیاب شدم. آن حضرت فرمود: اباهارون! چند روزى است كه تو را ندیدهام. عرض كردم: خداوند متعال به من پسرى عطا فرمود. آن حضرت فرمود: خدا او را براى تو مبارك گرداند چه نامى براى او انتخاب كردهاى؟ گفتم: او را محمد نامیدهام. امام صادق(ع) تا نام محمد را شنید (به احترام آن حضرت) صورت مباركش را به طرف زمین خم كرد، نزدیك بود گونههاى مباركش بهزمین بخورد.
آن حضرت زیرلب گفت: محمد، محمد، محمد. سپس فرمود: جان خودم، فرزندانم، پدرم و جمیع اهل زمین فداى رسول خدا(ص) باد! او را دشنام مده! كتك نزن، بدى به او نرسان ، بدان! در روى زمینخانهاى نیست كه در آن نام محمد وجود داشته باشد، مگر این كه آن خانه در تمام ایام مبارك خواهد بود.(6)
سیماىپیامبر اكرم (ص)
امام جعفر صادق(ع) فرمود: امام حسن(ع) از دائىاش، «هند بن ابىهاله» (7)كه در توصیف چهره پیامبر (ص) مهارت داشت ، درخواست نمود تا سیماى دل آراى خاتم پیامبران (ص) را براى وى توصیف نماید. هند بن ابى هاله در پاسخ گفت: « رسول خدا (ص) در دیده ها با عظمت مىنمود و در سینهها محبتش وجود داشت . قامتش رسا، مویشنه پیچیده و نه افتاده، رنگش سفید و روشن، پیشانیش گشاده،ابروانش پرمو و كمانى و از هم گشاده، در وسط بینى برآمدگى داشت، ریشش انبوه، سیاهى چشمش شدید، گونه هایش نرم و كم گوشت، دندان هایش باریك و اندامش معتدل بود. آن حضرت هنگام راه رفتن با وقار حركت مىكرد. وقتى به چیزى توجه مىكرد،به طور عمیقبه آن مىنگریست، به مردم خیره نمىشد، به هر كس مىرسید سلام مىكرد، همواره هادى و راهنماى مردم بود. براى از دست دادن امور دنیایى خشمگین نمىشد. اكثر خندیدن آن حضرت تبسم بود،برترین مردم نزد وى كسى بود كه، بیشتر مواسات و احسان و یارىمردم نماید...» (8)
اوصاف پیامبر در تورات و انجیل
خداوند متعال در وصف پیامبر(ص) فرمود:« الذین ءاتینهم الكتب یعرفونه كما یعرفون ابناءهم و ان فریقاً منهم لیكتمون الحق و هم یعلمون.» (14)
كسانى كه كتاب آسمانى به آنان دادیم، او را همچون فرزندان خود مىشناسند؛ (ولى) جمعى از آنان، حق را آگاهانه كتمان مىكنند.
امام صادق(ع) فرمود:« یعرفونه كما یعرفون ابناءهم.»
زیرا خداوند متعال در تورات و انجیل و زبور، حضرت محمد(ص)، بعثت، مهاجرت، و اصحابش را چنین توصیف نمود:« محمد رسول الله و الذین معه اشداء علی الكفار رحماء بینهم...»( فتح/29)
محمد(ص) فرستاده خداست ؛ و كسانى كه با او هستند در برابر كفارسرسخت و شدید و در میان خود مهربانند. پیوسته آنها را در حال ركوع و سجود مىبینى، در حالى كه همواره فضل خدا و رضاى او را طلبند. نشانه آنها در صورتشان از اثر سجده نمایان است. این، توصیف آنان در تورات و توصیف آنان در انجیل است... .
امام صادق(ع) فرمود: این، صفت رسول خدا(ص) و اصحابش در تورات وانجیل است. زمانى كه خداوند پیامبر خاتم(ص) را به رسالت مبعوث نمود، اهل كتاب (یهود و نصارى) او را شناختند؛ اما نسبتبه اوكفر ورزیدند، همان گونه كه خداوند متعال فرمود: « فلما جاءهم ما عرفوا كفروا به...»
( بقره /89) هنگامى كه این پیامبر نزد آنها آمد كه(از قبل) او را شناخته بودند، به او كافر شدند. (9)
خداوند متعال در قرآن كریم، در وصف پیامبر(ص) مىفرماید: « و ما ارسلناك الا رحمة للعالمین.»
( انبیاء/107)ما تو را جز براى رحمت جهانیان نفرستادیم. قرآن نیز مىفرماید: «" اشداء علی الكفار رحماء بینهم.»
در برابر كفار سرسخت و شدید و در میان خود مهربانند. این دوچگونه با هم جمع مىشوند؟
برترین مخلوق
حسین بن عبدالله مىگوید: به امام صادق(ع) عرض كردم: آیا رسولخدا(ص) سرور فرزندان آدم بود؟ آن حضرت فرمود: قسم به خدا، اوسرور همه مخلوقات خداوند بود. خدا هیچ مخلوقى را بهتر ازمحمد(ص) نیافرید (10)
امام صادق(ع) در حدیث دیگرى فرمود: چون رسول خدا(ص) را به معراج بردند جبرئیل تا مكانى با وى همراه بود و از آن به بعد او را همراهى نمىكرد. پیامبر(ص) فرمود: جبرئیل، در چنین حالى مرا تنها مىگذارى؟! جبرئیل گفت: تو برو. سوگند به خدا در جایىقدم گذاشتهاى كه هیچ بشرى قدم نگذاشته وپیش از تو بشرى به آنجا راه نیافته است (11)
معمر بن راشد مىگوید: از امام صادق(ع) شنیدم كه فرمود: یك نفریهودى خدمت رسول خدا(ص) رسید و به دقت او را نگریست.
پیامبر اكرم(ص) فرمود: اى یهودى! چه حاجتى دارى؟ یهودى گفت:
آیا تو برترى یا موسى بن عمران ؛ آن پیامبرى كه خدا با او تكلم كرد و تورات را بر او نازل نمود و به وسیله عصایش دریا را براى او شكافت و به وسیله ابر بر او سایه افكند؟
پیامبر(ص) فرمود: خوش آیند نیست كه بنده خود ستایى كند،ولكن(در جوابت) مىگویم كه حضرت آدم(ع) وقتى خواست از خطاى خود توبه كند، گفت: « اللهم انی اسئلك بحق محمد و آل محمد لما غفرت لی »،خدایا! به حق محمد و آل محمد از تو مىخواهم كه مرا عفو نمایى.
خداوند نیز توبهاش را پذیرفت. حضرت نوح(ع) وقتى از غرق شدن دردریا ترسید گفت « اللهم انی اسئلك بحق محمد و آل محمد لما انجیتنی من الغرق»خدایا به حق محمد و آل محمد از تو در خواستمىكنم. مرا از غرق شدن نجات بدهى. خداوند نیز او را نجات داد.
حضرت ابراهیم(ع) در داخل آتش گفت:« اللهم انی اسئلك بحق محمد و آل محمد لما انجیتنی منها. »; خدایا! به حق محمد و آل محمد ازتو مىخواهم كه مرا از آتش نجات دهى. خداوند نیز آتش را براى اوسرد و گوارا نمود.
حضرت موسى(ع) وقتى عصایش را به زمین انداخت و در خود احساس ترسنمود گفت: « اللهم انی اسئلك بحق محمد و آل محمد لماانجیتنی»؛خدایا! به حق محمد و آل محمد از تو در خواست مىنمایم كه مرا ایمن گردانى. خداوند متعال به او فرمود:« قلنا لا تخف انك انت الاعلی» ( طه /68) نترس. مسلما تو برترى.
اى یهودى، اگر موسى(ع) امروز حضور داشت و مرا درك مىكرد و به من و نبوت من ایمان نمىآورد، ایمان و نبوتش هیچ نفعى به حال اونداشت.
اى یهودى! از ذریه من شخصى ظهور خواهد كرد به نام مهدى(ع) كهدرزمان خروجش، عیسى بن مریم براى یارى او فرود مىآید و پشت سر اونماز مىخواند. (12)
سیاستمدارى پیامبر(ص)
در عرف جهانى امروز «سیاست» را به معناى نیرنگ و دروغ براى كسب قدرت و سلطه بر مردم تعریف مىكنند، اما «سیاست» در لغت، به معناى «اداره كردن امور مملكت و حكومت كردن است». خداوند متعال پیامبر خاتم(ص)وجانشینان بر حق ایشان، ائمه معصومین را ازبهترین سیاستمداران شمرده است.در زیارت جامعه، در وصف ائمهعلیهم السلام كه پرورش یافتگان مكتب نبوتند، آمده است: « وساسه العباد».
فضیل بن یسار مىگوید: از امام صادق(ع) شنیدم كه به بعضى ازاصحابخویش فرمود: خداوند عزوجل پیغمبرش را تربیت كرد و نیكو تربیت فرمود. چون تربیت او را تكمیل نمود، فرمود:
« انك لعی خلق عظیم. »، تو بر اخلاق عظیمى استوارى. سپس امر دین و امت را به او واگذار نمود تا سیاست و اداره بندگانش را به عهده بگیرد، سپس فرمود: « ما اتاكم الرسول فخذوه و ما نهاكم عنه فانتهوا »(حشر/7)، آنچه را رسول خدا براى شما آورد، بگیرید،(و اجرا كنید) و از آنچه نهى كرد، خود دارى نمایید. رسولخدا(ص) استوار، موفق و موید به روح القدس بود و نسبت به سیاستو تدبیر خلق، هیچ گونه لغزش و خطایى نداشت و به آداب خدا تربیت شده بود... . (13)
زهد و وارستگى
حضرت محمد(ص) هرگز نسبت به دنیا و لذایذ زودگذر آن میلى نشان نداد،به آن توجهى نكرد. امام صادق(ع) مىفرماید: روزى رسول خدا(ص) در حالى كه محزونبود از منزل خارج شد فرشتهاى بر او نازل شد، در حالى كه كلید گنجهاى زمین را به همراه داشت. فرشته گفت: اى محمد(ص)، این كلیدهاى گنجهاى زمین است. پروردگارت مىفرماید: این كلیدها رابگیر و در گنجهاى زمین را باز كن و آنچه مىخواهى از آن استفاده نما. بدون این كه نزد من ذرهاى از آنها كم شود.
پیامبر(ص) فرمود:« دنیا خانه كسى است كه خانه (واقعى) ندارد. كسانى دور آن جمع مىشوند كه عقل ندارند.»(14)
ابن سنان مىگوید: امام صادق(ع) فرمود: مردى نزد پیامبر(ص) آمد، درحالى كه آن حضرت روى حصیرى نشسته بود كه زبرى آن بر بدن آن حضرت اثر گذاشته بود، و بر بالشى از لیف خرما تكیه نموده بود، كه بر گونههاى گلگونهاش نفوذ كرده بود. آن مرد در حالى كه جاهاى اثر كرده را مسح مىنمود، گفت: كسرى و قیصر (پادشاهانایران و روم) هرگز چنین راضى نمىشوند و بر حریر و دیبا مىخوابند و تو (كه سرور مخلوقات خدایى) بر این حصیر!
پیامبر(ص) فرمود: به خدا من از آنها برتر و گرامى تر هستم. منكجا و دنیا كجا! مثال زودگذر بودن دنیا، مثال شخصى است كه بردرختى سایه دار عبور مىكند، لحظه هایى از سایه درخت استفاده مىكند و وقتى سایه تمام شد، از آن جا كوچ مىكند و درخت را رها مىكند. (15)
به عنوان حسن ختام، به ذكر خطبهاى از آن حضرت در توصیف پیامبر(ص) اكتفا مىكنیم.
خطبه امام صادق(ع) در وصف حضرت محمد(ص)
«برد بارى، وقار و مهربانى خدا سبب شد تا گناهان بزرگ و كارهاى زشت مردم، مانع نشود كه دوست ترین و شریف ترین پیغمبرانش، یعنىمحمد بن عبدالله(ص) را براى مردم برگزیند.
محمد بن عبدالله(ص) در حریم عزت تولد یافت: در خاندان شرافت اقامت گزید، حسب و نسبش آلوده نگشت، صفاتش را دانشمندان بیان كردند و حكیمان در وصفش اندیشه نمودند. او پاكدامنى بى نظیر،هاشمى نسبى بى مانند و بى مانندى از اهل مكه بود.
حیا صفت او بود و سخاوت طبیعتش، به متانتها و اخلاق نبوت سرشته شده بود. اوصاف خویشتن دارىهاى رسالت بر او مهر شده بود تا آن گاه كه مقدرات و قضا و قدر الهى عمر او را به پایان رسانید وحكم حتمى پروردگار او را به سرانجامش منتهى ساخت. هر امتى، امت پس از خود را به آمدنش مژده داد. نسل به نسل از حضرت آدم تا پدر بزرگوارش، عبدالله، پدرى او را به پدر دیگر تحویل داد. ولادتش در بهترین طایفه، گرامىترین نواده (بنىهاشم)، شریف ترین قبیله (فاطمه مخزومیه) و محفوظ ترین شكم باردار (آمنه دختر وهب) و امانت دارترین دامن بود.
خدا او را برگزید، پسندید و انتخاب كرد،سپس كلیدهاى دانش وسرچشمههاى حكمت را به او داد. او را مبعوث نمود تا رحمت بربندگان و بهار جهانیان باشد.
خداوند كتابى را بر او نازل كرد، كه بیان و توضیح هر چیزى درآن است و آن را به لغت عربى، بدون هیچ انحرافى قرار داد، بهامید این كه مردم پرهیزكار شوند. آن را براى مردم بیان كرد ومعارف آن را روشن ساخت و با آن، دینش را آشكار ساخت.واجباتى را لازم شمرد، حدودى را براى مردم وضع نمود و بیان كردو مردم را آگاه ساخت. آن حضرت در آنامور، راهنمایى به سوى نجات و نشانههاى هدایت به سوى خدااست.
رسول خدا(ص) رسالتش را تبلیغ كرد، ماموریتش را آشكار ساخت، بارهاى سنگین نبوت را كه به عهده گرفته بود، به منزل رسانید و به خاطر پرورگارش صبر كرد و در راهش جهاد نمود.
با برنامهها و انگیزههایى كه براى مردم پى ریزى نمود و منارههایى كه نشانههاى آن را بر افراشت، براى امتش خیر خواهى كرد و آنها را به سوى نجات و رستگارى فرا خواند و به یاد خدا تشویق وبه راه هدایت دلالت كرد، تا مردم پس از او گمراه نشوند. آن حضرت نسبت به مردم دلسوز و مهربان بود.»(16)
پى نوشتها:
1- مصباح الشریعه، ترجمه زین العابدین كاظمى، ص126.«خلقتنی الله من صفوه نوره...»2- جلاء العیون. ص 11.
3- همان، ص36.
4- بحار الانوار، ج16، ص101.
5- سفینه البحار، ج 1، ص433.
6- بحار الانوار، ج17، ص 30.
7- هند بن ابى هاله، فرزند حضرت خدیجه(س) از شوهر قبلى اش بودكه در خانه پیامبر اسلام رشد و نمو نمود.
8- بحار الانوار، ج16، صص 147، 148.
9- تفسیر نور الثقلین، ج 1، ص 138 و ج 5، ص77.
10- اصول كافى، ترجمه سید جواد مصطفوى، ج 2، ص 325.
11- همان، ص 321.
12- بحار الانوار، ج16، ص366، به نقل از جامع الاخبار،ص 98.
13- اصول كافى،ج 2 صص 5 و 6.
14- بحارالانوار،ج 16 ص 266.
15- بحارالانوار،ج 16 صص 282 و 283.
16- اصول كافى ج2، صص332 و 333.
