سه درس مهم درباره امامت
به بهانه شهادت امام جواد علیه السلام
بدون شک بر همه شیعیان – بلکه همه مسلمانها - واجب است که امام زمان خود را بشناسند. ما هم اکنون در زمان صاحب و مولای خود حجة ابن الحسن، مهدی موعود و در دوره غیبت ایشان زندگی می کنیم. در نگاه ما، ائمه علیهم السلام همه از یک نور هستند و بین آنها نمی توان جدایی انداخت. در این نوشته به کمک مطالب مرتبط با امام جواد علیه السلام، سه درس درباره مقام امامت یادآوری و بازخوانی می شود.
درس اول : امامت به نص خدا و رسول صلی الله علیه و آله می باشد نه به انتخاب مردم.
درس دوم : آنچه هنگام درگذشت امام بر مردم واجب است.
درس سوم : زمانی که امام می فهمد امر امامت به او رسیده است.
انتخاب یا انتصاب ؟
همانطور که انتخاب پیامبران به دست خداست، انتخاب امامان هم تنها به دست خداست. انتخاب اولین امام، حضرت علی علیه السلام هم به انتخاب خدا بوده اما پیامبر صلی الله علیه و آله وظیفه داشته است که آن را به مردم برساند:
یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْكافِرین (مائده، 67)
هر یک از ائمه نیز قبل از وفات خود، امام بعدی را معرفی کرده اند. امامت حضرت جواد علیه السلام بسیار واضح بود چون امام رضا علیه السلام تا مدتهای زیادی صاحب فرزند نشدند و یاوه سرایان بر آن حضرت ایراد می گرفتند تا آنکه تولد امام جواد علیه السلام آشکار و مشهور شد.
امام جواد علیه السلام در همان دوران طفولیت نامه هایی به پدر خود حضرت رضا علیه السلام می نوشتند و ایشان آنها را با نهایت بلاغت و زیبایی پاسخ می دادند و ایشان را بجای نام معمولی، یعنی محمد، با کنیه احترام آمیز، یعنی ابوجعفر، خطاب می فرمود. مثلا از امام رضا علیه السلام روایت شده است که:
ابوجعفر وصی من و جانشین من در اهلم پس از من است. (بحارالانوار، ج50، ص18)
هر یک از ائمه علیهم السلام نیز قبل از وفات خود، امام بعدی را معرفی کرده اند. امامت حضرت جواد علیه السلام بسیار واضح بود چون امام رضا علیه السلام تا مدتهای زیادی صاحب فرزند نشدند و یاوه سرایان بر آن حضرت ایراد می گرفتند تا آنکه تولد امام جواد علیه السلام آشکار و مشهور شد
امام جواد علیه السلام هم حضرت هادی علیه السلام را به امامت معرفی کرده اند. تعدادی از این سندها که درباره معرفی هر امام توسط امام قبلی است در کتاب شریف کافی وجود دارد که علاقمندان می توانند آن را در فصل «کتاب الحجة» در آن کتاب مطالعه کنند.
وظیفه مردم نسبت به امام
با آنکه در طول دوران قبل از غیبت، هر امام، امام بعد از خود را معرفی می فرموده است، باز احتمال می داشت که آن خبر به گوش شیعیان نرسد. از این رو شیعیان بعد از وفات هر یک از ائمه علیهم السلام، وظیفه داشتند برای شناسایی امام زمان خود تحقیق کنند. مثلا در تاریخ ثبت شده است که گروه های نمایندگی از طرف مردم قم و مردم جبال، به سامراء آمده بودند تا با امام عسکری ملاقات کنند ولی وقتی فهمیدند که ایشان وفات نموده اند، به دنبال امام بعدی گشتند و آنقدر سختگیری کردند تا مطمئن شوند امام حق را شناخته باشند. آنان از مدعیان امامت سوالات مشکل می پرسیدند تا آنکه
بالاخره به امامت امام عسکری علیه السلام اعتقاد پیدا کردند. (کمال الدین، ج2، ص476)
طبیعی است کهامام معصوم دارنده نشانه های ظاهری و باطنی امامت است و بالاترین درجه کمالات اخلاقی را داراست. امام معصوم سوالات را هم بدون اشتباه پاسخ می دهد در صورت لزوم کرامات و معجزات هم ارائه می فرماید.
حتی گاه شیعیان از امام زمان خود می پرسیدند که اگر آن امام وفات یافت، امام بعد از ایشان چه کسی است. ممکن است خیال کنیم این سوال دور از ادب است؛ اما مسأله امامت پر اهمیت تر از این افکار ماست زیرا پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:
«هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است».
به عنوان مثال صفوان بن یحیی سوالش را اینگونه از امام رضا علیه السلام می پرسد:
صفوان: قبل از آنکه خدا اباجعفر (امام جواد) را به شما بدهد از شما سوال می کردیم و شما می فرمودید که خدا پسری به من خواهد داد. الان خدا او را به شما داده است و چشمان ما روشن گردید. خدا کند که ما مرگ شما را نبینیم؛ اما اگر آن اتفاق افتاد، ما به چه کسی مراجعه کنیم؟
امام رضا علیه السلام به امام جواد علیه السلام که در مقابل ایشان ایستاده بود اشاره فرمود.
صفوان گفت: الهی فدایتان شوم، این پسر شما که سه سال بیشتر ندارد.
حضرت رضا علیه السلام فرمود: کم سن بودن او اشکالی ندارد؛ زیرا عیسی علیه السلام به حجت های الهی قیام کرد در حالیکه سه سال داشت (یا در حالیکه عیسی علیه السلام در گهواره بود اما ابی جعفر که تازه سه سال هم بیشتر از او عمر کرده است)
گفتنی است سایه پر برکت امام رضا علیه السلام تا چند سال بعد از این گفتگو هم بر سر مردم باقی بود، اما ایشان با این کلام خود اثبات نمودند که اگر امام جواد علیه السلام در همان سن سه سالگی هم به امامت می رسید، حجت خدا بر زمین می بود و از همه مردم به امر امامت سزاوارتر بودند. بنابراین بر مسلمانان واجب است همیشه امام زمان خود را بشناسند و اگر نمی شناسند تحقیق کنند و نمایندگان خود را ارسال کنند تا تحقیق نمایند.
با آنکه در طول دوران قبل از غیبت، هر امام، امام بعد از خود را معرفی می فرموده است، باز احتمال می داشت که آن خبر به گوش شیعیان نرسد. از این رو شیعیان بعد از وفات هر یک از ائمه علیهم السلام، وظیفه داشتند برای شناسایی امام زمان خود تحقیق کنند
در زمان امام شدن چه رخ می دهد
خدا امامت را به شایسته ترین افراد واگذار می کند و همانطور که در کتاب خود فرموده است که «لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمین»، انبیاء و اوصیاء الهی هرگز به ظلمها آلوده نشده اند؛ با این که این معصومان قبل از اینکه امام شوند نیز از ظلمها دور بوده اند، لازم به توجه است که حالت امامت، حالتی بسیار استثنایی است و در لحظه ای که امام قبلی وفات می نماید، حالت جدیدی برای امام زنده رخ می دهد که می فهمد امام شده است.
این روایت توضیح خوبی برای این درس است:
هارون بن فضیل گوید: روز وفات حضرت ابو جعفر (امام جواد) ، ابو الحسن على بن محمد (امام هادی) علیهما السلام را دیدم که فرمود: إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ، ابى جعفر درگذشت. به ایشان گفته شد: از كجا دانستید؟ فرمود: زیرا فروتنى و خضوعى نسبت به خدا در دلم افتاد كه برایم سابقه نداشت.
کتاب شریف کافی حاوی مطالب زیادی درباره مقام امامت است که در فصل مهمی با نام «کتاب الحجة» قرار دارد. علاقمندان می توانند سه درس بالا را در سرفصلهای «اشاره و نص بر ائمه» و «زمانی که امام می فهمد امر امامت به او رسیده است» و «آنچه هنگام درگذشت امام بر مردم واجب است» مطالعه نمایند.
روح الله رستگارصفت
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
