امام جواد علیه السلام و ادب بحث علمی با مخالفان
اهل بیت پیامبر علیهم السلام ، دانایان امت و پایه های فکری اسلام هستند. ایشان جانشینان واقعی پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله هستند، اما بسیاری از مردم چنان معرفتی به ایشان نداشته اند. در اینجا گوشه ای از یک مجلس علمی که با محوریت امام جواد علیه السلام برگزار شده است را می آوریم و کمی درباره سخنان آن حضرت می اندیشیم.
زیباترین ادب در مناظره
یحیی بن أکثم که از علمای شناخته شده آن دوران بود در مجلسی با حضور مأمون و گروه زیادی از حضار، شروع به پرسیدن سوال از امام جواد علیه السلام نمود:
یحیی بن أکثم: اى زاده رسول خدا، نظر شما درباره این خبر چیست: «روزى جبرئیل بر رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرود آمده و گفت: اى محمّد، خداوند عزّ و جلّ به تو سلام رسانده و مىفرماید از أبو بكر بپرس آیا از من راضى است زیرا من از او خشنودم»؟
حضرت فرمود: من منكر فضل أبوبكر نیستم، ولى بر راوى این خبر واجب است كه حدیثش را با حدیث دیگرى كه از آن حضرت صلّى اللَّه علیه و آله نقل شده مقابله كند كه در آخرین سفر حجّ فرمود:
«دروغ بر من بسیار شده، و پس از من نیز زیاد خواهد شد؛ پس هر كه از روى عمد بر من دروغى ببندد باید جایگاه خود را در آتش قرار دهد. بنابراین هرگاه گفته ای از من به شما رسید آن را بر كتاب خدا و سنّت من عرضه كنید، هر چه موافق قرآن و سنّت من بود را برگیرید و مخالف آن دو را نگیرید»
و این خبرى كه نقل كردى با قرآن نمىخواند. خداوند متعال فرموده: «و همانا ما انسان را آفریدهایم و آنچه را نفس او وسوسه مىكند مىدانیم و ما به او از رگ گردن نزدیكتریم – سوره ق، آیه 16»
اما بنا بر آن حدیث، راضی بودن یا نبودن أبوبكر بر خدا مخفى بوده و خواسته است که آن را از ابوبکر بپرسد. این مطلب به لحاظ عقلی محال است.
یحیى بن أکثم: و در خبر است كه: «مثل أبوبكر و عمر در زمین مثل جبرئیل و میكائیل است در آسمان».پ
امام جواد علیه السلام در لابلای سخنان مخاطب خود وارد نمی شوند. این خُلق پسندیده پیامبر و اهل بیت علیهم السلام است که حتی در جنجالی ترین مباحثه ها و مناظره ها هم کنترل خویش را از دست نمی دهند. ابتدا صبر می کنند و همه حرفهای مخاطب را با آرامش می شنوند، بعد با شیواترین و کوتاه ترین وجه پاسخی به او می دهند که در سکوت فرو می ماند
امام جواد علیه السلام: و این مطلب نیز قابل تأمّل است؛ زیرا جبرئیل و میكائیل دو فرشته مقرّبى هستند كه هرگز معصیت پروردگار را نكرده و حتّى براى لحظهاى از طاعت خداوند دور نشدهاند، ولى أبوبكر و عمر مدّتى از عمر خود را در حال شرک به سر می بردند و درست است که بعد، اسلام آوردند اما بیشتر عمرشان را مشرك بودهاند؛ پس تشبیه آن دو به آن دو محال است.
یحیى بن أکثم: و حدیث است كه آن دو سیّد و سرور میانسالان اهل بهشتند. نظر شما درباره این حدیث چیست؟
حضرت جواد علیه السّلام: این حدیث نیز محال است؛ زیرا اهل بهشت همگى جوانند، و شخص میانسالی در میانشان نیست، و این خبر از جعلیات بنى امیّه در ضدّیت با حدیثى است كه رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله درباره حسن و حسین علیهما السّلام فرمودند که آن دو سرور جوانان اهل بهشت هستند ...
این سۆال و جوابها ادامه داشت و یحیی بن أکثم همچنان به خواندن احادیث گوناگون پیامبر درباره تحسین ابوبکر و عمر ادامه می داد ولی امام جواد علیه السلام از راه عقل و گفته های پیامبر اثبات می نماید که آن احادیث باطل و جعلی هستند. (احتجاج طبرسی، ج2، ص 446)
هشت نکته قابل توجه
اول: پاسخهای امام جواد علیه السلام نشان می دهد که کاملا دانا و آگاه هستند و در همان سنین کم دارای مقام امامت هستند همانگونه که عیسی و یحیی علیهماالسلام در سنین کم، پیامبر و حجت الهی بر مردم عصر خویش بودند.
دوم: امام جواد علیه السلام کاملا به پاسخ این سۆالها آگاه بودند. ما نیز تنها در صورتی خود را باید در معرض سۆالهای دیگران قرار دهیم که دانا و آگاه باشیم و اهل بیت علیهم السلام به ما آموخته اند که درباره مسائلی که به آنها آگاهی نداریم بگوییم: «نمی دانم».
سوم: جالب آن است که حتی امروز هم اینگونه احادیث به نام پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله برای مردم بازگو می شود. می آموزیم که نباید فریب مشهور بودن یک حدیث را بخوریم؛ زیرا ممکن است یک حدیث ساختگی بر اثر تکرار کردن مشهور شده باشد و در کتابهای مختلف آمده باشد اما مخالف با قرآن یا سنت پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله باشد.
چهارم: برای شناسایی احادیث جعلی، لازم است آن را بر قرآن و سنت قطعی پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله عرضه کنیم. بنابراین روز به روز باید آگاهی خود را از قرآن و گفته ها و رفتارهای قطعی پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله بالا ببریم. برای شناخت قرآن بجز تلاش علمی به طهارت باطنی هم نیاز داریم تا در کشف معانی قرآن به اشتباه نیفتیم. نکته دیگر آنکه درباره جعلی دانستن احادیث هم نباید شتابزده عمل کنیم.
جبرئیل و میكائیل دو فرشته مقرّبى هستند كه هرگز معصیت پروردگار را نكرده و حتّى براى لحظهاى از طاعت خداوند دور نشدهاند، ولى أبوبكر و عمر مدّتى از عمر خود را در حال شرک به سر می بردند و درست است که بعد، اسلام آوردند اما بیشتر عمرشان را مشرك بودهاند؛ پس تشبیه آن دو به آن دو محال است
پنجم: با اینکه امام جواد علیه السلام احادیث مشهور درباره ابوبکر و عمر را ساخته دست دشمنان پیامبر و اهل بیت علیهم السلام می داند؛ هرگز درباره ابوبکر و عمر کلمه زشتی به زبان نمی آوردند، زیرا آن دو نفر در نزد بسیاری از مردم، محترم و گرانقدر محسوب می شوند. ایشان به روشی پسندیده حقیقتها را بیان می کنند تا هر کس جویای حق باشد از آن بهره ببرد ولی از فحش گفتن خودداری می کنند زیرا جنجال کردن مشکلی را حل نمی کند.
ششم: به کمک آیه 22 سوره نور می فهمیم که کلمه فضل لزوما به معنی فضیلت علمی و اخلاقی نیست؛ بنابراین در عبارت «من منكر فضل أبوبكر نیستم»، فضل ابوبکر به معنای مسنّ بودن یا امکانات مالی و یا هر ویژگی دیگری مانند آن است و هیچ دلالت روشنی بر فضیلت اخلاقی او ندارد.
هفتم: امام جواد علیه السلام در لابلای سخنان مخاطب خود وارد نمی شوند. این خُلق پسندیده پیامبر و اهل بیت علیهم السلام است که حتی در جنجالی ترین مباحثه ها و مناظره ها هم کنترل خویش را از دست نمی دهند. ابتدا صبر می کنند و همه حرفهای مخاطب را با آرامش می شنوند، بعد با شیواترین و کوتاه ترین وجه پاسخی به او می دهند که در سکوت فرو می ماند. ما نیز باید چنین باشیم.
و نکته آخر: اگر در جامعه ای احادیث دروغ فراوان و شایع باشد، حتما افراد هدایتگری مثل امام جواد علیه السلام هم در آن دوران حضور دارند. بنابراین هر کس در شبهه های فکری گرفتار باشد اگر مخلصانه از خدا راهنمایی بخواهد و در این راه استقامت داشته باشد، حتما مشمول هدایت خدا خواهد شد زیرا یکی از صفات خدا، هادی است.
روح الله رستگارصفت
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
