توبه ی چه کسانی قبول نمی شود؟

نشانه هاى تائب واقعى

بـر اسـاس روایـات اسـلامى، از علائم توبه كار واقعى این است كه وقتى توبه كرد، علاوه بـر تـصـمـیم قاطع بر ترک معصیت، حقوق تضییع شده ـ اعم از حق اللّه و حق النّاس ـ را جبران كـنـد و واقـعـاً مـسـیـر زنـدگـى خـود را بـراى رسـیـدن به سعادت و خوشبختى تغییر دهد و ظلمت حاصل از گناهان را در پرتو اطاعت و بندگى بزداید.

توبه كار واقعى كسى است كه هر گاه توبه كند:

1 ـ طلبكاران و ستم كشیدگان را از خود راضى سازد.

2 ـ به عبادتش بیفزاید.

3 ـ لباس (و قیافه ظاهرى ) خود را تغییر دهد.

4 ـ دوستان (فاسد) خود را عوض كند.

5 ـ نشست و برخاست ها (دعوتها و پذیراییها) را تغییر دهد.

6 ـ رفـتـار خـود را در مـسـائل خـانـوادگى و زناشویى و تربیت فرزندان تغییر دهد و اخلاق ورفتار اسلامى داشته باشد و در مسائل جنسى از راه انحرافى كه رفته بازگردد.

7 ـ در اخـلاق و نـیـت خـود تـغـیـیر و تحوّل داده و در حالات روحى ، فكرى ، قلبى و برخوردهاى اجـتـمـاعـى خـود تـجدید نظر نماید و انگیزه ها و هدف هاى مادى خود را به قصد قربت و اخلاص تبدیل كند.

8 ـ روحـش بـاز و رویـش گـشـاده بـاشـد و تـنگ نظرى هاى قبلى را نداشته باشد و از كمك به دیگران دریغ نورزد.

9 ـ از آرزوهاى دور و دراز خویش دست بردارد و زبانش را از بدى ، تهمت ، دروغ ، غیبت ، سوگند نابجا، گواهى دادن ناروا، ناسزا، شایعه سازى ، یاوه گویى و... بازدارد.

10 ـ در مـسائل اقتصادى و صرف هزینه هاى مالى ، از تشریفات زندگى شخصى خود بكاهد و آن را در راه رفاه دیگران و به ویژه محرومان و گرسنگان صرف نماید.

پیامبر صلّى اللّه علیه و آله از اصحاب خود پرسیدند: آیا مى دانید تائب چه كسى است ؟ عرض كردند: نه ، فرمود: اگر كسى توبه كند وكسانى را كه به آنان بدى كرده است راضى نكند ولباس خود را تغییر ندهد ودوستان (منحرفش ) را تغییر ندهد وقلب خود را باز نكند و بذل و بخشش پیدا نكند و آرزویش را كوتاه و زبانش را حفظ نكند و اخلاق و نیتش را تغییر ندهد و طعام خود را كم نكند، تائب نیست و هرگاه انسانى این صفات را تحصیل كند توبه كننده واقعى است.(1)

شرایط پذیرش توبه

خداوند با دو شرط توبه را می پذیرد:

1-جهل باعث گناه شده باشد، نه عناد و استکبار در برابر حق.

2-توبه در زمان حیات و با اختیار صورت گیرد، نه لحظه ای که نشانه های مرگ پیدا شده باشد.

توبه ی چه کسانی قبول نمی شود؟

با ملاحظه این دو شرط، مشخص می شود که توبه دو گروه قبول نمی شود:

1-افرادی که با عناد و دشمنی با حق، به کفر و گناه خود ادامه می دهند و با همان حال بمیرند.

2-کسانی که از روی جهل و نادانی به گناه می پردازند؛ولی امر توبه را سبک شمرده،آن را تا لحظه مرگ به تأخیر بیندازند.(2)

خداوند در این زمینه می فرماید:" إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذینَ یَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهالَةٍ ثُمَّ یَتُوبُونَ مِنْ قَریبٍ فَأُولئِكَ یَتُوبُ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ كانَ اللَّهُ عَلیماً حَكیماً *وَ لَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ حَتَّى إِذا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ إِنِّی تُبْتُ الْآنَ وَ لاَ الَّذینَ یَمُوتُونَ وَ هُمْ كُفَّارٌ أُولئِكَ أَعْتَدْنا لَهُمْ عَذاباً أَلیماً ".(3)

پذیرش توبه از جانب خدا براى كسانى است كه كار بد و ناشایستى از روى نادانى مرتكب شوند و بلافاصله توبه كنند. خدا توبه آنها را مى‏پذیرد (و از تقصیرات آنها مى‏گذرد) خدا داناى با حكمت است.

و توبه كسانى كه گناه مى‏كنند، تا وقتى كه مرگ یكى از ایشان در رسد، مى‏گوید: «اكنون توبه كردم»، پذیرفته نیست و [نیز توبه‏] كسانى كه در حال كفر مى‏میرند، پذیرفته نخواهد بود، آنانند كه برایشان عذابى دردناك آماده كرده‏ایم.

بنابراین ،گناهکاری دو جور است:یکی از روی جهالت و غالب آمدن هواهای نفسانی و شهوت و غضب و دیگری از روی عناد و بد ذاتی و خبث طینت.

توبه نیز دو جور است:یکی بدون درنگ ودیگری پس از دیدن نشانه های مرگ.توبه ای پذیرفته می شود که بااختیار وپیش از فرا رسیدن مرگ باشد.چون با ظهور نشانه های مرگ دیگر اختیاری برای بنده نمی ماند و دو راهی اطاعت و معصیت معنا ندارد تا راه اطاعت را انتخاب کند.

3-توبه در مورد گناهانی که مربوط به حقوق الناس است.در اینجا مردمی که صاحب حق هستند باید از شخص راضی شوند وتا آنها راضی نشوند توبه فایده ای ندارد؛زیرا خداوند برای مردم حقوقی تعیین کرده و آن را محترم شمرده است و تعدی به آن حقوق را ظلم می داند.البته این مطلب در یک مورد استثناء دارد  و آن توبه از شرک است؛یعنی کسی که از شرک توبه کند و اسلام بیاورد همه گناهانش اعم از حق الناس و حق الله بخشیده می شود.(4)

4-توبه در مورد گناهانی که شخص آنها را در میان مردم به صورت سنت در آورده  و موجب انحراف آنها از راه حق شده است. و گناه کسانی که به سنت عمل کنند و یا به خاطر آن گمراه شوند ،به عهده کسی است که آن سنت را پایه گذاری کرده است.توبه ی این شخص به درگاه الهی پذیرفته نمی شود؛زیرا گناه وآثارش به گونه ای است که او هرگز قادر نخواهد بود آنها را از بین ببرد.(5)

کلام آخر:

خداوند به عنوان خالق و هستی بخش می دانست که اگر انسان به حال خود رها شود در پرتگاه شقاوت قرار می‌گیرد بنابراین توبه را وسیله ای برای نجات آدمی قرار داد.

پی نوشت ها:

1- بحارالانوار، ج 6، ص 35.

2-المیزان،ج1،تلخیصی از ص239-244.

3-نساء، آیه 17و18.

4-المیزان،ج1،ص250.

5-همان.

                                                                                                                                 فرآوری: زهرا انصاری نسب

منابع:کتاب آموزه نجات از دیدگاه علامه طباطبایی،مصطفی آزادیان

کتاب اخلاق و تربیت های اسلامى، مرکز تحقیقات اسلامی سپاه