نقش استغفار در گشایش گرفتاری ها
در روزگاری که انواع سختی‌ها زندگی‌ها را درگیر خود ساخته‌اند سۆالی اساسی ذهن آدمی را به خود مشغول می‌سازد که دین برای رهایی از این مشکلات چه راهی را پیش روی مسلمانان قرار داده است؟
در لابه لای آیات قرآن و کلمات معصومین (علیهم السلام) پاسخ‌های گوناگونی برای این سۆال وجود دارد که یکی از اصلی‌ترین آن‌ها استغفار نمودن می‌باشد. بدین معنا که انسان‌ها می‌توانند با آمرزش خواستن به پیشگاه خداوند متعال درب‌های رحمت الهی را به سوی خود باز کرده و از نعمات بی‌کران او بهره گیرند.
بر اساس آیات چهل و یکم از سوره روم: ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما كَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذِیقَهُمْ بَعْضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُون (فساد، در خشكى و دریا به خاطر كارهایى كه مردم انجام داده‌اند آشكار شده است خدا مىخواهد نتیجه بعضى از اعمالشان را به آنان بچشاند، شاید [به سوى حق] بازگردند!) و سی‌ام سوره شوری: وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَیْدِیكُم و یَعفو عَن کَثیر، (هر مصیبتى به شما رسد به خاطر اعمالى است كه انجام دادهاید، و بسیارى را نیز عفو مىكند!) سختی‌ها و مشکلاتی که در طول دوران‌ها برای مردم اتفاق می‌افتد نشات گرفته از گناهانی است که آن‌ها در جهان انجام داده‌اند. در نتیجه برای رفع این مشکلات باید علت آن که انجام گناه می‌باشد را از بین برد و به پیشگاه خداوند متعال توبه نمود. همچنانکه در آیات شصت و ششم سوره مائده أَنَّهُمْ أَقامُوا التَّوْراةَ وَ الْإِنْجِیلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لَأَكَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ ... : (اگر آن‌ها تورات و انجیل و آنچه از طرف پروردگارشان بر آنان نازل شده است بر پا دارند، از آسمان و زمین روزى مىخورند (و بركات زمین و آسمان آن‌ها را فرا خواهد گرفت) ... ) و نود و ششم سوره اعراف آمده است: وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما كانُوا یَكْسِبُون ؛ (و اگر اهل شهرها و آبادی‌ها، ایمان مىآوردند و تقوا پیشه مىكردند، بركات آسمان و زمین را بر آن‌ها مىگشودیم ولى (آن‌ها حق را) تكذیب كردند ما هم آنان را به كیفر اعمالشان مجازات كردیم).
استغفار نمودن از گناهان علاوه بر داشتن علت معنوی که همان بخشش گناهان و رفتن به بهشت می‌باشد دارای عللی مادی نیز می‌باشد. چرا که شخص با ارتکاب به گناه خویشتن را از رحمت الهی دور می‌سازد و دور گشتن از خدا که علت العلل می‌باشد سبب خواهد شد بسیاری از برکات و موفقیت‌هایی که ممکن بود در زندگی نصیب افراد گردد از آنان دور شود
از دیگر شواهدی که بر این مطلب در قرآن می‌توان یافت وعده‌هایی است که خداوند متعال به قوم نوح (علیه السلام) می‌دهد که اگر استغفار نمایند درهای رحمت خویش را بر آن‌ها خواهد گشود. این مفاهیم در آیات 10، 11 و 12 سوره نوح (علیه السلام) بدین شکل آمده است: فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كانَ غَفَّاراً*یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْكُمْ مِدْراراً*وَ یُمْدِدْكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ یَجْعَلْ لَكُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَلْ لَكُمْ أَنْهارا (به آن‌ها گفتم: از پروردگار خویش آمرزش بطلبید كه او بسیار آمرزنده است*تا باران‌هاى پربركت آسمان را پى در پى بر شما فرستد*و شما را با اموال و فرزندان فراوان كمک كند و باغ‌هاى سرسبز و نهرهاى جارى در اختیارتان قرار دهد!)
در نتیجه بر اساس این آیات استغفار نمودن از گناهان علاوه بر داشتن علت معنوی که همان بخشش گناهان و رفتن به بهشت می‌باشد دارای عللی مادی نیز می‌باشد. چرا که شخص با ارتکاب به گناه خویشتن را از رحمت الهی دور می‌سازد و دور گشتن از خدا که علت العلل می‌باشد سبب خواهد شد بسیاری از برکات و موفقیت‌هایی که ممکن بود در زندگی نصیب افراد گردد از آنان دور شود.
زمانی که فرد در پیشگاه خداوند متعال اظهار ندامت و پشیمانی می‌نماید در حقیقت روی به سوی رحمت خداوند آورده و خویشتن را به سرچشمه فیوضات نزدیک ساخته است. در این زمان است که آغوش رحمت الهی دیگر بار به رویش گشوده می‌گردد و خداوند، او را در پناه خویشتن قرار می‌دهد. به این خاطر است که مولای متقیان امیرالمۆمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) در توصیه‌ای به جناب کمیل می‌فرمایند: «یَا كُمَیْلُ قُلْ عِنْدَ كُلِّ شِدَّةٍ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ تُكْفَهَا وَ قُلْ عِنْدَ كُلِّ نِعْمَةٍ الْحَمْدُ لِلَّهِ تَزْدَدْ مِنْهَا وَ إِذَا أَبْطَأَتِ الْأَرْزَاقُ عَلَیْكَ فَاسْتَغْفِرِ اللَّهَ یُوَسِّعْ عَلَیْكَ فِیهَا»؛ (تحف العقول، 171) ای كمیل! به هنگام هر سختى بگو: لا حول و لا قوة الا باللَّه، تا خدا آن را كفایت كند، و به هنگام هر نعمت بگو: الحمد للَّه، تا زیاد شود، و چون روزیت دیر رسد استغفار كن تا خدا گشایش دهد.)
هم‌چنین از رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است که: «من أكثر من الاستغفار جعل اللَّه له من كلّ همّ فرجا و من كلّ ضیق مخرجا و رزقه من حیث لا یحتسب»؛ (نهج الفصاحه، ص 755، ح 2941: هر كه استغفار كند خدا براى او از هر غمى گشایش و از هر تنگنایى مفرى پدید آرد. و او را از جایى كه انتظار ندارد روزى دهد.)
سختی‌ها و مشکلاتی که در طول دوران‌ها برای مردم اتفاق می‌افتد نشئت‌گرفته از گناهانی است که آن‌ها در جهان انجام داده‌اند. در نتیجه برای رفع این مشکلات باید علت آن که انجام گناه می‌باشد را از بین برد و به پیشگاه خداوند متعال توبه نمود
و فرموده‌اند: «مَنْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ نِعْمَةً فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ وَ مَنِ اسْتَبْطَأَ الرِّزْقَ فَلْیَسْتَغْفِرِ اللَّهَ وَ مَنْ حَزَنَهُ أَمْرٌ فَلْیَقُلْ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ»؛ (صحیفة الإمام الرضا علیه السلام، 84 ، ح 192) ؛ كسى كه خداوند نعمتى به او بخشیده شكر خدا را بجا آورد، و كسى كه روزیش تأخیر كرده از خدا طلب آمرزش كند، و كسى كه بر اثر حادثهاى غمگین گردد بگوید: لا حول و لا قوة الا باللَّه).
آری این وعده‌ای است که خداوند متعال و پیشوایان دین به مسلمانان داده‌اند و خلف وعده در سخنانشان راه ندارد. لکن توجه به این مطلب امری ضروری است که توبه و استغفار باید خالصانه، همراه با پشیمانی و تلاش برای جبران گذشته باشد. مداومت بر استغفار در صورتی تأثیرگذار خواهد بود که توجه و حضور قلب را نیز به همراه داشته باشد و زندگی فرد را تغییر دهد.
اگر هر کس به نوبه خود تلاش می‌نمود تا از گناه و رذائل اخلاقی دوری گزیند به حتم ظلم، فساد، فقر و بسیاری سختی‌های دیگر که دامن‌گیر زندگی مردمان گشته است از جوامع دور می‌شد. به همین علت است که در روایات آمده است در دوران حکومت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) رحمت الهی بر جهان سرازیر خواهد شد و تمامی ثروت‌های نهان در زمین آشکار می‌گردند و هیچ فقر و مشکلی باقی نخواهد ماند. امید است بتوانیم با تمسک جستن به تعالیم اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) و دوری از گناه زمینه‌ساز ظهور هرچه نزدیک‌ترشان گردیم.
زینب مجلسی راد
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
