مباحثه و فهم مطالب

بررسی سیستم آموزشی حوزه (قسمت اول)

نظام آموزشی زیر مبنا و شکل دهنده هر ارگان آموزشی و علمی ست که حوزه علمیه با توجه به اهمیت علمی، فرهنگی، سیاسی که در جامعه داخلی و خارجی دارد به مراتب باید نظام آموزشی قوی و قدرتمندی داشته باشد.

بررسی نظلم آموزشی حوزه نیازمند تخصص فراوان به موضوعات آموزشی، اشراف کامل به سیستم کنونی و وقت فراوان دارد اما با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا به قدر توان به این موضوع پرداخته و نظم آموزشی حوزه را تا حدی مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم.

در این سلسله مقالات ابتدا به بیان امتیازات نظام آموزشی حوزه می پردازیم؛

امتیازات و نکات مثبت سیستم آموزشی حوزه

1 - اهتمام جدی به بحث و مباحثه در هر درس و وجود سیستم مباحثه گروهی در اکثر دروس .

مباحثه یعنی دو یا چند نفر بر سر موضوعی یامسئله ای با یكدیگر بنشینند و هر كدام موضع خودشان را بگویند تا به یك حقیقتی برسند. بحث و مباحثه یکی از بهترین خصوصیات تحصیل در حوزه است.

سزاوار است در اهمیت و ضرورت مباحثه به این کلام مشهور اشاره کرد که:

«الدَّرسُ حَرفٌ وَ التِّکرارُ اَلفٌ»

البته این روش در کلمات نورانی ائمه معصومین علیهم السلام به عنوان نظر گیری و جمع بندی دیدگاهها و انتخاب بهترین، مطرح شده است. در این زمینه به سخنی گهربار از حضرت امیر مۆمنان علی علیه السلام اشاره می شود :

«وَاضمُم آرَاءَالرِّجالِ وَ اختَر أَقویها إلی الصّوابِ وَ أَبعَدِها عنِ الارتیابِ»

« همه نظریات را در کنار یکدیگر قرار ده ، نزدیکترین آنها به حق را انتخاب و دورترین آنها را رها کن »

در کتاب «آداب تعلیم و تعلم در اسلام» نوشته مرحوم شهید ثانی درباره اهمیت مباحثه چنین بیان شده است:

"هیچ امری از لحاظ اهمیت به پایه مذاکره و مباحثه نمی رسد و آن کسی که طالب علم است ، برای مذاکره احساس حرج و دشواری نمی نماید و یا اگر احساس دشواری و ناهمواری می نماید ، نباید از ادای وظیفه ، نسبت به آن شانه خالی کند .

اگر طلبه برای مذاکره و مباحثه درس ، یار و رفیقی برای خود نیافت ، باید خود با خویشتن مذاکره کند و مفاهیم و تعابیری که از استاد شنیده است ، بر ذهن و خاطر خویش عرضه و تکرار نماید تا به حفظ و پایداری آن مدد کرده و آن را بر صحیفه خاطر خود بنگارد ، زیرا تکرار معنا و مفهوم علمی بر صحیفه دل و پهنه خاطر همانند تکرار لفظ بر زبان است ."[1]

مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی) هم در این زمینه می فرمایند :

"سنت مباحثه جزو بی بدیل ترین سنت هاست . مباحثه ، هنوز که هنوز است در مجامع فرهنگی جدی جا نیفتاده است ، مباحثه یعنی تمرین استادی . استاد ، آن کسی است که وقتی می خواهد مطلبی را بیان کند ، بر آن مسلط است .

این نیست که فهمیده باشد ، بلکه بر آن مسلط است . وقتی استاد درس می گوید ، آدم کتاب را که نگاه می کند خیال می کند که مطلب را فهمیده است ، اما وقتی می خواهد به زبان بیاورد ، می بیند لنگ است .

مباحثه شما را به لنگی تان آشنا می کند و شجاعت و گستاخی تعلیم دادن می دهد ، چون هم مباحثه تان ، امروز شاگرد شماست و فردا هم شما شاگرد اویید و قشنگ گوش می دهید تا او برای شما خوب بیان کند. "

از طرفی از آنجهت که این مباحثه معمولا به صورت گروهی انجام می شود قدرت نقادی و همچنین نقد پذیری را نیز بالا می برد. و می تواند به یک طلبه را علاوه بر قدرت علمی و دقت نظر، تحمل دریافت سوالات و نقد های متعدد را در جامعه بدهد.

2 - تاکید بر فهم مطالب و امعان نظر در محتوای دروس.

فهم مطالب مهمترین هدف سیستم آموزشی حوزه است. به عبارت دیگر فهم دقیق و موشکافانه مباحث به هر نحوی که باشد باید صورت پذیرد. البته شاید در این زمان کمی این هدف محقق نشده است و نمره، بیش از فهم درس، مورد توجه قرار گرفته است.

در حوزه گاهی استاد بر روی یک عبارت کوتاه، ساعت ها مکث می کند و آن عبارت را زیر و رو کرده تا همه طلاب بتوانند به فهم دقیق و نهایی مطلب دست یابند.

این ویژگی بسیار خوب سیستم آموزشی حوزه موجب به حرکت درآوردن قوه استنباط و در نتیجه اجتهاد طلبه خواهد شد. دقت های زیاد،  برای فهم و درک بهتر موضوع، نگاهی عمیق و علمی به طلاب می دهد تا بتوانند از منابع حقیقی دین، مسائل را استخراج و استنباط کنند.

پی نوشت :

[1] آداب تعلیم و تعلم در اسلام، 76.

منابع:

منیه المرید

آداب تعلیم و تربیت در اسلام

تهیه و تولید : احمد اولیایی ، گروه حوزه علمیه تبیان