سنگ نگاره های لاخ مزار

دوران پیش از تاریخ

در مقاله گذشته، با تحلیل سنگ نگاره های لاخ مزار در دوران سنگ آشنا شدید، در این مقاله  و در ادامه شناخت نقوش این صخره، به بررسی و تحلیل نقوش بجای مانده از دوران پیش از تاریخ خواهیم پرداخت.

بر روی صخره لاخ مزار بیرجند، علائم و نشانه ها و اشکالی نقش بسته اند که با توجه به قرائن و مشابهات شناخته شده انتصاب آن ها به دوران پیش از تاریخ امکان پذیر می شود. از جمله برخی نقوش گیاهی را که در هیات شاخه های کوتاه رسم کرده اند، می توان به آن دوران منسوب کرد زیرا نمونه هایی با همان شکل و شمایل زینت بخش ظروف سفالی پیش از تاریخ بوده که در تپه حصار دامغان، تپه سیلک کاشان، تپه گیان نهاوند، تپه ابلیس کرمان و شوش کشف شده اند.

نقش دست ها با توجه به سابقه ی دیرینه آن به احتمال فراوان در لاخ مزار متعلق به دوران پیش از تاریخ است زیرا این نقش ها  همراه با تصویر علائم و نشانه هایی آمده است که در قلمرو هنر دوران پیش از تاریخ تجلی یافته اند . مشخص ترین نشانه ها صلیب شکسته است که نخستین نمونه آن در خوزستان دیده شده و به پنج هزار سال پیش از میلاد تعلق داشته است. علائم دیگری که بر روی صخره لاخ مزار نقش بسته و ریشه در فرهنگ دوران پیش از تاریخ دارد، دو نیم دایره است که سر یکی در شکم دیگری قرار گرفته است. این علامت که " رمز حیات " نام گرفته در فرهنگ چین باستان به سمبل فلسفه " یین و یانگ" شهرت داشته است و نمود حیات و آفرینش بوده است.

البته ذکر این نکته لازم است که برخی از محققین و پژوهشگران چنین استنباطی از این نقش نداشته و آن ها را دو ماهی پنداشته اند که بر حول یک محور در گردشند و شاهد و مثال هایی را ذکر کرده اند که در شهداد کرمان ( مربوط به دوران پیش از تاریخ) و برخی محوطه های اسلامی دیده شده اند. اساتیدی چون خانم دانشپورپرور و جناب آقای دکتر کامبخش این نظر را تعقیب می کنند.⁽¹⁾

علاوه بر این موارد شکل ها و نقوش فراوانی بر لاخ مزار حک شده اند که با توجه به قرائن بررسی شده بر روی سفال و دیوارنگاره ها می توانند سمبل کوه، آب و خورشید و ماه و ستاره و زمین و تله و خانه باشند و در دوران پیش از تاریخ که آن سمبل ها جایگاه ویژه ی اعتقادی در فرهنگ مردم داشته اند بر سنگ نگاشته شده باشند.

تمامی موارد ذکر شده جایگاه و اهمیت نقوش صخره لاخ مزار بیرجند را هر چه بیشتر پر اهمیت می کند و نشان از اهمیت و شاید تقدس محل در ادوار گذشته در این محل را به خوبی نشان می دهد.

همانطور که گفته شده در 307 تصویری که از این صخره تا کنون شناسایی شده، تصاویری از دوران پارینه سنگی، نوسنگی، تمدن های کهن ماقبل تاریخ، اشکانی، ساسانی، و دوران اسلامی بر جای مانده و کتیبه هایی به خطوط تصویری، میخی، پهلوی و فارسی و عربی نیز در کنار این نقوش قابل تشخیص اند. تمامی این موارد نشان می دهد این محل در طی یک دوران 5هزار ساله توانسته اهمیت و جایگاه ویژه و مقدس خود را در ادوار گوناگون حفظ نماید و تمامی اقوام کهن گذشته برای ثبت اندیشه های خود نقشی را در کنار نقش گذشته ترسیم کرده اند.

بدیهی است که خوانش این تصاویر و تحلیل آن، سالها به مطالعه تحقیق و تفحص نیاز دارد و امید است در آینده نه چندان دور با کشف حقایقی که در پشت این تصاویر نهفته مانده بتوانیم برگ زرین دیگری به تاریخ هنر ایران اضافه کنیم.

پی نوشت:

1- لباف خانیکی: 28

سمیه رمضان ماهی

بخش هنری تبیان

لباف خانیکی، رجبعلی، سنگ نگاره های لاخ مزار بیرجند، سازمان میراث فرهنگی، 1373

شریف زاده، سید عبدالمجید، دیوارنگاری در ایران، موسسه صندوق تعاون، 1381